Το φεγγάρι αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα πιο μυστηριακά δώρα του σύμπαντος στον άνθρωπο. Το βλέπεις όπου κι αν πας, σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, να κρέμεται επιβλητικό στο πολύ - πολύ βάθος του νυχτερινού ουρανού, άλλοτε μισό και άλλοτε ολόκληρο, ολόγιομο που λένε, ειδικά σε περιπτώσεις σαν της αυγουστιάτικης πανσελήνου, όπου οι άνθρωποι στα social media δεν προφταίνουν να δηλώνουν τον ρομαντισμό που τους γεννάει.
Προσωπικά, μόνο δέος μού δημιουργεί το φεγγάρι και κανενός είδους συναισθηματισμό, εξ ου και ποτέ δεν καλοείδα την εκμετάλλευση του από την πλειονότητα των ημεδαπών στιχουργών, λες και πρόκειται - να πούμε - για τη μικροαστική γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου και τα τοιαύτα.
Ας δούμε τώρα μερικά ελληνικά τραγούδια που περιέχουν το φεγγάρι και που όταν αυτό δεν βρίσκεται στον θεματικό πυρήνα τους, τα πράγματα είναι σαφώς καλύτερα από καλλιτεχνικής άποψης. Σαν το πρώτο στη σειρά, το πασίγνωστο ρεμπέτικο Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι του Απόστολου Καλδάρα:
Το Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι έχει ηχογραφηθεί με τους πάντες, από τη Σωτηρία Μπέλλου, τον Γιώργο Νταλάρα και τη Γιώτα Λύδια μέχρι τη Τζένη Βάνου, τον Γιάννη Πουλόπουλο, τη Νένα Βενετσάνου και πρόσφατα τη νεαρή Βικτωρία Ταγκούλη. Εγώ διάλεξα την πρώτη βερσιόν από τα 1947 με τη φωνή της γλυκόλαλης Στέλλας Χασκήλ που είχε ίδια τύχη με τη Μαρίκα Νίνου, έφυγε δηλαδή κι αυτή αρκετά νέα χτυπημένη από τον καρκίνο.
Οι αρχικοί στίχοι του τραγουδιού έλεγαν Νύχτωσε και στο Γεντί, μα λογοκρίθηκαν, εφόσον στο Γεντί Κουλέ μάζευαν όλους τους αριστερούς μεσ΄στον Εμφύλιο. Τότε που ο Καλδάρας, φοιτητής στη Θεσσαλονίκη, περνούσε τακτικά έξω απ' το Γεντί Κουλέ και παρακολουθώντας μάλλον σκληρές εικόνες εμπνεύστηκε το θέμα του παλικαριού που αδυνατεί να κοιμηθεί στα κάτεργα.
Κι αν ο Καλδάρας ουσιαστικά μίλησε για την κοινωνική ήττα στο υπέροχο αυτό ζεϊμπέκικο, ο Μάνος Χατζιδάκις θα αναδείκνυε την ερωτική του όψη στην περιβόητη διάλεξη του για το ρεμπέτικο στο Θέατρο Τέχνης λίγα χρόνια αργότερα. Ούτως ή άλλως, το 1951 ο Χατζιδάκις θα συμπεριλάμβανε το Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι στις πιανιστικές Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές του για το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου.
Το 1964 στο τέλος της ταινίας Λόλα του Ντίνου Δημόπουλου, μία μελαχροινή τραγουδίστρια εμφανιζόταν σε παράθυρο της Τρούμπας με τσιγάρο αναμμένο να τραγουδάει μοναδικά Χάθηκε το φεγγάρι (Πέτρα την πέτρα). Η μουσική ήταν του Σταύρου Ξαρχάκου και οι στίχοι του Βαγγέλη Γκούφα. Λέγεται πως αυτή ήταν η αρχή μιας μεγάλης καριέρας για τη Βίκυ Μοσχολιού. Και σκέψου πως επρόκειτο να το πει η ήδη μεγάλη και τρανή Καίτη Γκρέυ, η οποία απαίτησε να μπει το όνομα της στις αφίσες, κάτι που όμως δεν δέχτηκε ο Φίνος, ο παραγωγός της ταινίας! Έτσι, ένα νεαρό κορίτσι, η Μοσχολιού, έμελλε να τραγουδήσει ανεπανάληπτα για 'κείνον που αγαπούσε και τον σκότωσαν και που σαν χάθηκε το φεγγάρι και θά'ρχόταν η αυγή, τίποτα καλό δε θά'χε να περιμένει...
Το Φεγγάρι πάνωθε μου του Μίμη Πλέσσα και του Λευτέρη Παπαδόπουλου αποδείχτηκε ένα από τα πιο ανθεκτικά τραγούδια στο ρεπερτόριο του Τόλη Βοσκόπουλου, του τραγουδιστή - όνειρο κάθε λαϊκού κοριτσιού της γειτονιάς εκείνη την περίοδο. Ο ίδιος το τραγουδούσε στην ταινία Μαριχουάνα στοπ (1970 - 71) και η συμπρωταγωνίστρια του, Ζωή Λάσκαρη, το χόρευε μέσα σε μία χρωματική πανδαισία. Ουδεμία σχέση ωστόσο με ψυχεδέλεια, μη σας ξεγελάει ο τίτλος της ταινίας με τη μαριχουάνα. Όλος ο χιπισμός του φιλμ βασιζόταν σε δυο - τρία χορευτικά νούμερα της Μαρίας Ιωαννίδου και του Βαγγέλη Σειληνού, ντυμένοι με κουρελούδες και χαϊμαλιά. Εδώ το φεγγάρι ο στιχουργός Λευτέρης Παπαδόπουλος δεν το αφήνει σε ησυχία! Ή, για την ακρίβεια, το βάζει να μην αφήνει (το φεγγάρι) σε ησυχία το ζευγάρι των ερωτευμένων: Αν δεν ήταν φεγγάρι, θα ήταν σίγουρα...μπανιστηρτζής, εφόσον μέχρι στο σεντόνι γλιστράει και παρακολουθεί τις ερωτικές περιπτύξεις του λεβέντη και της κούκλας του!
Το Χάρτινο το φεγγαράκι είναι ένα από τα πιο αγαπημένα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου, αναλλοίωτο μέσα στο χρόνο, που δεν έχει σταματήσει να ηχογραφείται με τις νεότερες γενιές τραγουδιστών. Κι αν κατάγεται από το θέατρο και το σύμπαν του Tennessee Williams, του Καρόλου Κουν και της πρώτης διδάξασας Μελίνας Μερκούρη, υπάρχει και μία άλλη φιλολογία που λέει πως ο Γκάτσος εμπνεύστηκε τον τίτλο ακούγοντας το αντίστοιχο (It' s only a) Paper moon με την Ella Fitzgerald! Το κομμάτι γράφτηκε από τον Harold Arlen στα 1933 και κυκλοφόρησε σε αμέτρητες εκτελέσεις (πρόσφατα το ηχογράφησε και ο Paul McCartney). Η εκτέλεση με την Ella Fitzgerald βγήκε σε δίσκο 45 στροφών το 1945, αλλά δε γνωρίζουμε πόσο φίλος της jazz υπήρξε ο Γκάτσος ώστε να διασταυρωθεί αυτή η πληροφορία. Ο Χατζιδάκις πάντως σίγουρα ήταν και άκουγε μανιωδώς δίσκους από το εξωτερικό. Τέλος πάντων, εδώ ακούμε το Χάρτινο το φεγγαράκι με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη, αφού ήταν κι η πρώτη που το ηχογράφησε για τη δισκογραφία στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Εννοείται πως στο τραγούδι αυτό ξεδιπλώθηκε ολόκληρη η μυθολογία του στιχουργού Γκάτσου με ιδανικό καλλιτεχνικό συμπαραστάτη για περισσότερα από σαράντα χρόνια τον Χατζιδάκι: Η θάλασσα, τα πουλιά, τα άστρα και ένα φεγγάρι χάρτινο, άρα ψεύτικο, όπως εν προκειμένω ψεύτικη ήταν και η αγάπη της ηρωίδας του έργου!
Παμε πάλι στον Λευτέρη Παπαδόπουλο! Οι στίχοι του στο Θα πιω απόψε το φεγγάρι κάλλιστα θα τον έχριζαν ιδεολογικό σύντροφο του Νταλί και του Μπουνιουέλ όταν έφτιαχναν τον Ανδαλουσιανό σκύλο! Και εξηγούμαι: Αν δεν είναι σουρεαλισμός να καρφώνεις κοτζάμ φεγγάρι στα μαλλιά της αγαπημένης σου, τότε τι είναι; Εγώ δηλαδή από παιδί που άκουγα το στίχο αυτό αγριευόμουν...Έλεγα τώρα θα πιάσει ο τύπος το φεγγάρι και θα το κάνει κιμά το κεφάλι της γκόμενας! Ακόμη κι εκεί που άκουγα τον Πουλόπουλο να λέει Σκέψου τι όμορφη που θά'σαι με το φεγγάρι στα μαλλιά, το εισέπραττα σαν απειλή και φανταζόμουν το μάτι του αοιδού να ψιλογυαλίζει. Άσε με να λέω εμένα, το συγκεκριμένο τραγούδι είναι ο ορισμός του all time classic, δεν έχει πάψει να ακούγεται και να επανεκτελείται από ερμηνευτές σαν την Ελευθερία Αρβανιτάκη και τον Γιώργο Νταλάρα. Μουσική, ομολογουμένως όμορφη, από τον Μίμη Πλέσσα. Επιλογή από μία ακόμη κινηματογραφική συνεργασία των Μ. Πλέσσα - Λ. Παπαδόπουλου στο μιούζικαλ Γοργόνες και μάγκες του Γιάννη Δαλιανίδη!
Τη δεκαετία του 1960 η κατάκτηση του διαστήματος ήταν στο επίκεντρο του διεθνούς Τύπου. Ένα από τα πιο χιουμοριστικά και χαριτωμένα στιχουργήματα που προσάρμοζε το ταξίδι στο διάστημα μέσα στη σχέση ενός ερωτευμένου φτωχού ζευγαριού ήταν αυτό του Δημήτρη Γκούτη για το τραγούδι σε μουσική Μπάμπη Μπακάλη με τον εύγλωττο τίτλο Θα σε πάω στο φεγγάρι. Το τραγούδησε σε πρώτη εκτέλεση ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης με τη Γιώτα Λύδια δεύτερη φωνή και τον συνθέτη Στράτο Ατταλίδη, τον τότε σύζυγο της Λύδια, στα φωνητικά. Σκέτη απόλαυση! Ενδεικτικοί στίχοι: Πρώτα πρώτα θα σε πάω να επισκεφτείς τον Άρη/ κι από κει αν θες ρομάντζα θα τραβάμε στο φεγγάρι...Θα σου χτίσω από'να σπίτι στον Ερμή, στην Αφροδίτη/ και στον Κρόνο μια βιλίτσα να γλιτώσουμ' απ' το νοίκι!
Κι αν το στιχούργημα του Γκούτη για το τραγούδι με τον Μπιθικώτση ήταν χαριτωμένο, υπήρχε και το αντίστοιχο Μπες στον πύραυλο κυρά μου, δείγμα trash αισθητικής από τα εγχώρια 60s στο πλαίσιο πάντα του λαϊκού τραγουδιού. Εδώ ο ερμηνευτής Σώτος Κρεμμύδας παροτρύνει την καλή του να τον ακολουθήσει στο φεγγάρι ως εξής: Μπες στον πύραυλο κυρά μου και τα έξοδα δικά μου! Προηγουμένως, η καλή του αυτοπροσώπως, που μάλλον πήρε την απόφαση της, βγάζει και ανακοίνωση: Οι επιβάτες στας θέσεις των! Κανένα μυστήριο δεν κρύβει το φεγγάρι για το ζεύγος μας, τα ίδια που έκαναν στη γη θα κάνουν κι εκεί: μπουζούκια, ρετσίνα και το ταξίδι στη Σελήνη να διαρκεί μόνο μια νύχτα, εφόσον το πρωί θα γυρίσουν στην Αθήνα! Ένα ξεκαρδιστικό καλαματιανό που μας κληροδότησε η συλλογή Λούμπεν - Φόλα Παρτίδα και μία δημιουργία με την υπογραφή του τρίο Μ. Ροδίτης - Ν. Μπακογιάννης - Τ. Εσδράς.
Τη δική της επίκληση στο φεγγάρι έκανε και η Άντζελα Δημητρίου στη μεγάλη επιτυχία της με τίτλο Ουρανέ, ζεϊμπέκικο σε μουσική Κώστα Μακρυνιώτη και στίχους Μάνου Κουφιανάκη. Για να είμαστε ακριβείς, η Άντζελα παρακαλάει τον Ουρανό να σβήσει το φεγγάρι και τα αστέρια αφού μόλις χώρισε και βιώνει το απόλυτο δράμα! Όπου και νά'ναι, Ουρανέ μου, βοήθα τον νά'ναι καλά λέει στον Ουρανό με απέραντη μεγαλοψυχία, ενώ μέσα στην θεοσκότεινη και χωρίς φεγγάρι νύχτα παρατηρεί πως η φωνή της μοιάζει με κραυγή. Ανατρίχιασα!
Κι από την Άντζελα Δημητρίου στη Σαβίνα Γιαννάτου, η μέρα με τη νύχτα, σα να λέμε! Έντεκα χρόνια πίσω, το 2003, κυκλοφόρησε ένα θαυμάσιο άλμπουμ του Μιχάλη Γρηγορίου βασισμένο στη μοναδική ποιητική συλλογή της συχωρεμένης Ρηνιώς Παπανικόλα. Τίτλος του, Μπλε, και ερμηνευτές του η Μαρία Φαραντούρη, η Σαβίνα Γιαννάτου και ο Τάσσης Χριστογιαννόπουλος. Ουδέν σχόλιο, μιλάμε για καθαρόαιμη ποίηση με την αιθέρια φωνή της Γιαννάτου και τη λυρική μουσική του Γρηγορίου: Στης σελήνης τη μέση/ κατοικεί ένα φεγγάρι/ φεγγαράκι απάτητο...
Κλείνω με τα Σκουπίδια πέραν της ατμόσφαιρας, από το άλμπουμ της Λένας Πλάτωνος Μη μου τους κύκλους τάρατε του 1990. Αν το κομμάτι αυτό γραφόταν από τη Laurie Anderson, λόγου χάριν, θα ήταν ένα τεράστιο διεθνώς τραγούδι! Μία ωδή της Πλάτωνος στο κινηματογραφικό Zabriskie Point του ''αδερφού'' της, Μικελάντζελο Αντονιόνι, με ένα τριπαριστό υπεραστρικό στιχουργικό οικοδόμημα, θεμελιωμένο γερά στους sci - fi hippies συναδέλφους της από το εξωτερικό! Απλά ένα τεράστιο - κατά τη γνώμη μου - ελληνικό τραγούδι, ακατάλληλο για mainstream ραδιόφωνα, που πάντα θα φανερώνει πόσο μπροστά από την εποχή της υπήρξε η εν λόγω συνθέτρια!
σχόλια