Μαθηματικός, αστρονόμος, γιατρός και συγγραφέας, σε μια παράλογη, σκοτεινή εποχή που το να φέρει κανείς αντίρρηση στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ισοδυναμούσε με βέβαιο θάνατο ή στην καλύτερη περίπτωση με μια ζωή γεμάτη διωγμούς, απαγορεύσεις και ταλαιπωρίες, ο Κοπέρνικος δεν είχε καμία διάθεση να πράξει τίποτα από τα παραπάνω.
Καταγόταν, άλλωστε, από οικογένεια ευσεβών, με αδελφή μοναχή, θείο επίσκοπο κι ο ίδιος, στα χρόνια της νιότης του, είχε βρεθεί στην Ιταλία για να σπουδάσει Εκκλησιαστικό Δίκαιο. Η οικογένεια στο πρόσωπο του έβλεπε έναν μελλοντικό επίσκοπο. Δυστυχώς, για τον θείο του και ευτυχώς για την ανθρωπότητα και την πρόοδο της επιστήμης, ο Κοπέρνικος ήταν περίεργος. Στη Φερράρα, όπου βρίσκεται για σπουδές, συναντά τον αστρονόμο Ντομένικο Νοβάρα και ενθουσιάζεται από τις ομιλίες και τις παρατηρήσεις του. Γίνεται μαθητής και βοηθός του και γύρω στο 1496 εικάζεται ότι αρχίζει να κρατά τις πρώτες σοβαρές σημειώσεις για την κίνηση
των ουράνιων σωμάτων. Έναν χρόνο αργότερα, σε ένα ταξίδι του στη Ρώμη και ενώ ο επίσκοπος θείος του έχει εξασφαλίσει θέση ιερέα στον Καθεδρικό Ναό του Φράουενμπουργκ, ο Κοπέρνικος παρατηρεί μια σεληνιακή έκλειψη και ξεκινά να δίνει τις πρώτες του διαλέξεις γύρω από αστρονομικά θέματα της εποχής.
Διδακτορικό στο Κανονικό Δίκαιο και αμφιβολίες για το αν η Γη στέκει ακίνητη στο κέντρο του Σύμπαντος; Ναι, γιατί ο Κοπέρνικος, όσο είναι προσεκτικός μελετητής των έργων του Πτολεμαίου και του Αρίσταρχου, τόσο είναι προσεκτικός και με τις διατυπώσεις των ευρημάτων των ερευνών και της παρατήρησης του.
Το 1507 ξεκινά να γράφει, μαζί με ομοϊδεάτες τη «Μικρή Ερμηνευτική Πραγματεία». Είναι το πρώτο χειρόγραφο κείμενο με ιδέες του γύρω από το ηλιοκεντρικό σύστημα, ωστόσο συνεχίσει να συγκεντρώνει δεδομένα και να μελετά αρχαία κυρίως κείμενα που αφορούσαν την αέναη κίνηση των πλανητών. Μαζί με τους πλανήτες, κινείται και η θεωρία του: δίνονται διαλέξεις, ενδιαφέρουν διανοούμενους της εποχής, αναστατώνουν Καρδινάλιους που ζητούν να ενημερωθούν για τις απόψεις του, περαιτέρω.
Το ίδιο διάστημα, ο Κοπέρνικος εργάζεται πάνω σε αυτό που στην ιστορία θα έμενε ως De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI. Δηλαδή, «6 βιβλία για τις Περιστροφές των Ουράνιων Σφαιρών». Παρά τις ευγενείς πιέσεις για άμεση δημοσίευση του ενδιαφέροντος έργου του, ο Κοπέρνικος στα 1536 δεν εκδίδει την πραγματεία του. Υπάρχουν διάφορες ιστορικές εξηγήσεις γι’ αυτό. Από τη μία ο φόβος των αντιδράσεων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, από την άλλη η έρευνα που βρισκόταν σε εξέλιξη. Το βιβλίο τυπώνεται 7 χρόνια αργότερα και μετά από πολλές περιπέτειες.
H σοβαρότερη από αυτές είναι ότι ο πρόλογος του είναι γραμμένος από ξένο χέρι. Για την ακρίβεια από το χέρι του λουθηρανόστροφου Ανδρέα Οσιάντερ, ο οποίος παρά τις επαινετικές κορώνες, επιχειρεί να υποβαθμίσει την κοπερνίκεια θεωρία σε ένα διανοητικό παιχνίδι.
Να τι έγραφε:
«Αποτελεί καθήκον του αστρονόμου να συνθέτει την ιστορία των ουρανίων κινήσεων με τη βοήθεια προσεκτικής και εξειδικευμένης μελέτης. Θα πρέπει, συνεπώς, να συλλάβει με το νου και να περιγράψει τα αίτια τούτων των κινήσεων ή να κάνει υποθέσεις σχετικά με αυτά. Δεδομένου ότι δεν μπορεί με κανένα τρόπο να προσεγγίσει τα αληθή αίτια, είναι υποχρεωμένος να υιοθετήσει τις υποθέσεις εκείνες που θα του επιτρέψουν να υπολογίσει σωστά τις κινήσεις που θα πραγματοποιηθούν στο μέλλον ή έλαβαν χώρα στο παρελθόν, βασιζόμενος στις αρχές της γεωμετρίας. Ο συγγραφέας του παρόντος έργου έχει ανταπεξέλθει και στα δύο καθήκοντα με τρόπο έξοχο. Διότι οι υποθέσεις αυτές δεν χρειάζεται να είναι αληθείς, ούτε καν πιθανές. Αντιθέτως, θα ήταν αρκετό εάν μπορούσαν να προκύψουν από αυτές υπολογισμοί συνεπείς προς τις παρατηρήσεις».
Ο κόσμος, όμως, έχει αλλάξει. Κι η παγκόσμια αστρονομία, επίσης. Και ο τρόπος που το "revolutionibus" δεν σημαίνει πια μόνο την περιφορά, αλλά την «επανάσταση».
Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ο Κοπέρνικος έπιασε το πρώτο αντίτυπο του βιβλίου του, λίγες ώρες πριν πεθάνει, χωρίς να προλάβει να αντιληφθεί ότι η θεωρία του – που θα άλλαζε για πάντα τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το Σύμπαν, ηλιοκεντρικά και όχι γεωκεντρικά πια – είχε «επικοινωνηθεί» ως μία απλή υπόθεση.
Για να υπάρξουν αντιδράσεις, για μια θεωρία που «ξεκαρφώνει» τη γη από το κέντρο του Σύμπαντος, θα περάσουν περίπου 60 χρόνια. Την «επανάσταση» θα οσμιστούν πρώτοι οι εκπρόσωποι της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και το 1616, το “De Revolutionibus” απαγορεύεται και μένει στον Κατάλογο των Απαγορευμένων Βιβλίων (Index Librorum Prohibitorum) μέχρι το 1835.
Ο κόσμος, όμως, έχει αλλάξει. Κι η παγκόσμια αστρονομία, επίσης. Και ο τρόπος που το “revolutionibus” δεν σημαίνει πια μόνο την περιφορά, αλλά την «επανάσταση».
Πηγές
Η Καταγωγή της Σύγχρονης Επιστήμης (1300-1800),Butterfield, H., Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Από τον Κλειστό Κόσμο στο Άπειρο Σύμπαν, Κοϊρέ, Α., Ευρύαλος
Οι Απαρχές της Δυτικής Επιστήμης: Η φιλοσοφική, θρησκευτική και θεσμική θεώρηση της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Παράδοσης (600 π.Χ. – 1450 μ.Χ.), Lindberg, C.D., Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π.
σχόλια