Για το Πελίτι άκουσα πρώτη φορά πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, όταν ο πατέρας μου έφτασε μέχρι το Μεσοχώρι Παρανεστίου για να προμηθευτεί σπόρους παραδοσιακών ποικιλιών από τον κ. Παναγιώτη Σαϊνατούδη. Τότε ακόμα δεn μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι ένας μόνο άνθρωπος θα μπορούσε να επαναφέρει τη συζήτηση γύρω από τις ελληνικές παραδοσιακές ποικιλίες που χάνονται και τη βιοποικιλότητα που κινδυνεύει. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι κατάφερε να δημιουργήσει μια κοινότητα που δραστηριοποιείται σε πολλά μέρη της Ελλάδας, συλλέγει και διατηρεί σπόρους, έχοντας δημιουργήσει μια τράπεζα σπόρων παραδοσιακών ποικιλιών, αλλά και τους χαρίζει σε όποιους ενδιαφέρονται. Την εποχή της Monsanto και της παντοδυναμίας των πολυεθνικών, ένας Δον Κιχώτης καταγράφει την πρώτη του νίκη ενάντια στον κίνδυνο να χαθεί η όποια γεωργική βιοποικιλότητα έχει απομείνει.
Ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης άρχισε να ασχολείται με τις παραδοσιακές ποικιλίες το 1991 μέσα από ένα πακέτο σπόρων που ήρθε στα χέρια του από τη Λατινική Αμερική. Το 1992 έκανε την πρώτη του εξερευνητική αποστολή στη γενέτειρά του, τη Βαμβακούσα Σερρών, με αφορμή ένα κοντόροκο μαύρο καλαμπόκι. Το 1995 ξεκίνησε το Πελίτι, που στα ποντιακά σημαίνει βελανιδιά, νιώθοντας ότι ήταν αυτό που ήθελε να κάνει στη ζωή του. Από το 1995-2001 ταξίδεψε με τα πόδια και οτοστόπ σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, αναζητώντας τους ανθρώπους που κρατάνε τον δικό τους σπόρο. Μέσα σε αυτά τα χρόνια συγκέντρωσε 1.200 ποικιλίες. Μέχρι σήμερα το Πελίτι έχει διανείμει πάνω από 4.000 ποικιλίες σε περισσότερους από 180.000 ερασιτέχνες ή επαγγελματίες καλλιεργητές. Οι σπόροι βρίσκονται μέσα από τις εξερευνητικές αποστολές που οργανώνει, μέσα από τις γιορτές ανταλλαγής σπόρων και από καλλιεργητές που στέλνουν στο Πελίτι τους σπόρους τους. Οι σπόροι είναι κάτι ζωντανό, αν δεν καλλιεργηθούν ή αν δεν διατηρηθούν θα χαθούν και μάλιστα για πάντα. Για να μη χάνονται οι σπάνιοι και μοναδικοί σπόροι που συγκεντρώνονταν με κόπο, το 1999 πραγματοποιήθηκε η πρώτη δημόσια ανταλλαγή παραδοσιακών ποικιλιών. Το Πελίτι δεν είχε και δεν έχει ακόμη τον εξοπλισμό για συντήρηση των ποικιλιών σε ψυγεία, γι' αυτό έχει εργαστεί περισσότερο στη ζωντανή διατήρηση των ποικιλιών μέσα από συνεργαζόμενους καλλιεργητές, κάτι που επίσης έχει πολλές δυσκολίες. Η διατήρηση των ποικιλιών που διαθέτει είναι ένα κομμάτι που χρειάζεται βελτίωση και το Πελίτι βασίζεται μόνο σε εθελοντές. Αυτός ήταν και ένας βασικός λόγος που μετακινήθηκε από το Μεσοχώρι Παρανεστίου στη Δράμα, ώστε να είναι πιο εύκολο να βρει εθελοντές να στηρίξουν το γραφείο αλλά και την τράπεζα σπόρων του Πελίτι.
Οι σπόροι του Πελίτι είναι εντελώς διαφορετικοί από αυτούς του εμπορίου, όπως εξηγεί ο κ. Σαϊνατούδης: «Η συντριπτική πλειονότητα των σπόρων του εμπορίου καλύπτεται από "πνευματικά δικαιώματα δημιουργού", δηλαδή από νομική άποψη δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν και να αναπαραχθούν ελεύθερα. Επιπλέον, πάρα πολλοί από αυτούς είναι "υβρίδια τύπου F1", δηλαδή στην πράξη, αν ο αγρότης κρατήσει σπόρο, από τη δεύτερη γενιά και πέρα το προϊόν θα είναι υποβαθμισμένο. Επομένως, και στις δύο περιπτώσεις ο γεωργός δεν είναι ελεύθερος να κρατήσει τον σπόρο του και να τον αναπαραγάγει και είναι υποχρεωμένος να εξαρτάται από τις εταιρείες, κυρίως από πολυεθνικές. Οι σπόροι που διανέμει το Πελίτι είναι παραδοσιακές ποικιλίες που δίνουν στον αγρότη την ελευθερία αναπαραγωγής, επιλογής και περαιτέρω βελτίωσης. Οι σπόροι αυτοί έφτασαν σ' εμάς από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά, από την Ελλάδα ή άλλες περιοχές του πλανήτη. Έχουν χρώματα, αρώματα και γεύσεις, είναι προσαρμοσμένοι στις εδαφοκλιματικές συνθήκες και ο αγρότης-καλλιεργητής κάθε χρόνο μπορεί να κρατάει τον δικό του σπόρο. Τέλος, σε αντίθεση με τις εμπορικές ποικιλίες, οι παραδοσιακοί σπόροι έχουν μεγάλη γενετική βάση, κάτι που τους επιτρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς σε νέα δεδομένα, όπως η κλιματική αλλαγή, γι' αυτό αποτελούν σημαντικό πυλώνα της μελλοντικής επισιτιστικής μας ασφάλειας. Μέσα από τις ποικιλίες που δίνει το Πελίτι συνεχίζουμε το ταξίδι της εξέλιξης των ειδών και της γονιμότητας».
Πριν από την οικονομική κρίση οι άνθρωποι που αναζητούσαν παραδοσιακές ποικιλίες τις ήθελαν για να βάλουν ποιότητα στη ζωή τους. Σήμερα η αναζήτηση και η καλλιέργεια των τοπικών ποικιλιών είναι για πολλούς θέμα επιβίωσης.
Τους πολύτιμους αυτούς σπόρους μπορούν να τους προμηθευτούν χωρίς κόστος όσοι το επιθυμούν. Το Πελίτι κάθε χρόνο έχει τη δυνατότητα να στέλνει σπόρους δωρεάν, από τον Οκτώβριο ως τον Δεκέμβριο, σε καλλιεργητές. Μέσα από τη σελίδα του Πελίτι στο ίντερνετ μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να πάρουν τις πληροφορίες που χρειάζονται για την αποστολή. Ένας άλλος τρόπος είναι μέσα από τις γιορτές που οργανώνει η κοινότητα. Το Πελίτι, μαζί με τις τοπικές του ομάδες, οργανώνει κάθε χρόνο πάνω από 40 γιορτές σε όλη τη χώρα, στις οποίες διανέμει σπόρους. Σπόρους μπορεί κανείς να πάρει και μέσα από το βασικό έντυπο του Πελίτι, «Κατά τόπους αγροκτήματα...». Το 15ο τεύχος, που κυκλοφόρησε στις αρχές του Σεπτέμβρη του 2016, παρουσιάζει τις δράσεις του και τους συνεργαζόμενους καλλιεργητές του.
Υπάρχουν πολλοί επαγγελματίες γεωργοί σήμερα που καλλιεργούν ποικιλίες από το Πελίτι και χιλιάδες καταναλωτές καταναλώνουν προϊόντα που, αν δεν ήταν το Πελίτι, δεν θα υπήρχαν. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το μονόκοκκο σιτάρι ποικιλίας Καπλουτζάς. Δυστυχώς, όμως, οι περισσότεροι επαγγελματίες καλλιεργητές προτιμούν τους βιομηχανικούς σπόρους για πολλούς λόγους. Ένας από αυτούς είναι η μεγαλύτερη ευκολία, γιατί το να κρατάς τον δικό σου σπόρο και να δημιουργείς σπορόφυτα είναι αρκετά επίπονη εργασία. Φταίει, ωστόσο, και η νομοθεσία, σύμφωνα με την οποία οι σπόροι, για να μπορούν να διακινηθούν στο εμπόριο, πρέπει να είναι καταγραμμένοι στον εθνικό ή ευρωπαϊκό κατάλογο. Για να γραφτούν σε αυτό τον κατάλογο, πρέπει να έχουν κάποια χαρακτηριστικά, όπως η ομοιομορφία και η σταθερότητα, στοιχεία που οι τοπικές ποικιλίες δεν διαθέτουν. Με την ισχύουσα νομοθεσία υπάρχουν αρκετοί περιορισμοί, αυτό όμως σήμερα σιγά-σιγά αλλάζει στην Ευρώπη. Υπάρχουν, επίσης, νομικές απαγορεύσεις – για να πάρουν οι αγρότες την επιδότηση πρέπει να δηλώσουν ότι έχουν αγοράσει εγγεγραμμένο σπόρο, καθώς όλα τα προγράμματα επιδότησης είναι συνδεδεμένα με τους σπόρους που είναι στον κατάλογο.
Παρά τις δυσκολίες, όμως, η κατάσταση έχει αρχίσει και αλλάζει. Πριν από 25 χρόνια ο κόσμος δεν ενδιαφερόταν για το θέμα των τοπικών ποικιλιών. Σήμερα τα πράγματα έχουν κάνει μια μεγάλη στροφή. Το Πελίτι έχει 20 τοπικές ομάδες και συνολικά στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 40 άλλες ομάδες σε διάφορες περιοχές. Πριν από την οικονομική κρίση οι άνθρωποι που αναζητούσαν παραδοσιακές ποικιλίες τις ήθελαν για να βάλουν μια ποιότητα στη ζωή τους. Σήμερα η αναζήτηση και η καλλιέργεια των τοπικών ποικιλιών είναι για πολλούς θέμα επιβίωσης. Επίσης, ένα μεγάλο μέρος των καλλιεργητών επιλέγει παραδοσιακές ποικιλίες ως αντίσταση στην επέλαση των πολυεθνικών και αρκετοί για την ιστορική συνέχεια. Αυτό είναι παρήγορο, αν σκεφτεί κανείς ότι σήμερα, παγκοσμίως, έχει χαθεί το 75% της γεωργικής βιοποικιλότητας, σύμφωνα με πηγές του FAO (Παγκόσμιος Οργανισμός Γεωργίας και Τροφίμων). Στην Ελλάδα έχουμε χάσει το μεγαλύτερο ποσοστό των σιτηρών και λαχανικών που καλλιεργούνταν μέχρι τη δεκαετία του 1950. «Παλεύουμε να διασώσουμε το υπόλοιπο της γεωργικής βιοποικιλότητας, που μπορεί να φαίνεται λίγο και ίσως πολλοί νιώθουν απογοητευμένοι. Όμως αυτό αντιστοιχεί σε χιλιάδες ποικιλίες συνολικά και μπορούμε να εστιάσουμε σε αυτό το μικρό ποσοστό, αν θέλουμε να το σώσουμε. Δεν έχουμε περιθώρια για απογοήτευση και κλάματα» τονίζει ο κ. Σαϊνατούδης.
Τα τελευταία χρόνια διαβάζουμε όλο και περισσότερο για πατενταρισμένους σπόρους. Οι πατέντες μπήκαν στον τομέα των σπόρων μέσω των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Τώρα προσπαθούν να επεκτείνουν τις πατέντες και στους συμβατικούς σπόρους που δεν είναι ΓΤΟ. Δηλαδή τα «πνευματικά δικαιώματα δημιουργού» εξελίσσονται σταδιακά σε πατέντες, κάτι που θα δεσμεύει ακόμα περισσότερο την ελευθερία του χρήστη. Χρήστες δεν είναι μόνον οι γεωργοί αλλά και οι επιστήμονες, που θα δεσμεύονται πλέον από την πατέντα και δεν θα μπορούν να κάνουν περαιτέρω γενετική βελτίωση. Δυστυχώς, με τις πατέντες η ιδιωτικοποίηση των ζωντανών οργανισμών επεκτείνεται. Οι μεταλλαγμένοι σπόροι είναι ένας ακόμα παράγοντας που γεννά ανησυχία στους καταναλωτές. Στην Ελλάδα δεν καλλιεργούνται γενετικά τροποποιημένοι σπόροι. Στην τροφική μας αλυσίδα, όμως, μπαίνουν οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί μέσα από τη μαγιά (ψωμί, γιαούρτι κ.λπ.) ή μέσα από το κρέας και τα ζωικής προέλευσης προϊόντα, επειδή δυστυχώς τρέφουμε τα ζώα με εισαγόμενες, «μεταλλαγμένες» ζωοτροφές. Αυτό που προτείνει το Πελίτι είναι οι καταναλωτές να έχουν άμεση επαφή με τους καλλιεργητές, έτσι ώστε τα προϊόντα που καταναλώνουν να έχουν ταυτότητα. Γίνεται σήμερα προσπάθεια στην Ελλάδα να αναγεννηθούν οι ελληνικές ζωοτροφές από παραδοσιακούς σπόρους.
Ο κ. Σαϊνατούδης δεν διστάζει, όμως, να πάρει θέση και για ένα ακόμα σοβαρό ζήτημα, το προσφυγικό. Πρόσφατα έγραψε στο «Κατά Τόπους Αγροκτήματα...»: «Όπως υποστηρίζουμε, το ελεύθερο ταξίδι των σπόρων, έτσι υποστηρίζουμε και την ελεύθερη μετακίνηση των ανθρώπων». Λέει σχετικά: «Αν παλιότερα είχαμε απαγορεύσει το ελεύθερο ταξίδι των σπόρων, όπως κάνει η νομοθεσία σήμερα, δεν θα γνωρίζαμε ποτέ στην Ευρώπη τις ντομάτες, τις μελιτζάνες, τα φασόλια, τα αγγούρια, όπως επίσης άλλες περιοχές δεν θα γνώριζαν ποτέ τις φακές, τις ελιές, το σιτάρι, το κριθάρι. Είμαστε μια μεγάλη οικογένεια που ζούμε σ' έναν υπέροχο πλανήτη. Έχουμε διαφορές στη γλώσσα, στη θρησκεία, στις διατροφικές συνήθειες, αλλά όλοι χαιρόμαστε με στη γέννηση ενός νέου παιδιού, πενθούμε στον θάνατο ενός φίλου. Οι άνθρωποι μπορεί να έχουμε πολλές διαφορές μεταξύ μας, αλλά έχουμε και πολλά κοινά σημεία. Είναι καιρός να εστιάσουμε στα κοινά μας σημεία και αυτά θα αυξηθούν. Φτάνουν οι πόλεμοι και το μίσος. Στο μακρινό μέλλον τα σύνορα δεν θα υπάρχουν, τα τελωνεία θα είναι μουσεία ενός μακρινού παρελθόντος. Εδώ θέλω να διευκρινίσω ότι δεν δεχόμαστε την παγκοσμιοποίηση που γίνεται σήμερα, η οποία καταστρέφει τους τοπικούς πολιτισμούς και τις κουλτούρες, αλλά πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν ως μια μεγάλη οικογένεια, με τις διαφορές τους».
Η Κοινότητα Πελίτι έχει πολλές συνεργασίες στην Ελλάδα, με άλλες ομάδες, πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα, και με πολλές οργανώσεις του εξωτερικού. Στη Βουλγαρία υπάρχει μια τοπική ομάδα του Πελίτι και εδώ και τέσσερα χρόνια πραγματοποιείται στη Σόφια η Γιορτή Ανταλλαγής Παραδοσιακών Ποικιλιών βάσει των αρχών του Πελίτι. Στην Κύπρο οργάνωσε τους πρώτους σχολικούς κήπους με παραδοσιακές ποικιλίες και ενέπνευσε πολλούς καλλιεργητές – αντίστοιχες κινήσεις γίνονται και στην Τουρκία. Αυτές τις μέρες υποστηρίζει μια κοινότητα ιθαγενών Μάγιας στη Γουατεμάλα. Η κοινότητα είναι μέλος του παγκόσμιου κινήματος για την ελευθερία των σπόρων (seedfreedom.info) και συμμετέχει σε μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα για το θέμα της νομοθεσίας. Η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Παραδοσιακών Ποικιλιών που οργανώνει έχει παγκόσμιο αντίκτυπο, ενώ παράλληλα έχει οργανώσει μια σειρά από δράσεις με παγκόσμια ακτινοβολία όπως οι Διεθνείς Ημέρες Σπόρων στην Ελλάδα το 2012 και το 2013, υποστήριξε τις Διεθνείς Ημέρες Σπόρων στη Γαλλία το 2014, οργάνωσε το Διεθνές Καραβάνι Αλληλεγγύης για τους Απόρους το 2014, την πρώτη παγκόσμια συνάντηση για τα κοινά αγαθά το 2015 και φέτος συμμετέχει στη δίκη κατά της Μοnsanto στη Χάγη.
Το Πελίτι μεταφέρει το μήνυμά του μέσα από τις γιορτές και τις συναντήσεις – η Γιορτή Σπόρων του Πελίτι έχει χαρακτηριστεί ως η μεγαλύτερη παγκοσμίως κι έχει φτάσει μέχρι και τους 7.000 επισκέπτες. Η κοινότητα δεν τυπώνει φυλλάδια και αφίσες, ελλείψει χρημάτων, αλλά χρησιμοποιεί την ιστοσελίδα της (www.peliti.gr), το Facebook (Κοινότητα Πελίτι) και το YouTube (Peliti). Για τον Οκτώβριο έχει σχεδιάσει εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα με αφορμή το κάλεσμα της Δρ Βαντάνα Σίβα για δράσεις για την ελευθερία των σπόρων. Το βασικό μέλημά της είναι να ξεχρεώσει το Σπίτι των Σπόρων που εγκαινιάστηκε το 2015 και φιλοξενεί μια συλλογή σπόρων απ' όλο τον κόσμο, έκθεση φωτογραφίας και ενημερωτικό υλικό, ενώ είναι ανοιχτό για σχολεία, συλλόγους και μεμονωμένα άτομα. Κλείνοντας τη συζήτηση, ο κ. Σαϊνατούδης απευθύνει κάλεσμα προς όλους μας: «Το Πελίτι παλεύει για να μη χάσουμε αύριο αυτά που έχουμε σήμερα από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά, και προσκαλεί όποιον θέλει να πάρει μέρος σε αυτή την προσπάθεια».
Για όσους ενδιαφέρονται να επικοινωνήσουν με το Πελίτι και να βοηθήσουν:
Τα γραφεία του Πελίτι στεγάζονται στο Καπνολογικό Ινστιτούτο Ελλάδας στη Δράμα, το τηλέφωνό μας είναι 2521550951 (πρωινές ώρες), το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο της γραμματείας είναι [email protected], η ιστοσελίδα μας www.peliti.gr, το FB: κοινότητα Πελίτι και το YouTube: Peliti
Όποιος μπορεί να βοηθήσει με οικονομική του υποστήριξη, ας το κάνει με κατάθεση στον τραπεζικό λογαριασμό του Πελίτι:
Τράπεζα Πειραιώς
Αριθμός λογαριασμού: 6198-040030-332
IBAN: GR10 0171 1960 0061 9804 0030 332
SWIFT-BIC: PIRBGRAA
Δικαιούχος: Εναλλακτική Κοινότητα Πελίτι
Tο άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
