Ο στόχος της δημοσιότητας επετεύχθη. Και ο οίκος διαφημίστηκε, διεθνώς, και κατόρθωσε εν τέλει, έστω κι έτσι, να συνδεθεί με τον Παρθενώνα, και το ΚΑΣ έδειξε την πυγμή του και υπενθύμισε –σε όποιον τολμούσε να λησμονήσει− την ιερότητα και τον συμβολισμό του Παρθενώνα, ότι όλα από εδώ, την Αθήνα, ξεκίνησαν.
Τα εκατομμύρια φεύγουν, τα πιθανά –από κάποιους αμφισβητούμενα οφέλη− για τον τουρισμό απομακρύνονται κι εμείς μένουμε να αναρωτιόμαστε, να διαφωνούμε και γκρινιάζουμε και πάλι για τη χρήση των μνημείων, την κοινωνικοποίησή τους, την ένταξή τους στη σύγχρονη παραγωγική και δημιουργική δράση. Εν τω μεταξύ, στην Ιταλία....
Ακολουθεί δήλωση υπουργού Πολιτισμού, το καλοκαίρι του 2014: «Οι πόρτες μας είναι ορθάνοιχτες για όλους τους φιλάνθρωπους και τους χορηγούς που θέλουν να συνδέσουν το όνομά τους με ένα ιταλικό μνημείο. Έχουμε μια εκτενή λίστα, καθώς η κληρονομιά μας προσφέρει απεριόριστες εναλλακτικές, από μικρές εκκλησίες στην επαρχία ως το Κολοσσαίο. Απλώς διαλέξτε». Ο Dario Franceschini, υπουργός Πολιτισμού της Ιταλίας, έκανε τη δήλωση αυτή στους «New York Times», υψώνοντας τη σημαία των ευκαιριών για τους εμπορικούς κολοσσούς που μπορούν να συνδέσουν το λογότυπό τους με τον πολιτισμό της Ιταλίας. Μέσα από συμφωνίες πολλών εκατομμυρίων – τότε ναι, τα πάντα είναι διαπραγματεύσιμα για τις ιταλικές Αρχές. Τα πάντα, αρκεί να μην πληγώνεται η ακεραιότητα και ο συμβολισμός του μνημείου.
Ακόμη και όσοι δεν διαφωνούν με την ιδέα της επίδειξης υπό τους απόλυτους όρους ασφαλείας που επιβάλλονται και αντιλαμβάνονται τα επικοινωνιακά οφέλη για τη χώρα, αντιδρούν για τη διαφορά αυτή. Τα δύο εκατομμύρια είναι λίγα για τον Παρθενώνα
Η υπόθεση Gucci-Παρθενώνα (έχετε προσέξει πως τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά κάνουμε παθιασμένα debates για τις αρχαιότητες; Η Αμφίπολη, τα Γλυπτά του Παρθενώνα και η Αλαμουντίν...) έφερε ξανά στην επιχειρηματολογία μας το «ναι, αλλά δες τι κάνουν οι Ιταλοί». Οι Ιταλοί, εν μέσω βαθιάς κρίσης και με τη Ρώμη σχεδόν σε κατάσταση χρεοκοπίας, στράφηκε στους ιδιώτες για να συντηρήσει, να αναστηλώσει και να αναδείξει τα μνημεία της. Για να προστατέψει τον πλούτο της και να ενισχύσει την τουριστική της εικόνα, αφού ο τουρισμός αποτελεί κορυφαία πηγή εσόδων για τη χώρα.
Tι συμβαίνει στην Ιταλία; Είκοσι πέντε εκατομμύρια ευρώ σε βάθος πενταετίας δίνει η Tod's για την αποκατάσταση του Κολοσσαίου. Δυόμισι εκατομμύρια ευρώ έδωσε ο οίκος Fendi για εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης στη Fontana di Trevi. O οίκος Bulgari χορήγησε 1,5 εκατομμύριο ευρώ για την αποκατάσταση της Σκαλινάτα στη Ρώμη αλλά και για την αποκατάσταση των Λουτρών του Καρακάλα. Ο οίκος Tod's γιόρτασε το γεγονός με ένα τεράστιο γκαλά μέσα στο μνημείο, παρουσία και του τότε Ιταλού πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι (ναι, δεξίωση μέσα στο μνημείο). Ο οίκος Fendi πανηγύρισε την ολοκλήρωση των εργασιών με μια μεγάλη επίδειξη στη Fontana di Trevi, με προσκεκλημένους δημοσιογράφους, εκδότες, προσωπικότητες από ολόκληρο τον κόσμο (ναι, κάτι σαν κι αυτό που είχε στο μυαλό του ο οίκος Gucci για τον Παρθενώνα).
Tην ίδια ώρα, βέβαια, η απόφαση του δημάρχου της Φλωρεντίας να παραχωρήσει για δεξίωση στη Morgan Stanley εκκλησία του 14ου αιώνα έναντι 27.000 εξαγρίωσε μέρος της κοινής γνώμης (τόσο, που ο δήμαρχος αποφάσισε να διπλασιάσει το ενοίκιο στις 54.000). Και εκεί ετέθη το θέμα της ιερότητας των χώρων. Πού μπαίνει, λοιπόν, το όριο;
Στην ελληνική περίπτωση, που μόνιμος μεγάλος «χορηγός» των έργων αναστήλωσης και ανάδειξης είναι είτε το κράτος είτε τα κοινοτικά κονδύλια (το «άγιο» ΕΣΠΑ), δεν είχαμε ως τώρα την ευκαιρία να μιλήσουμε για χορηγίες, για δωρεές τέτοιων μεγεθών. Άλλωστε, έχουμε ιδιαιτέρως ανεπτυγμένο το αντανακλαστικό του φόβου απέναντι στην ιδιωτική πρωτοβουλία όταν συνεργάζεται με το Δημόσιο. Θυμηθείτε την περίπτωση του Rethink Athens από το Ίδρυμα Ωνάση, αλλά και του ΚΠΙΣΝ από το Ίδρυμα Νιάρχος και τις αντιδράσεις που εκφράστηκαν (στη δεύτερη περίπτωση ακόμα εκφράζονται) για τη συμμετοχή ιδιωτών ή τις δωρεές τέτοιου τύπου.
Και αν ως τώρα είχαμε συνηθίσει να διαφωνούμε για το αν πρέπει να παραχωρηθεί από το πανίσχυρο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) ο Παρθενώνας ή άλλα μνημεία για διαφημίσεις, ταινίες, φωτογραφίσεις, η πρόταση για την επίδειξη μόδας του Gucci ανέβασε τους τόνους κι έβαλε στην κουβέντα το ζήτημα της χορηγίας ως ανταπόδοσης. Δύο εκατομμύρια ευρώ ειπώθηκε πως θα έδινε ο οίκος για την αναστήλωση του Παρθενώνα ή όποιου άλλου μνημείου επιθυμούσε η ελληνική πολιτεία. Βέβαια, το βράδυ της Τετάρτης ο οίκος εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση (αν και οι δημοσιογράφοι που παρακολούθησαν τη συνεδρίαση του ΚΑΣ είχαν καταγράψει όλα τα στοιχεία): «Επιβεβαιώνουμε ότι πραγματοποιήθηκε συνάντηση με τις ελληνικές Αρχές για να διερευνηθεί η δυνατότητα μιας μακροπρόθεσμης πολιτιστικής συνεργασίας. Αυτό το είδος της πρωτοβουλίας δεν είναι νέο για μας. Τα τελευταία χρόνια η Gucci έχει καθιερώσει τέτοιες πολιτιστικές συνεργασίες με το Palazzo Strozzi στη Φλωρεντία, το Μουσείο Mingshen στη Σανγκάη, το Chatsworth House στην Αγγλία και το LACMA στο Λος Άντζελες. Οι εικασίες σχετικά με την υποτιθέμενη οικονομική πρόταση, άμεση ή έμμεση, είναι απολύτως λανθασμένες και δεν έχουν καμία επιβεβαίωση από εμάς».
Τα δύο εκατομμύρια ευρώ είναι ποσό σημαντικό σε αυτήν τη φάση της απόλυτης ένδειας του υπουργείου Πολιτισμού. Η σύγκριση του ποσού αυτού, όμως, με τα 55 εκατομμύρια που θα διέθετε ο οίκος για τη συνολική παγκόσμια καμπάνια της επίδειξης είναι αβυσσαλέα. Ακόμη και όσοι δεν διαφωνούν με την ιδέα της επίδειξης υπό τους απόλυτους όρους ασφαλείας που επιβάλλονται και αντιλαμβάνονται τα επικοινωνιακά οφέλη για τη χώρα, αντιδρούν για τη διαφορά αυτή. Τα δύο εκατομμύρια είναι λίγα για τον Παρθενώνα.
Και κάπως έτσι μπαίνει το κομμάτι της εμπορευματοποίησης στη συζήτηση για τη χρήση των μνημείων. Και τη δυναμιτίζει. Τη διαολίζει. Τι μπαίνει και τι όχι στη διαδικασία και στους νόμους της αγοράς; Δικαιούσαι να βγάλεις κέρδος από τον Παρθενώνα; Ξεπούλημα, εμπορευματοποίηση, υποχώρηση στις αρχές του καπιταλισμού, σου λέει. Με το ΚΑΣ, αυστηρό όπως πάντα σε τέτοιες υποθέσεις, να αναφέρεται στον συμβολισμό, στην αξία και στο κύρος του μνημείου. Διαχείριση συμβόλων ναι, αλλά και φοβία για το εμπορικό.
Το όριο είναι, λοιπόν, ο Παρθενώνας. Το όριο, όμως, είναι και το περιεχόμενο. Τέχνη; Ναι, υπό προϋποθέσεις. Μόδα; Προς Θεού, όχι, είμαστε εναντίον του καταναλωτισμού. Το ΚΑΣ έδωσε άδεια για τα γυρίσματα της διεθνούς παραγωγής «Τα δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου» του Χοσέιν Αμινί με τον Βίγκο Μόρτενσεν και την Κίρστεν Ντανστ σε Παρθενώνα και Κνωσό και οι φωτογραφίες έκαναν τον γύρο του κόσμου επί μήνες κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Ο τότε υπουργός Πολιτισμού Μιχάλης Λιάπης προσπέρασε το ΚΑΣ και έδωσε με την υπογραφή του άδεια στην Τζένιφερ Λόπεζ να φωτογραφηθεί στην Ακρόπολη το 2008.
Λιγότερο γνωστό είναι ότι στα τέλη του 2010 ο Καρλ Λάγκερφελντ ζήτησε την Ακρόπολη για επίδειξη του οίκου Fendi. Η απάντηση ήταν αρνητική, χωρίς καν η υπόθεση να πάει στο ΚΑΣ. Αλλά και όταν το 2012 έγινε αίτηση να επισκεφτεί ο Ρόμπερτ ντε Νίρο την Ακρόπολη μόνος, βράδυ, με ειδικό φωτισμό, μετά το ωράριο λειτουργίας –και ενδεχομένως να φωτογραφηθεί−, η απάντηση ήταν αρνητική κατευθείαν από τα αρμόδια γραφεία. Υποθέσεις που έκλεισαν χωρίς ντόρο και δημοσιότητα.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, υποθέτουμε ότι σήμερα το ΚΑΣ δεν θα έδινε στον οίκο Dior το 1951 τον Παρθενώνα για τη θρυλική φωτογράφιση με τα οκτώ μοντέλα... Μια εικόνα που έχει γίνει μέρος της vintage λαμπερής εικόνας του μνημείου, χωρίς να «κλοτσάει» στην ιερότητα και στον συμβολισμό του χώρου. Όσο για τα υπέροχα γυμνά της Nelly, σήμερα, ακόμα και οι πιο αυστηροί αρχαιολόγοι μιλάνε για την εικαστική τους αξία. Αν η Άνι Λίμποβιτς, ο Τέρι Ρίτσαρντσον ή ο Πατρίκ Ντεμαρσελιέ ζητούσαν την Ακρόπολη για να φωτογραφίσουν γυμνή μια περίφημη μπαλαρίνα, έναν κορυφαίο χορευτή, τι θα απαντούσε το ΚΑΣ σήμερα;
Ανατρέχοντας στο παρελθόν, βλέπουμε και την απρόσμενη τόλμη του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου. Ο λόγος για την περίπτωση του οίκου Calvin Klein, που επιθυμούσε να πραγματοποιήσει επίδειξη στο Ηρώδειο. Δεν είναι ο Παρθενώνας, σαφώς όμως αποτελεί ένα ακόμα μνημείο ιερό που προστατεύεται με μεγάλη αυστηρότητα (σκεφτείτε μόνο πόσες παραστάσεις έχουν κοπεί λόγω ακαταλληλότητας περιεχομένου ή σκηνικών). Το ΚΑΣ, το 1998, απέρριψε την πρόταση – κατά πλειοψηφία, όχι ομόφωνα. Και ο Βενιζέλος, ως υπουργός Πολιτισμού, αποφάσισε να ανατρέψει την απόφαση. Η επίδειξη δεν έγινε τελικά για άλλους λόγους, όμως ο Βενιζέλος, 20 χρόνια πριν, έβαλε ένα νέο όριο και «τόλμησε» να κοντραριστεί με το πανίσχυρο ΚΑΣ – σχεδόν δεν υπάρχει τέτοιο προηγούμενο.
«Η πρόταση που υπέβαλε ο Calvin Klein δεν είναι μια κλασικού χαρακτήρα επίδειξη μόδας, αλλά μια σύνθετη μουσικοχορευτική εκδήλωση με πρωτότυπα στοιχεία» δήλωνε τότε στο «Βήμα» ο Ευάγγελος Βενιζέλος. «Η μόδα είναι, άλλωστε, ένα από τα καθοριστικά στοιχεία της αισθητικής και του πολιτισμού της καθημερινής μας ζωής. Αυτό δεν την καθιστά μορφή τέχνης υποδεέστερη ή ευκαταφρόνητη. Το αντίθετο. Και ένα μνημείο μπορεί να υποδεχτεί πολλές μορφές τέχνης, εφόσον αυτές κινούνται σε ένα επαρκές ποιοτικό επίπεδο αισθητικής και με διάθεση σεβασμού του χώρου». Συνυπολόγιζε στην απόφασή του την πρόθεση του αμερικανικού οίκου να διαθέσει τα έσοδα της εκδήλωσης στο υπό ανέγερση τότε Μουσείου της Ακρόπολης, αλλά και τα επικοινωνιακά οφέλη για την Ελλάδα διεθνώς.
«Είδα ότι ερέθισαν μια σειρά αντανακλαστικά βαθύτατα ιδεοληπτικού χαρακτήρα», συνέχιζε αναφερόμενος στις αντιδράσεις. «Σε αυτές τις αντιδράσεις βλέπει κανείς την εκδήλωση ενός επιλεκτικού συντηρητισμού, ο οποίος ομιλεί άλλοτε εκ δεξιών, άλλοτε εξ αριστερών και άλλοτε παραμένει αμήχανος μπροστά σε πολύ απλά πράγματα». Είκοσι χρόνια πριν, στη σκιά της Ακρόπολης το «κάστρο» του Ηρωδείου «έπεφτε» με μια επιχειρηματολογία που στέκει και σήμερα, στην περίπτωση του Παρθενώνα.
Το ζητούμενο είναι πως αυτό που έλειψε στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η στρατηγική, που θα ωφελούσε και τους δύο. Μας έμεινε η εικόνα του θεάματος από τη συνεδρίαση και χάσαμε τις πραγματικές ευκαιρίες. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, το ΚΑΣ έκανε τρεις αντιπροτάσεις στον οίκο Gucci για τη φιλοξενία της επίδειξης: προαύλιος χώρος Ηρωδείου, Άνδηρο Πικιώνη στου Φιλοπάππου και Ολυμπιείο. Θα μείνουμε να αναρωτιόμαστε τι θα είχε συμβεί αν πριν από τη συνεδρίαση, και ενώ το αίτημα βρισκόταν στα χέρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων, είχε πραγματοποιηθεί μια προπαρασκευαστική συνάντηση με την υποβολή των εναλλακτικών προτάσεων. Πριν φτάσουμε στη συνεδρίαση, με ανοιχτά όλα τα χαρτιά, χωρίς χρόνια για εμβάθυνση. Και με τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης να παρακολουθούν. Εκτός αν αυτό ήταν το ζητούμενο, η νίκη επί του οίκου μόδας...
Στρατηγική, ναι. Θέλουμε ή όχι τέτοιες εκδηλώσεις, τα έσοδα και τα επικοινωνιακά οφέλη που φέρνουν; Θέλουμε να επεκτείνουμε τα οικονομικά οφέλη πέρα από τον κατάλογο με το αντίτιμο ανά χρήση που έχει ορίσει το ΚΑΣ σε γενναίες χορηγίες, όπως βλέπουμε στην Ιταλία; Εκεί, βέβαια, έχει εκδοθεί ειδικός κατάλογος μνημείων στη Ρώμη που χρήζουν αποκατάστασης, καλώντας για χορηγίες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, συνολικού ύψους 270 εκατομμυρίων ευρώ. Ας δούμε πόσες αντίστοιχες προτάσεις πρέπει να υποβληθούν μέχρι να κατορθώσουμε να ξεπεράσουμε την αμηχανία μας ή την ιδεοληψία μας απέναντι στα μνημεία μας.
