Τις τελευταίες μέρες η φιλότεχνη κοινότητα της Αθήνας πληροφορήθηκε ότι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) δεν επέτρεψε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας να παραχωρήσει δύο μεταβυζαντινές εικόνες στην έκθεση «Hell as» με έργα σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών, που θα φιλοξενηθεί από τις 25 Φεβρουαρίου έως τις 4 Απριλίου στο Palais de Tokyo, το δημοφιλέστερο μουσείο για τη σύγχρονη τέχνη, σήμερα, στη Γαλλία.
Η επιμελήτρια της έκθεσης Νάντια Αργυροπούλου και ο αρχιτέκτονας Γιώργος Τζιρτζιλάκης, ο οποίος συνέβαλε στον σχεδιασμό της έκθεσης, πληροφορήθηκαν την τελευταία στιγμή, ενώ είχαν καταθέσει το αίτημά τους από τον περασμένο Αύγουστο, την άρνηση του ΚΑΣ να επιτρέψει το ταξίδι των εικόνων στο Παρίσι. Επιπλέον, τα μέλη του γνωμοδοτικού συμβουλίου αγνόησαν ένα ακόμη αίτημα των επιμελητών: να παραστούν στη συζήτηση και να εξηγήσουν αναλυτικά το σκεπτικό της έκθεσης.
Τι αναπαριστούν οι εικόνες που ζήτησαν οι επιμελητές; Πρόκειται για δύο μεταβυζαντινές εικόνες ανώνυμων αγιογράφων του 18ου αιώνα, που απεικονίζουν τον Άγιο Χριστόφορο τον Κυνοκέφαλο με τον Χριστό και τον ίδιο Άγιο με τον αρχάγγελο Μιχαήλ Στερνόφθαλμο (το πρόσωπό του βρίσκεται στο στήθος).
Οι βυζαντινές εικόνες συγκαταλέγονταν στα βασικά εκθέματα της διοργάνωσης και είχαν ιδιαίτερη σημασία για τη στήριξη της επιμελητικής άποψης, που επιχειρεί να αντιπαραβάλει έργα από όλο το φάσμα της ελληνικής δημιουργίας (από τον Εγγονόπουλο, τον Εμπειρίκο και τον Ζενέτο μέχρι τον Φαϊτάκη, τον Καρούκ και λαϊκούς ζωγράφους) και να προσεγγίσει ελληνικά παράλογα, ανοίκιες χειρονομίες, ημιτελείς μεταιχμιακές αφηγήσεις, ζητήματα ταυτότητας, ανθρωπολογικές και λαογραφικές επεξεργασίες συμβόλων και αινιγμάτων.
Η έκθεση, όπως μας πληροφόρησε η επιμελήτρια, θα γίνει κανονικά. Απλώς, η θέση των βυζαντινών εικόνων θα παραμείνει κενή, επειδή δεν επιθυμεί να τις αντικαταστήσει με άλλα έργα και για να υπενθυμίζει την άρνηση της παραχώρησής τους. Οι υπεύθυνοι του γαλλικού μουσείου είναι έκπληκτοι με την απόφαση του ΚΑΣ και αδυνατούν να την κατανοήσουν. Το θέμα θα σχολιαστεί, πιθανόν, αρνητικά στις πολιτιστικές σελίδες κάποιων γαλλικών εφημερίδων. Μικρό το κακό, θα πείτε. Έχουμε απασχολήσει τον διεθνή Τύπο με πολύ σοβαρότερα θέματα, αυτό θα μας πειράξει;
Ας προσπεράσουμε και το επιχείρημα ότι δημιουργείται ένα σοβαρό πρόβλημα σε μια έκθεση που αφορά την προβολή της σύγχρονης ελληνικής τέχνης στο εξωτερικό. Αυτή η περιβόητη προβολή εκτός συνόρων είναι μια υπόθεση σύνθετη και προβληματική, που δεν σώζεται με μια έκθεση.
Αφού ξεμπερδέψαμε, λοιπόν, με τα προβλήματα που δημιουργούνται στην έκθεση, ας δούμε και την απόφαση του ΚΑΣ.
Ποιους προσπαθεί να προστατεύσει το ΚΑΣ με την απόφασή του και από τι; Μήπως τις εικόνες ως κειμήλια; Την ασφάλειά τους; Ο Jean de Loisy, σοβαρός επιστήμονας και πρόεδρος του Palais de Tokyo, στην επιστολή του προς το Βυζαντινό Μουσείο και το ΚΑΣ -την οποία έτυχε να διαβάσουμε- εγγυάται, πάντως, με απόλυτη σοβαρότητα την ασφάλεια των εικόνων.
Με ποιο σκεπτικό αρνήθηκε το ΚΑΣ την έξοδο των εικόνων από τη χώρα; Στο ρεπορτάζ της Μαίρης Αδαμοπούλου στα «ΝΕΑ» διαβάζουμε : «Οι εικόνες», σύμφωνα με τα μέλη του ΚΑΣ, «αντιμετωπίζονταν μόνο ως έργα τέχνης, χωρίς να λαμβάνεται υπ' όψιν ο θρησκευτικός και λατρευτικός τους χαρακτήρας». Τα μέλη, εκτός των άλλων, ενοχλήθηκαν και από τον τίτλο της έκθεσης «Hell as», «ο οποίος έχει χρησιμοποιηθεί», λένε, «και ως έκφραση εναντίον της Ελλάδας από ορισμένους κύκλους».
Δεν θέλω να σας πικράνω, το σοβαρό πρόβλημα όμως δεν εντοπίζεται στο γεγονός ότι δεν ταξιδεύουν οι βυζαντινές εικόνες στο Παρίσι, αλλά στο σκεπτικό του ΚΑΣ. Οι Γάλλοι θα έχουν κι άλλες ευκαιρίες να δουν «αλλόκοτες» βυζαντινές εικόνες. Εμείς δεν έχουμε, μάλλον, πολλές ευκαιρίες να διαβούμε το κατώφλι του 21ου αιώνα.
Το ΚΑΣ, ως ένας ακόμη εγκεκριμένος εκπρόσωπος του Θεού επί της γης και συνάμα του Έθνους, γνωρίζει ακριβώς το τελετουργικό και τους αυστηρούς κανόνες με τους οποίους λατρεύουμε μια βυζαντινή εικόνα. Το ενδεχόμενο ένας πιστός ή ακόμα κι ένας άθεος να την αντιλαμβάνεται, την ίδια στιγμή, ως έργο τέχνης και ως θρησκευτικό σύμβολο και να τη σέβεται μέσα σε ένα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου δεν το απασχολεί.
Υπέρτατη αποστολή του ΚΑΣ δεν είναι, όπως καταλαβαίνουμε, να εισχωρεί μόνο στα μύχια των πιστών και να κανονίζει τη λατρευτική τους πυξίδα αλλά και να προλαμβάνει τις μιαρές συνευρέσεις, να αποκλείει, για παράδειγμα, τη μολυσματική συνύπαρξη μιας βυζαντινής εικόνας με το έργο του Ακριθάκη, του Εγγονόπουλου και του Δημητριάδη.
Αυτός είναι, άραγε, ο ρόλος του; Ένας Θεός ξέρει...
σχόλια