Το νέο τρομοκρατικό χτύπημα από τζιχαντιστή «καμικάζι» σε συναυλιακό χώρο του Μάντσεστερ με δεκάδες νεκρούς και τραυματίες, και μικρά παιδιά ανάμεσά τους, είναι ένας ακόμα τραγικός κρίκος σε μια αλυσίδα παρόμοιων επιθέσεων που συγκλονίζει τα τελευταία χρόνια όχι μόνο ευρωπαϊκές αλλά και ασιατικές και αφρικανικές χώρες, όπου πλειοψηφούν μουσουλμάνοι. Είναι δύσκολο σε τέτοιες καταστάσεις, όπου η οργή, το ακατέργαστο συναίσθημα, η αναζήτηση εχθρών και βολικών ενόχων περισσεύουν, να παραμένεις ψύχραιμος, διαλεκτικός και αντικειμενικός στις προσεγγίσεις σου, να καταδικάσεις αλλά να μην υποκύψεις στον «εκβιασμό» να διαλέξεις οπωσδήποτε κάποια πλευρά από αυτές που σου παρουσιάζουν ως μοναδικές, ενώ έχεις υποψιαστεί ότι δεν πρόκειται για δίπολο αλλά για «πρίσμα». Αυτήν τη «γραμμή» προσπάθησα κι εγώ να κρατήσω στις παρακάτω σκέψεις.
• Υπάρχει πρόβλημα με την «τυφλή» τρομοκρατία στο όνομα του Αλλάχ; Φυσικά και υπάρχει. Eίναι, ωστόσο, λάθος να αποδίδεται στην υποτιθέμενη επιθετική, ολοκληρωτική φύση του Ισλάμ ως θρησκείας. Για πολλούς αιώνες συνυπήρχε αρμονικά, σε γενικές γραμμές, παρ' ότι από θέση απόλυτου κυρίαρχου, με τον ιουδαϊσμό, τον χριστιανισμό, ακόμα και με μη βιβλικά θρησκεύματα – δεν αναφέρομαι στους πολέμους των ισλαμικών ηγεμονιών με τις χριστιανικές αλλά στην αντιμετώπιση των αλλόδοξων υπηκόων τους.
• Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, «δυσεύρετος» με την κυριολεκτική του έννοια ακόμα και στον Α' Παγκόσμιο, οπότε χρονολογείται η τελευταία «τζιχάντ» που κήρυξε το οθωμανικό χαλιφάτο (και εξελίχθηκε σε κοσμικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα υπό τον Κεμάλ), είναι ένα σχετικά νεωτερικό φαινόμενο που γιγαντώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Οι ρίζες του ανιχνεύονται στην αίρεση των σαλαφιστών (αρχές 20ού αι.), στην οποία συγκαταλέγονται και οι Σαουδάραβες ουαχαμπίτες. Ωστόσο, πολλοί από τους καμικάζι αυτοκτονίας είναι αμφίβολο αν είχαν καθαρά θρησκευτικά κίνητρα ή απλώς αυτά ήταν «επικάλυψη» σοβαρών κοινωνικοποιητικών ή/και ψυχολογικών προβλημάτων. Εξάλλου, οι ίδιοι οι ηγέτες των τζιχαντιστών που υποτίθεται θα έπρεπε να είναι «υποδείγματα πιστών» εμπορεύονται κανονικά ανθρώπους, όπλα, ουσίες και αρχαιότητες, από αυτές που κατά τα άλλα καταστρέφουν ως «βλάσφημες» κ.λπ., πλουτίζοντας εντελώς... καπιταλιστικά οι ίδιοι και τα πρωτοπαλίκαρά τους, ενόσω στέλνουν νεοφώτιστους στον χαμό.
Αν ενδιέφερε πραγματικά τη Δύση η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, δεν θα έκανε επί σειρά ετών μπίζνες εκατομμυρίων με τη Σαουδική Αραβία, βασικό χρηματοδότη πολλών τζιχαντιστικών οργανώσεων. Αντίθετα, χρησιμοποιεί εκούσια ή ακούσια τέτοιες οργανώσεις για να προωθήσει δικά της συμφέροντα και επιδιώξεις.
• Φταίνε, άραγε, για την έξαρση του σκληροπυρηνικού Ισλάμ το Παλαιστινιακό, οι ευρωαμερικανικές εισβολές, οι «παράπλευροι» βομβαρδισμοί αμάχων και οι πόλεμοι σε Ιράκ, Αφγανιστάν και Συρία, ο ιμπεριαλισμός, η αποικιοκρατία, η παγκοσμιοποίηση, οι... Σταυροφορίες του Μεσαίωνα ακόμα κι όλα τα άλλα «κακά» της Δύσης; Αναμφίβολα, όλα αυτά έχουν μερίδιο ευθύνης, όχι πάντως αποκλειστικό. Φταίνε, επίσης, τα αυταρχικά, διεφθαρμένα, ανελεύθερα καθεστώτα των περισσότερων ισλαμικών χωρών που καλλιεργούν ένα συλλήβδην μίσος για τη Δύση προκειμένου να καλύψουν τις δικές τους αυθαιρεσίες και φρικαλεότητες, καθώς και η πολιτισμική νοοτροπία που έχει εμφυτευτεί σε μεγάλο μέρος των πληθυσμών αυτών, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την άσκηση κριτικής και την αυτοσυνειδησία που αυτή συνεπάγεται. Η Αραβική Άνοιξη ήταν ένας πολύ καλός οιωνός, δυστυχώς όμως ατύχησε εντελώς στην πορεία. Καθώς έλεγε και ο Καστοριάδης, «σε καμιά περίπτωση δεν απαλείφονται τα εγκλήματα του δυτικού πολιτισμού... Λέω μόνο ότι η ιδιαιτερότητά του έγκειται ακριβώς στην ικανότητα της αυτοαμφισβήτησης και της αυτοκριτικής». Οπότε, κανείς λιγότερος, αλλά και κανείς ακαταλόγιστος.
• Συμβαίνει μια παρεξήγηση σε κάποιους χώρους, της ευρύτερης αριστεράς κυρίως: όχι, οι τζιχαντιστές δεν μάχονται τον καπιταλισμό ή/και τον νεοφιλελευθερισμό, δεν έχουν καμία σχέση με τα μαρξιστικών, συχνά, καταβολών εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα παλιότερων δεκαετιών, δεν είναι καθόλου «φίλοι μας» επειδή τυχαίνουν «εχθροί των εχθρών μας». Μάχονται τον ίδιο τον άνθρωπο ως ελεύθερο, αυτόβουλο και αυτοκαθοριζόμενο ον – αδιάφορο αν είναι ομόθρησκός τους. Συχνότατα, μάλιστα, τα κίνητρά τους δεν είναι αυστηρά θρησκευτικά, ούτε καν πολιτικά. Οι «ναζί της Ημισελήνου», όπως όλοι οι ναζί και οι συμπαθούντες κυριαρχούνται από μίσος, φθόνο, συμπλέγματα κατωτερότητας και μειονεξίας, τρόμο για το άγνωστο, το νέο, το διαφορετικό. Η καταδίκη τέτοιων ιδεών και πρακτικών από κάθε ελεύθερα σκεπτόμενο άνθρωπο οφείλει να είναι απερίφραστη, χωρίς «ναι μεν αλλά». Όπως διαπομπεύουμε τα δικά μας «σκατά», έτσι οφείλουμε να κάνουμε και για των άλλων.
• Φυσικά και υπάρχει καταπίεση στον λεγόμενο ελεύθερο κόσμο, είναι παράλογο όμως να συγκρίνουμε τα μεγέθη και τα περιθώρια ανοχής. Οι ισλαμομηδενιστές/ισλαμοφασίστες τύπου ISIS και συναφών οργανώσεων δεν σέβονται καν βασικές αρχές της ίδιας της θρησκείας τους που απαγορεύουν ρητά φόνους παιδιών, γυναικών, ηλικιωμένων, ανάπηρων, αμάχων γενικά. «Ο Αλλάχ έχει απαγορεύσει να αφαιρείτε άδικα ανθρώπινες ζωές. Αυτό σας συνιστά (ως ανθρώπους) και είθε να το συλλογιστείτε» (Κοράνιο 6:151). «Όποιος αφαιρέσει ζωή κάποιου που δεν αφαίρεσε ζωή ή διέφθειρε τη γη, είναι σαν να σκοτώνει τον κόσμο όλο. Και όποιος σώσει ζωή, είναι να σώζει τον κόσμο όλο» (Κοράνιο 5:32).
• Στην ίδια λογική, όσοι επικρίνουν τις ακρότητες στο όνομα του Ισλάμ, νιώθοντας να απειλούνται τα δικαιώματα και οι ατομικές και κοινωνικές ελευθερίες σε ένα φονταμενταλιστικό μουσουλμανικό περιβάλλον, ακόμα και σε δυτικό έδαφος, δεν είναι απαραίτητα αντιδραστικοί, ρατσιστές και φασίστες – είναι το ίδιο λάθος που κάνουν ορισμένοι με την de facto εξιδανίκευση (και άρα απανθρωποποίηση) των μεταναστών και την αντίστοιχη δαιμονοποίηση οποιουδήποτε τολμά να επικρίνει τα κακώς κείμενα και των δικών τους πολιτισμικών καταβολών ή πρακτικών. Χρειάζεται, βέβαια, ταυτόχρονα μεγάλη προσοχή στο ποιος λέει τι και γιατί, καθώς ανάμεσα στους φουριόζους υπερασπιστές του δυτικού «ιδεώδους» ενδημούν «λύκοι» του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας και του σοβινισμού με ένδυμα σκεπτόμενου προβάτου.
• Το προσφυγικό συχνά κατηγορήθηκε ως «θερμοκήπιο» τζιχαντιστών και «εφαλτήριό» τους για τη Δύση – η αλήθεια εντούτοις είναι ότι οι περισσότεροι μουσουλμάνοι πρόσφυγες και μετανάστες εχθρεύονται εξίσου το φανατικό Ισλάμ, ασχέτως του ότι δυσκολεύονται, για ευνόητους λόγους, να το δηλώσουν ανοιχτά, πολλοί άλλωστε εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ακριβώς εξαιτίας των φονταμενταλιστών. Επιπλέον, η συντριπτική πλειονότητα όσων τζιχαντιστών έχουν δράσει ως τώρα στη Δύση είναι, όπως δείχνουν τα στοιχεία, υπήκοοι ευρωπαϊκών κρατών δεύτερης και τρίτης γενιάς, δεν σχετίζονται δηλαδή με το μαζικό προσφυγικό/μεταναστευτικό κύμα των τελευταίων ετών. Οι περισσότεροι από αυτούς θέλουν, αντίθετα, να ζήσουν σε περιβάλλοντα πιο ελεύθερα, πιο νεωτερικά, διατηρώντας έστω κάποιες δικές τους ιδιαιτερότητες.
• «Απέτυχε», πράγματι, η πολυπολιτισμικότητα, όπως ισχυρίζονται πολλοί, ή μήπως αυτό που δοκιμάζεται είναι το υφιστάμενο μοντέλο της που εξακολουθεί να δημιουργεί αποκλεισμούς και διακρίσεις, όχι λιγότερο επαχθείς, παρ' ότι επιμελώς συγκαλυμμένες; Πόσο ίσες ευκαιρίες δίνονται πραγματικά στους «ενταγμένους»; Τι μπορεί να πηγαίνει τόσο «στραβά» στον καλύτερο δυνατό κόσμο, ώστε ακόμα και Δυτικοί νέοι-ες μη μουσουλμανικού υπόβαθρου να προθυμοποιούνται να πολεμήσουν για τον ISIS;
• Αν ενδιέφερε πραγματικά τη Δύση η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, δεν θα έκανε επί σειρά ετών μπίζνες εκατομμυρίων με τη Σαουδική Αραβία, βασικό χρηματοδότη πολλών τζιχαντιστικών οργανώσεων. Αντίθετα, χρησιμοποιεί εκούσια ή ακούσια τέτοιες οργανώσεις για να προωθήσει δικά της συμφέροντα και επιδιώξεις, όπως σε Ιράκ, Συρία, Λιβύη και αλλού – πρώτοι διδάξαντες οι Αμερικανοί, που στήριξαν με κάθε τρόπο τους Μουτζαχεντίν στο κατεχόμενο από τους Σοβιετικούς Αφγανιστάν, ενώ υπάρχουν πλήθος ενδείξεις πως έχουν κατά καιρούς «συνεργαστεί» με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τη Χαμάς παλιότερα, την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος πιο πρόσφατα. Εκτός, όμως, από τους «συνήθεις ύποπτους» Αμερικανούς και Αγγλογάλλους, πάρε-δώσε με τζιχαντιστές έχουν επίσης Τούρκοι, Ιρανοί, οι Σαουδάραβες φυσικά, που μόλις συμφώνησαν σε αγορά-μαμούθ όπλων από τον Τραμπ, και άλλες περιφερειακές δυνάμεις. Είναι συγκοινωνούντα δοχεία τα συμφέροντα των απανταχού εκπροσώπων της εξουσίας, ακόμα και αν μοιάζουν επιφανειακά αντικρουόμενα. Όχι εξαιτίας κάποιας συνωμοτικής θεωρίας αλλά από την ίδια τη φύση της εξουσίας.
• Έπειτα, ξεχνάμε συχνά ότι δεν είναι μόνο η Δύση που απειλείται από τους τρελούς του Αλλάχ. Ούτε καν μόνο τα «δικά μας παιδιά». Πολύνεκρες επιθέσεις έχουν σημειωθεί όχι μόνο στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στη Γερμανία και στη Μεγάλη Βρετανία αλλά και σε πολλές μουσουλμανικές χώρες. Αθώα παιδιά –ακόμα και μουσουλμανόπαιδα– έχουν επίσης στοχοποιηθεί σε Ρωσία, Τουρκία, Νιγηρία, Συρία, Οσετία, Υεμένη, Ιράκ, Πακιστάν, Αφγανιστάν... Επειδή, βέβαια, τα γεγονότα αυτά δεν αφορούν ανθρώπους και χώρες που «πρώτου κόσμου», δεν απολαμβάνουν αντίστοιχη δημοσιότητα ούτε συμπεριλαμβάνονται στις διάφορες ανώδυνες «je suis» καμπάνιες, είναι ωστόσο φανερό ότι το «τσουβάλιασμα» όλων των μουσουλμάνων και άκυρο είναι και αλλότριους σκοπούς εξυπηρετεί.
• Αυτό που ζούμε είναι σίγουρα ένας πόλεμος πολιτισμών, όχι όμως όπως τον εννοούσε ο Σάμιουελ Χάντινγκτον, ως μια θρησκευτική κατά βάση αντιπαράθεση. Αυτή είναι ουσιαστικά η επίφαση. Ο πραγματικός πόλεμος είναι ανάμεσα στον φόβο, στο μίσος, στον ανορθολογισμό, στον ολοκληρωτισμό από τη μια, και στην αποδοχή, στον αλληλοσεβασμό, στη διαλεκτική συνύπαρξη και στην ανοιχτή κοινωνία από την άλλη. Πλευρές που, επιπλέον, δεν είναι πάντα τόσο απόλυτες και ευδιάκριτες, όσο ίσως δείχνουν. Η στρατιωτικοποίηση, η περιχαράκωση, η μισαλλοδοξία, η περιστολή δικαιωμάτων και ελευθεριών στις δυτικές κοινωνίες στο όνομα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας θα είναι η μεγαλύτερη ήττα όχι μόνο αυτών των κοινωνιών αλλά και όσων ανθρώπων θέλουν να συλλογούνται, να ζουν και να πράττουν ελεύθερα, όπου γης.
