H καθημερινή ζωή μιας Ελληνίδας στη Βόρεια Κορέα

Έζησε κάπου δυο χρόνια στη Βόρεια Κορέα κι έγινε «αξιοπερίεργο» ούσα μια Ελληνίδα που διέθετε άδεια παραμονής και μετακίνησης στην πιο άγρια, την πιο στυγνή δικτατορία της Υφηλίου – ή μήπως τα πράγματα είναι λιγότερο ασπρόμαυρα; Η συνομιλήτριά μου έχει εκφράσει αντιρρήσεις στην απόλυτη δαιμονοποίηση της «χώρας-φόβητρου» από τη Δύση, με αποτέλεσμα να κατηγορηθεί από κάποιους σαν απολογήτρια του καθεστώτος. Όπως όμως διευκρινίζει «δεν ξεπλένει τίποτα και κανέναν», ούτε κι έχει λόγο - απλά προσπάθησε να δώσει μια εικόνα του τόπου πέρα από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, βασισμένη τόσο στην ιστορία και την κουλτούρα του όσο και στα δικά της βιώματα εκεί. Να κατανοήσει προτού κρίνει, να εξετάσει προτού αποφανθεί, να είναι η ματιά της όσο το δυνατό πιο αντικειμενική γιατί με τον τρόπο αυτό εκτιμά κανείς ψύχραιμα ανθρώπους και καταστάσεις. Έτσι προέκυψε και το βιβλίο «Στη Χώρα των Κιμ – Δυο χρόνια στη Βόρεια Κορέα» που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από (εκδόσεις Εντύποις). Έχοντας στο βιογραφικό της σπουδές αρχαιολογίας, τέχνης και ιστορίας σε Ελλάδα και Γαλλία, όπου απέκτησε διδακτορικό στην Αρχαιοβοτανική, θέση λέκτορα στα Πανεπιστήμια του Αιγαίου και του Περθ της Αυστραλίας καθώς και αξιόλογη ανθρωπιστική δράση σε διάφορες ταραγμένες περιοχές του πλανήτη - δραστηριότητα που εντούτοις αποφεύγει να διαφημίζει -, έχει ενδιαφέρουσες εντυπώσεις και απόψεις, τις οποίες δημοσιεύει κατά διαστήματα σε ελληνικά και ξένα ΜΜΕ καθώς και στην προσωπική της ιστοσελίδα (fragkiskamegaloudi.wordpress.com). Συναντηθήκαμε, κουβεντιάσαμε για όλα αυτά κι ομολογώ ότι η κομψή, ευχάριστη, κοσμοπολίτισσα και εξαιρετικά δραστήρια κυρία που γνώρισα μόνο... πράκτορα των Κιμ δεν θυμίζει!

[Η συνέντευξη πρωτοδημοσιεύτηκε στις 30/10/2016]

―Πώς αποφάσισες να συγγράψεις το εν λόγω βιβλίο;

Ξεκίνησε βασικά σαν ένα ημερολόγιο ζωής, κάτι σαν συνέχεια του μπλογκ «Ταξιδεύοντας» που άρχισα όταν βρισκόμουν ακόμα στην Ουγκάντα και που είχε γίνει αναπάντεχα δημοφιλές, είχε μάλιστα προταθεί για βραβείο! Στη Βόρεια Κορέα πρωτοπήγα τον Ιούνιο του 2012 όταν ο σύντροφος μου και πατέρας του παιδιού μου στάλθηκε από την υπηρεσία του εκεί. Εγώ εργαζόμουν στο IRIN, το πρώην – τώρα πια ανεξάρτητο - ειδησεογραφικό πρακτορείο του ΟΗΕ στην Μπανγκόκ και συνέχισα έπειτα ως εξωτερικός συνεργάτης από την Πιονγκ Γιανγκ. Κάλυπτα από εκεί θέματα που αφορούσαν τη ΝΑ Ασία αλλά όχι τη Β. Κορέα καθαυτή, με εξαίρεση ένα ρεπορτάζ για φυσικές καταστροφές το οποίο όμως δεν έλαβε ποτέ άδεια προβολής από την κυβέρνηση.

―Πήγες κι έμεινες εκεί δύο ολόκληρα χρόνια...

Ναι μέχρι τον Μάρτιο του '14, οπότε μια ασθένεια του γιου μου σε συνδυασμό με τη μη έγκριση της θέσης μου ως υπεύθυνης επικοινωνίας του γραφείου του συντονιστή του ΟΗΕ είχαν αποτέλεσμα να εγκαταλείψω τη χώρα αφήνοντας πίσω όλα μου σχεδόν τα υπάρχοντα, μέχρι κι ένα αμάξι – όταν έφυγα, βλέπεις, δεν πίστευα ότι δεν θα ξαναγυρνούσα! Στη συνέχεια έμεινα 18 μήνες στις Φιλιππίνες όπου εργάστηκα για μια υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών στην αντιμετώπιση του τυφώνα Χαϊγιαν που είχε πλήξει τη χώρα το Νοέμβριο του 2013, ύστερα στη Νιγηρία, πάντα στα πλαίσια ανθρωπιστικών αποστολών – από φέτος τον Ιανουάριο επέστρεψα και ζω στην Αθήνα.

―Έχεις ξαναμιλήσει για τη βορειοκορεατική εμπειρία σου, κατηγορήθηκες μάλιστα ως ευνοϊκά διακείμενη απέναντι στο καθεστώς.

Ανοησίες. Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν διάβασε ή δεν θέλησε να διαβάσει προσεκτικά τι ακριβώς είχα πει. Τον Απρίλιο του '13 με την κρίση που είχαν προκαλέσει οι πυρηνικές δοκιμές της Β. Κορέας είχα γράψει ότι παρά την ένταση το κλίμα στη χώρα ήταν σχετικά ήρεμο κι ότι είναι απλοϊκό να εστιάζουμε σε έναν παρανοϊκό κακό που απειλεί τον πλανήτη όταν στην περιοχή παίζεται ένα «χοντρό» γεωπολιτικό παιχνίδι όπου εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό οι ΗΠΑ καθώς επίσης η Ρωσία, η Κίνα, η Ιαπωνία και βέβαια η Ν. Κορέα. Είπα επίσης ότι στη χώρα ζουν κανονικοί άνθρωποι και όχι τίποτα ανδρείκελα ή ρομπότ κι ότι οι διεθνείς οικονομικές κυρώσεις πλήττουν τον απλό λαό χωρίς να βλάπτουν την ηγεσία ή να αποφορτίζουν την ένταση, πράγματα που πιστεύω ακόμα. Επιμένω δε στο θέμα των κυρώσεων γιατί ενώ υποτίθεται ότι πλήττουν την πολεμική βιομηχανία, η λίστα των απαγορευμένων αγαθών περιλαμβάνει ένα σωρό «αθώες» πρώτες ύλες κι επίσης τρόφιμα και φάρμακα β' γενιάς, όπως π.χ. για τη φυματίωση. Όταν μάλιστα είχε αρρωστήσει ο γιός μου, δυσκολευτήκαμε να βρούμε παιδιατρικές βελόνες λόγω των κυρώσεων κάτι που είχε συνέπειες στην υγεία του. Στην Βόρεια Κορέα παίζεται ένα καθαρά πολιτικό παιχνίδι και η ανθρωπιστική βοήθεια δεν αποτελεί εξαίρεση.
Εκείνη την εποχή διάφορα ξένα πρακτορεία με έψαχναν για συνεντεύξεις καθώς μπορούσα να δώσω μια άμεση μαρτυρία για το συνέβαινε μέσα στην Πιονγκ Γιανγκ. Μίλησα τελικά σε ελληνικά ΜΜΕ και ξαφνικά βρέθηκα να με λένε απολογήτρια του καθεστώτος! Βέβαια ειλικρινά λίγο με ενδιαφέρει η γνώμη του καθενός πάνω σε αυτό. Έχω μάθει να λέω αυτό που πιστεύω, έχω αρκετή δουλειά πίσω μου στις πιο δύσκολες περιοχές του πλανήτη και δεν χρειάζεται να αποδείξω τίποτα. Ο καθένας κρίνει όπως καταλαβαίνει.
Πάντως, δεν στρογγύλεψα καμιά εικόνα ούτε είχα κάποιο συμφέρον να το κάνω, μετέφερα απλά διαπιστώσεις της προσωπικής μου εμπειρίας. Η δαιμονοποίηση και η de facto προκατάληψη, που κι εγώ κάπως συμμεριζόμουν προτού η τύχη με φέρει στη Β. Κορέα, είναι κακός σύμβουλος για να κρίνεις αντικειμενικά ανθρώπους και καταστάσεις.

―Αν σου ζητούσα μια συνοπτική εικόνα της σύγχρονης Β. Κορέας;

Θα ξεκινούσα από τον μεγάλο λιμό της δεκαετίας του '90 που οφειλόταν σε ένα συνδυασμό θεομηνιών, κακής σοδειάς, ύφεσης, λανθασμένων πολιτικών και κακοδιαχείρισης, ένα κομβικό σημείο στην πρόσφατη ιστορία μιας χώρας που στις δεκαετίες του '60 και του '70 ήταν από τις πιο δυναμικά αναπτυσσόμενες. Απομυθοποιήθηκε τότε για πρώτη φορά η ηρωική διήγηση περί περιούσιου έθνους και περί κράτους-στοργικού προστάτη χωρίς όμως κοινωνικές εντάσεις και αναταραχές. Το μήνυμα «εισακούσθηκε», τρόπον τινά, από την ηγεσία ώστε να αποφευχθούν και τα χειρότερα. Έκτοτε ο Κιμ Γιονγκ Ιλ, που ήταν μάλλον πιο ρεαλιστής από τον πατέρα του ξεκίνησε να κάνει κάποια πρώτα ανοίγματα τα οποία διεύρυνε ο σημερινός ηγέτης Κιμ Γιονγκ Ουν . Πλέον οι Βορειοκορεάτες μπορεί να μην τρέφονται πολύ καλά – γι΄αυτό κι εμφανίζουν μεταξύ άλλων αυξημένα ποσοστά αναιμίας, τα οποία πάντως ακολουθούν πτωτική πορεία - αλλά δεν υπάρχει λιμός ούτε γενικευμένη πείνα. Εδώ πρέπει κάποιος να λάβει υπόψη και τον γραφειοκρατικό μηχανισμό, τη μορφολογία της χώρας και το κακό οδικό δίκτυο τα οποία δημιουργούν συχνά προβλήματα ανεφοδιασμού, ειδικά στον άγονο βορρά. Μπορεί έπειτα να μην διαθέτουν πολλά αγαθά και ανέσεις, έχουν όμως τα βασικά κι άλλωστε η έννοια της στέρησης είναι σχετική, αυτό που φαντάζει «λίγο» στα δικά μας μάτια μπορεί για κάποιον άλλο λαό να είναι φυσιολογικό.

―Από ό,τι διαβάζω αποκομίζω την εντύπωση ότι παρά τις περιοδικές εντάσεις με τη Δύση η κατάσταση στη χώρα τα τελευταία χρόνια αργά αλλά σταθερά αλλάζει.

Πράγματι, αυτό άλλωστε είναι κάτι που παραδέχονται και οι επικριτές της. Το βιοτικό επίπεδο έχει ανέβει αισθητά, ειδικά στις πόλεις, υπάρχει περισσότερος ελεύθερος χρόνος, περισσότεροι άνθρωποι που ασχολούνται με χόμπι ενώ βρίσκεις πια και εισαγόμενα αγαθά – ρούχα, τρόφιμα, καλλυντικά κ.λπ. - παρά το εμπάργκο. Για όλα, μάλιστα, τα πορτοφόλια – στην Πιονγιάνγκ είχε ανοίξει θυμάμαι ένα κινέζικο σούπερ μάρκετ για φτηνές αγορές καθώς κι ένα από τη Σιγκαπούρη με προϊόντα πολυτελείας. Βρίσκεις φίρμες όπως Zara, Max & Spenser, Coco Chanel, πετυχαίνεις μέχρι κι ελληνικά προϊόντα όπως ελαιόλαδο Σπάρτης, φέτα Δωδώνης και χυμούς Φλώρινας. Πολύ δημοφιλή ήταν επίσης τα πατατάκια Lay's, ανάρπαστα γίνονταν! Έχει σιωπηρά επιτραπεί το άνοιγμα ιδιωτικών επιχειρήσεων, υπάρχουν ευκαιρίες αυτοαπασχόλησης και μια ανερχόμενη μεσαία τάξη που βιοπορίζεται κυρίως από το εμπόριο ή/και το παρεμπόριο και δεν σχετίζεται με την παραδοσιακή κομματική νομενκλατούρα.
Θα πρέπει κανείς να εντρυφήσει στην ταραγμένη κορεατική ιστορία για να μπορέσει να κατανοήσει την ψυχολογία των Βορειοκορεατών. Τα 500 χρόνια φεουδαρχίας ακολούθησε η βάρβαρη ιαπωνική κατοχή, εναντίον της οποίας δρούσε το αντάρτικο του Κιμ Ιλ Σουνγκ, παππού του Κιμ Γιονγκ Ουν. Μετά την απελευθέρωση και τον αιματηρό εμφύλιο που ακολούθησε, το κομμουνιστικό καθεστώς του βορρά «αντέστρεψε» την παραδοσιακή κοινωνική δομή τοποθετώντας στην κορφή της πυραμίδας τους αγρότες.

―Υπάρχει βέβαια και η εξωφρενική, σχεδόν μεταφυσική λατρεία που αποδίδεται στον ηγέτη...

Αληθεύει αυτό, όμως δεν πρόκειται για κομμουνιστικό εφεύρημα αλλά μακρά παράδοση σε μια χώρα που δεν έχει γνωρίσει ποτέ δημοκρατία που βρίσκεται υπο την επιρροή της παράδοσης του κουμφουκιανισμού, η οποία επιτάσσει απόλυτη υπακοή και σεβασμό στους μεγαλύτερους, τους ανώτερους κ.λπ., αντιμετωπίζοντας την κοινωνία σαν μια μεγάλη οικογένεια - οι Βορειοκορεάτες π.χ. που έκλαιγαν κι οδύρονταν μπροστά στο σκήνωμα του αποθανόντος Κιμ το κάνανε πράγματι αυθόρμητα – νιώθανε όντως σαν να είχανε χάσει τον πατέρα τους! Η ίδια κουλτούρα, κοινή στην Άπω Ανατολή, εξυμνεί την αυτάρκεια που είναι κάτι σαν εθνική ιδεολογία, τη λιτή ζωή καθώς και το συλλογικό, συνεργατικό πνεύμα, αξίες που ιδιοποιήθηκε και η κομμουνιστική ιδεολογία. Έντονο είναι επίσης το εθνικιστικό στοιχείο με τη μορφή της εθνικής υπερηφάνειας – μιλάμε δηλαδή για μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα από μια ευρωπαϊκή χώρα του πρώην Ανατολικού μπλοκ. Και μπορεί η Β. Κορέα να μην έχει πολλές ελευθερίες, δεν είναι όμως ένα απέραντο γκουλάγκ, όπως την προβάλλουν, όχι πια τουλάχιστον.

―Είναι δηλαδή μύθος τα γκουλάγκ;

Όχι, πιστεύω ότι θα υπάρχουν όντως στρατόπεδα αναμόρφωσης που βέβαια κανείς δεν ξέρει ή δεν θέλει να ξέρει πού βρίσκονται, ούτε μιλάνε ποτέ γι' αυτά. Παλιότερες έρευνες αναφέρονταν σε 250.000 κρατούμενους, παραβατικούς και αντιφρονούντες, σήμερα όμως υπολογίζονται σε 70-80.000. Τους πραγματικούς αιρθμούς δεν θα τους μάθουμε ποτέ όμως όλα δείχνουν ότι ο αριθμός των κρατουμένων μειώθηκε αισθητά. Αυτό συνέβη κιόλας επειδή καταργήθηκε η αρχή της συλλογικής ευθύνης - δεν τιμωρείται πια ολόκληρη η οικογένειά κάποιου που θα το σκάσει από τη χώρα, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Επίσης εάν κάποιο επιστραφεί στη Βόρεια Κορέα. δεν φυλακίζεται, αντίθετα του δίνονται κίνητρα να επιστρέψει, πράγμα που έκαναν κάπου 2000 «μεταμελημένοι» ως τώρα. Από την άλλη, η φύλαξη των συνόρων έχει γίνει αυστηρότερη. Εκεί που οι αρχές δεν χαρίζονται είναι σε όσους έχουν εμπλακεί με διάφορες θρησκευτικές οργανώσεις «αναγεννημένων χριστιανών» που δρουν ως συγκαλυμμένες ΜΚΟ - έχει στηθεί, ξέρετε, ολόκληρη «βιομηχανία» από αυτά στα σύνορα με την Κίνα που υπόσχονται οικονομικά ανταλλάγματα σε όποιον Βορειοκορεάτη φύγει. Προσελκύουν έτσι απλούς ανθρώπους που έλκονται από την προοπτική εργασίας και μετεγκατάστασης στο εξωτερικό. Εδώ να πω κάτι για τις μαρτυρίες των αντιφρονούντων. Φυσικά είναι σημαντικές γιατί όντως προσφέρουν μια εσωτερική ματιά που δεν την έχει κανείς άλλος. Όμως χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην αξιοποίηση τους. Πολλές ιστορίες αντιφρονούντων έχουν αποδειχτεί κατασκευασμένες ή υπερβολικές, όπως για παράδειγμα η ιστορία του πιο διάσημου από τους πολιτικούς κρατούμενους της Βόρειας Κορέας, του Shin Dong-hyuk, στη διήγη¬ση του οποίου βασίστηκε το πολυδιαβασμένο βιβλίο του Blaine Harden Απόδραση από το Στρατόπε¬δο 14. Αποδείχτηκε ότι πολλές από τις ιστορίες που αναφέρει ότι συνέβησαν στα παιδικά του χρόνια ήταν πλαστές, ενώ δεν έζησε παρά ελάχιστα στο στρατόπεδο 14. Άλλη περίπτωση του Lee Soon Ok, ο οποίος κατέθεσε το 2004 σε επιτροπή της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ υποστηρίζοντας ότι είχε δει χριστιανούς να καίγονται με λιωμένο σίδηρο στο στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων όπου τον είχαν μεταφέρει, αποδείχτηκε ότι δεν είχε ποτέ υπάρξει πολιτικός κρατούμενος, αλλά είχε καταδικαστεί για μικροκλοπές σε ολιγόμηνη φυλάκιση. Οι περιγραφές του δεν ήταν παρά αποκυήματα της φαντασίας του. Και πιο γνωστή φυσικά η περίπτωση της «Πάρις Χίλτον της Βόρειας Κορέας», της Yeom ni Park η οποία πληρώνεται 20-40.000 δολάρια για κάθε τραγική ιστορία που θα πει, κι ας ήταν μόνο 8-9 ετων όταν έφυγε από τη χώρα. Υπάρχει κι ένα καταπληκτικό άρθρο της καθηγήτριας Song Ji Young, το In The Making of North Korean Defectors/activists που αναλύει πολύ καλά το θέμα αυτό.

Δεν είπα αυτό. Η Β. Κορέα είναι αναμφίβολα ένα κράτος στρατιωτικοποιημένο και ανελεύθερο, όμως η αλήθεια είναι πολλές φορές πιο περίπλοκη από αυτό που μοιάζει προφανές. Έπειτα το καθεστώς διαθέτει ακόμη ένα ευρύ λαϊκό έρεισμα που δεν μπορεί να πει κανείς ότι οφείλεται μόνο στην προπαγάνδα, τον φόβο και την καταστολή... Θυμάμαι με πόσο καμάρι ο κόσμος μας έδειχνε τις καινούριες παιδικές χαρές της περιοχής όπου πήγαινα συχνά με τον γιό μου, πόσο περήφανη ήταν που το κράτος είχε κατασκευάσει κάτι τόσο χρήσιμο! Άλλες νοοτροπίες, άλλα ήθη...

―Υπάρχει ας πούμε «λαϊκή συναίνεση»;

Σε μεγάλο βαθμό ναι κι αυτό παρότι ο ασφυκτικός κρατικός έλεγχος έχει σχετικά ατονήσει. Παλιότερα ο έλεγχος ήταν πιο αυστηρός. Υπήρχαν και υπάρχουν διάφοροι κρατικοί/κομματικοί σύλλογοι και σωματεία όπου καθένας οφείλει - να είναι μέλος και να προβαίνει κάθε εβδομάδα σε δημόσια αυτοκριτική. Τωρα έχει ατονήσει αυτό αρκετά, αν και θεωρητικά υφίσταται ακόμα όμως, χρειάζεται για παράδειγμα να δηλώνεις πόσα άτομα θα διανυκτερεύσουν σπίτι σου στον υπεύθυνο του ορόφου, ο οποίος θεωρητικά μπορεί να μπει στο διαμέρισμά σου δίχως άδεια για να ερευνήσει. Όμως σπάνια συμβαίνει πια αυτό, ενώ και οι αυτοκριτικές αφορούν ασήμαντα «παραπτώματα». Η πληροφόρηση βέβαια παραμένει ελεγχόμενη, όπως και το Διαδίκτυο όπου έχουν φτιάξει δικές τους πλατφόρμες αναζήτησης και κοινωνικά δίκτυα – ωστόσο οι πανεπιστημιακοί και οι ερευνητές μπορούν να «σερφάρουν» σχετικά ελεύθερα, όπως κι όσοι εργάζονται σε ανθρωπιστικές οργανώσεις.

―Για την Ελλάδα τι άλλο γνωρίζουν πέρα από τα προϊόντα που προανέφερες;

Οι Βορειοκορεάτες διδάσκονται αρχαιοελληνική ιστορία, ενώ στην αντίστοιχη ΑΣΚΤ ενδιαφέρονται και για τη σύγχρονη ελληνική τέχνη. Δεν γνωρίζω αν έχουν μεταφραστεί στη γλώσσα τους Έλληνες συγγραφείς, όμως κυκλοφορούν μεταφρασμένα πολλά βιβλία κλασικών συγγραφέων, από Μπαλζάκ μέχρι Ντοστογιέφσκι. Για τη σύγχρονη Ελλάδα δεν ξέρουν πολλά, έχουν ωστόσο κι αυτοί ακουστά για την κρίση.

―Η νεολαία ακούει ξένη μουσική; Ευδοκιμούν νεολαιίστικες υποκουλτούρες;

Ναι, αν και τα ακούσματα είναι κυρίως ερωτικά τραγούδια της δεκαετίας του 70 κ 80. Θυμάμαι στα καραόκε πάρτι, οι Abba και κομμάτια όπως το Eye of the Tiger και το Love is in the Air, είχαν την τιμητική τους. Υπάρχει μάλιστα μια τοπική μπάντα που συνδυάζει την ποπ με τα βιολιά, οι Marabong Band. Πολύ δημοφιλής είναι η ρώσικη ποπ και – παραδόξως – γνώριζαν και το νοτιοκορεάτικο Gangnam Style. Γενικά αυτές οι υποκουλτούρες είναι ανεκτές θα έλεγα.

―Προσπαθώ να φανταστώ την καθημερινότητά σου εκεί...

Είναι αλήθεια ότι για τους ντόπιους ήμουν στην αρχή, τουλάχιστον, ένα μυστήριο αξιοθέατο. Μια Ευρωπαία μόνη με παιδί που βρίσκεται στη χώρα όχι σαν τουρίστρια αλλά με άδεια παραμονής και μετακινήσεων, δεν είναι δα το πιο συνηθισμένο!
Έχει ενδιαφέρον πάντως, μια και μιλάμε για γυναίκες, να πω ότι παρά τη θεσμοθετημένη από το κόμμα ισότητα των φύλων, η βορειοκορεατική κοινωνία παραμένει «παλαιών αρχών», όπως μου εκμυστηρεύονταν και ντόπιες που γνώρισα.

Θεσμικά ναι, και αυτό ήταν πράγματι μια επαναστατική πράξη. Ο Κιμ Ιλ Σουνγκ ήδη από τη δεκαετία του '50 κάλεσε τις γυναίκες να βγουν από την κουζίνα και είπε δημόσια ότι μόνο όταν οι γυναίκες θα είναι ισότιμες με τους άνδρες η χώρα θα μπορεί να προοδεύσει. Στην πράξη, όμως, επιβιώνουν εν μέρει οι παλιές αντιλήψεις. Δεν συνηθίζεται π.χ. οι άντρες να βοηθούν με τα παιδιά και τις δουλειές του σπιτιού, ενώ ούτε για τη συζυγική τους πίστη – την οποία βέβαια απαιτούν από τις συντρόφους τους – διακρίνονται! Ένα άλλο ζήτημα για τα ζευγάρια είναι η τρομερά μεγάλη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας – κρατά κάπου 9 χρόνια κι ένας φαντάρος παίρνει άδεια μόνο αν συντρέχει σοβαρός λόγος. Οπότε τους γάμους κανονίζουν οι οικογένειες των ενδιαφερόμενων, είναι ωστόσο απόλυτα αποδεκτό για μια κοπέλα να αρνηθεί ένα προξενιό που δεν της αρέσει. Θα πρέπει βέβαια να πούμε ότι η ενασχόληση με το εμπόριο έδωσε χρήμα και δύναμη στις γυναίκες και αυτό έφερε και αλλαγές στην δυναμική των φύλλων. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί τα διαζύγια στη χώρα, πράγμα που παλιότερα ήταν σχεδόν ταμπού. Σε τέτοιες περιπτώσεις η σύζυγος παίρνει μαζί τα παιδιά και το νοικοκυριό της που είναι η «προίκα» της. Είναι ενδιαφέρον επίσης ότι παρότι η ομοφυλοφιλία θεωρείται «ταμπού», δεν υπάρχει νόμος που να τη διώκει ή να την απαγορεύει ενώ φαίνεται ότι είναι ανεκτή σχετικά στον στρατό. Θα δεις κάποιες φορές στους δρόμους άντρες με θηλυπρεπή, θα έλεγα, συμπεριφορά κι αυτό δεν προκαλεί καθόλου περίεργα βλέμματα ή κοροϊδίες. Απλά δεν είναι κάτι που το συζητάς. Έπειτα η εκδήλωση τρυφερότητας μεταξύ ανδρών δεν είναι κατακριτέα αλλά εθιμική, συχνά θα δεις άντρες να κυκλοφορούν πιασμένοι χέρι-χέρι ή να κάθονται ο ένας στα γόνατα του άλλου, όπως συμβαίνει και σε άλλες ασιατικές χώρες.

―Η γενική σου εντύπωση από τους ανθρώπους που συνάντησες;

Οι Βορειοκορεάτες είναι φιλότιμοι, φιλόξενοι, περίεργοι για το διαφορετικό και είναι μεγάλη τους χαρά να μοιραστούν ένα φαγητό ή ένα ποτό μαζί σου όταν βγαίνουν στα πάρκα για πικ νικ, που είναι κάτι πολύ διαδεδομένο όταν ο καιρός το επιτρέπει. Σουτζού λέγεται το εθνικό τους ποτό, κάτι σαν ρακί που το προσθέτουν στην μπίρα τους και είναι δυναμίτης! Έχουν ένα ιδιαίτερο χιούμορ και αυτοσαρκασμό– αποκαλούν π.χ. τα Μac Burger, Mac Kim - κι αν σε εμπιστευθούν σου ανοίγονται αλλά μέχρι ένα σημείο, μια συζήτηση μαζί τους σπάνια βαθαίνει και δύσκολα καταλαβαίνεις τι ακριβώς πιστεύουν. Έχουν διαφορετικούς κώδικες από μας τους Δυτικούς ενώ και λόγω της κυβέρνησης τους γενικά προσέχουν πολύ τι και πώς θα το πουν. Μπορώ πάντως να πω ότι μου λείπει η ζωή μου στη Βόρεια Κορέα και πολύ θα ήθελα να επιστρέψω, όχι όμως σαν τουρίστρια. Στα αρνητικά, τώρα, πέρα από τα αυτονόητα θα προσέθετα τον διαρκή, ανεπαίσθητο φόβο που σε διακατέχει μην τυχόν πεις ή κάνεις κάτι που να αντιβαίνει στους κανόνες, τους οποίους κανείς δεν γνωρίζει απόλυτα. Καλλιεργείται έτσι ένα συναίσθημα ανασφάλειας εφόσον κιόλας δεν είναι μόνιμοι αλλά μεταβάλλονται κατά το δοκούν!

―Έτυχε ποτέ να παραβίασες κάποιον τέτοιο κανόνα;

Συνέβη κι αυτό! Βρέθηκα κάποια φορά σε μια πολύ φτωχική περιοχή έξω από μια κεντρική πόλη όπου κανονικά δεν επιτρέπονται αλλοδαποί. Την επομένη με κάλεσαν από το υπουργείο Εσωτερικών – προφανώς κάποιος είχε ειδοποιήσει «αρμοδίως» ότι εθεάθη στην περιοχή μια ξένη - να μου μιλήσουν σχετικά και να μου συστήσουν να αποφεύγω τέτοιες διαδρομές.

Πολλά αλλά θα αναφέρω ένα... Είχα επισκεφθεί το νεόκτιστο συγκρότημα με πισίνες μέσα σε ένα πάρκο που δεν φαινόταν να έχει καθόλου κόσμο. Έμεινα λοιπόν με το μαγιό, ξάπλωσα στη μέση του χώρου, ώσπου ξαφνικά ακούω σφυρίγματα, ζητωκραυγές και χειροκροτήματα. Σηκώνω το κεφάλι μου και βλέπω μια ολόκληρη διμοιρία φαντάρων, να με κοιτάει, να με χαιρετάνε και να μου φωνάζουν. Το κέντρο ήταν κλειστό κι εκείνη την ημέρα ξεναγούσαν στρατιώτες. Σηκώθηκα, έκανα μια βαθιά υπόκλιση, έστειλα φιλιά στους φαντάρους λες και ήμουν σταρ και αποχώρησα!