Η υπαίθρια γλυπτική είναι μια τέχνη του δρόμου και αποτελεί ένα πεδίο επικοινωνίας με την πόλη. Στις καθημερινές μας διαδρομές συναντάμε σε δημόσιους χώρους στήλες, προτομές, ανδριάντες, ανάγλυφα, συνθέσεις και συμπλέγματα προερχόμενα από ποικίλες τεχνοτροπίες και καλλιτεχνικά ρεύματα, τα οποία κοσμούν πάρκα, πλατείες, πεζοδρόμια ή προαύλια κτιρίων. Ανεγείρονται προκειμένου να τιμήσουν ιστορικά γεγονότα, σπουδαίες προσωπικότητες, εθνικούς ευεργέτες, ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών που φέρουν τη σφραγίδα της εποχής τους.
Βασικός τους στόχος είναι η απεικόνιση της σύγχρονης Ιστορίας, η αναβίωση της συλλογικής μνήμης, η αντανάκλαση της πολιτιστικής κληρονομιάς ώστε το παρελθόν να συνομιλεί με το παρόν, αλλά ταυτόχρονα λειτουργούν σε συνάρτηση με το αστικό τοπίο. Μια μορφή επικοινωνίας και ένα δείγμα καλλιτεχνικής έκφρασης απόλυτα συνδεδεμένα με τον πολεοδομικό ιστό της πρωτεύουσας.
Αθήνα, Απόλλων
Ακαδημία
Τα αγάλματα της Αθηνάς και του Απόλλωνα ξεχωρίζουν στη δεξιά πλευρά του κεντρικού κτιρίου της Ακαδημίας Αθηνών, ευρισκόμενα πάνω σε κίονα ιωνικού ρυθμού ύψους 10 μέτρων, στον υπαίθριο χώρο του σημαντικού νεοκλασικού οικοδομήματος του Χάνσεν. Διακρίνουμε το δόρυ και την ασπίδα της θεάς Αθηνάς, η οποία είναι από ορείχαλκο, ενώ στο άγαλμα του Απόλλωνα παρατηρούμε τη λύρα στο αριστερό του χέρι. Και τα δύο γλυπτά είναι κατασκευασμένα από τον Λεωνίδα Δρόση.
Ρήγας Φεραiος
Προπύλαια Πανεπιστημίου
Έξω από τον πολύπαθο χώρο των Προπυλαίων στέκει επιβλητικά ο ανδριάντας του Ρήγα Φεραίου, ένα έργο που ανατέθηκε από τη σύγκλητο του πανεπιστημίου στον γλύπτη Ιωάννη Κόσσο το 1869. Η μορφή του Ρήγα Φεραίου αποδίδεται σε μέγεθος μεγαλύτερο του κανονικού, όρθια, με το κεφάλι στραμμένο ελαφρά αριστερά και το δεξί πόδι προτεταμένο.
Το βλέμμα του κατευθύνεται μπροστά και μακριά, αποτυπώνοντας με αυτό τον τρόπο τον οραματισμό του Φεραίου. Επίσης, τα τμήματα της σπασμένης αλυσίδας που βρίσκονται χαμηλά στα πόδια του τονίζουν το ιδανικό της ελευθερίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συγκεκριμένος ανδριάντας ήταν ο πρώτος που στήθηκε στην πόλη μετά την ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
Πλατεία Κολοκοτρώνη
Η ηγετική μορφή της Ελληνικής Επανάστασης, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, παριστάνεται έφιππος έξω από το Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο. Το κύριο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου γλυπτού θεωρείται το δεξί τεντωμένο χέρι με τον δείκτη στραμμένο προς μια ορισμένη κατεύθυνση. Το κεφάλι γέρνει προς τα πίσω ώστε συνολικά να δίνεται η εικόνα της μάχης εναντίον του εχθρού.
Ο γλύπτης Λάζαρος Σώχος ήθελε να δείξει την κίνηση του σπουδαίου στρατηγού και να τον απεικονίσει ως αεικίνητο πολεμιστή. Πάντως, για την πιο πιστή απόδοση της μορφής του ηγέτη των Ελλήνων ο γλύπτης μελέτησε επισταμένα τα απομνημονεύματα του ήρωα, την ενδυμασία αλλά και τον οπλισμό του.
Έρωτας Τοξοθραύστης
Κήπος Ζαππείου
Στο Ζάππειο από το 1924 στέκει αθόρυβα ο Έρωτας Τοξοθραύστης. Ο Έρωτας, γυμνός και καθισμένος σε βράχο, προσπαθεί να σπάσει το τόξο του. Φιλοτεχνήθηκε από τον Γεώργιο Βρούτο στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ είχε αποσπάσει και βραβείο σε έκθεση στο Παρίσι.
Χαρίλαος Τρικούπης
Παλαιά Βουλή
Στον προαύλιο χώρο της Παλαιάς Βουλής υπάρχει και ο ανδριάντας του Χαριλάου Τρικούπη, φιλοτεχνημένος από τον Θωμά Θωμόπουλο. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν στις 26 Ιανουαρίου του 1920 και ο πολιτικός αποδίδεται σε περήφανη στάση, όρθιος, με τα χέρια πίσω και το αριστερό πόδι σε προβολή.
Είναι εντυπωσιακό ότι στο κάτω μέρος του μνημείου απεικονίζεται καθιστός και γυμνός ένας φτερωτός άγγελος που συμβολίζει τη «Δόξα», με το δεξί χέρι να ακουμπά στα πόδια του, ενώ το αριστερό να είναι υψωμένο διαγώνια, ακολουθώντας το βλέμμα του. Ο ίδιος ο γλύπτης είχε δηλώσει ότι «τίποτα το περιττό δεν ήθελα να στολίσει το βάθρον του. Ευθυτενής, ωσάν μια αρχαϊκή στήλη, άνευ ακαλαίσθητων ρητορικών κινήσεων».
Ξυλοθραύστης
Ζάππειο
Στον περιβάλλοντα χώρο του Ζαππείου συναντάμε τον Ξυλοθραύστη, ένα έργο του γλύπτη Δημήτρη Φιλιππότη. Ένας γυμνός άνδρας βάζει όλη τη δύναμη στα χέρια του προκειμένου να κόψει ένα ξύλο. Αυτό που προκαλεί το ενδιαφέρον είναι η ρεαλιστική απόδοση του ολόσωμου αγάλματος, είτε στην ανατομία του σώματος είτε στην έκφραση του προσώπου, που καταδεικνύει τη μεγάλη προσπάθεια.
Το μοντέλο του γλύπτη ήταν ο γυμναστής του Πανελλήνιου Αθλητικού Συλλόγου Β. Γιαννούλης. Όμως η ιστορία του Ξυλοθραύστη έχει απασχολήσει πολύ στο παρελθόν, αφού, πριν μεταφερθεί στη σημερινή του θέση το 1958, υπήρξε θύμα πολλών βανδαλισμών: το 1910, το 1912, οπότε το ακρωτηρίασαν για λόγους σεμνοτυφίας, και το 1914, διά λιθοβολισμού.
Θησεύς σώζων την Ιπποδάμειαν
Πλατεία Βικτωρίας
Στο συγκεκριμένο γλυπτό της πλατείας Βικτωρίας απεικονίζεται ο Θησέας που σώζει την Ιπποδάμεια από τον Κένταυρο Ευρυτίωνα και στο σύμπλεγμα διακρίνουμε τέσσερις μορφές. Εκτός του Κενταύρου, του Θησέα και της Ιπποδάμειας, υπάρχει και μια δεύτερη γυναικεία μορφή χαμηλά στη σύνθεση. Επίσης, παρατηρούμε τον Κένταυρο να κρατά στο δεξί του χέρι μια πέτρα, με την οποία ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τον Θησέα, ενώ με το αριστερό του χέρι κρατά σφιχτά την Ιπποδάμεια. Αντίστοιχα, ο Θησέας κρατά με το ένα χέρι το κεφάλι και με το άλλο το πόδι του Κενταύρου, προσπαθώντας να ελευθερώσει την Ιπποδάμεια.
Το γλυπτό ολοκληρώθηκε το 1906 και κάποτε κοσμούσε την πλατεία Συντάγματος. Το 1938 μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση. Ανήκει στα σημαντικότερα γλυπτά της Αθήνας, αφού δεν δημιουργήθηκε ποτέ κάτι αντίστοιχο.
Δρομέας
Βασιλίσσης Σοφίας
Στην κατηγορία της σύγχρονης τέχνης ανήκει το γνωστό ολόσωμο γλυπτό του Κώστα Βαρώτσου «Ο Δρομέας». Το συναντάμε απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον και το βασικό του υλικό είναι το γυαλί. Η μορφή του Δρομέα αποδίδεται εν κινήσει, ενώ οι αιχμηρές απολήξεις συμβολίζουν την ταχύτητα, την ορμή και τη δύναμη. Το 1988 τοποθετήθηκε αρχικά στην πλατεία Ομονοίας, ενώ το 1994 ολοκληρώθηκε η διαδικασία μεταφοράς του στην πλατεία της Μεγάλης του Γένους Σχολής.
Κοιμωμένη
Α' Νεκροταφείο
Το πιο γνωστό έργο του κορυφαίου Έλληνα γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά είναι αναμφίβολα η «Κοιμωμένη», που είναι τοποθετημένη πάνω στον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη στο Α' Νεκροταφείο. Το άγαλμα της «Κοιμωμένης», ύστερα από παραγγελία της οικογένειάς της στον διακεκριμένο γλύπτη, αναπαριστά τη Σοφία Αφεντάκη σε λευκό μάρμαρο.
Είναι ξαπλωμένη σε ένα ανάκλιντρο, στο οποίο διακρίνονται τα τσαλακωμένα σεντόνια. Το κεφάλι της γέρνει απαλά σε ένα πλούσια διακοσμημένο με κεντήματα μαξιλάρι, έχει λυτά μαλλιά, λυγισμένα πόδια, ενώ ο σταυρός που κρατά στο ένα χέρι προσδίδει μια ιερατική μορφή στο έργο. Τέλος, το άλλο της χέρι ακουμπά κι αυτό απαλά στα σεντόνια, ενώ το ένα της πόδι είναι ελαφρά ανασηκωμένο.
Τάφος Μιχάλη Τοσίτσα
Α' Νεκροταφείο
Το ταφικό μνημείο του Έλληνα εθνικού ευεργέτη Μιχαήλ Τοσίτσα ανήκει σε εκείνα των οποίων η κατασκευή είναι εμπνευσμένη από τον αιγυπτιακό πολιτισμό. Πρόκειται για έναν μεγαλοπρεπή τάφο που συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα ταφικά μνημεία στην Ελλάδα. Αποτελείται από μια πλατιά ημικυκλική εξέδρα, στο κέντρο της οποίας ορθώνεται μια στήλη, στην κορυφή της οποίας βρίσκεται ο καθιστός ανδριάντας του Μιχαήλ Τοσίτσα.
Πιθανολογείται ότι οι δύο ολόγλυφες στιβαρές σφίγγες με γυναικείο κεφάλι και λεοντόσχημο πτερωτό σώμα που στέκουν εκατέρωθεν του μνημείου σχετίζονται με τη ζωή του Τοσίτσα στην Αίγυπτο. Κι αυτό διότι υπήρξε ο πρώτος γενικός πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια και θεωρείται ο πατέρας του ελληνισμού της Αιγύπτου. Τέλος, το σχέδιο ανήκει στον φίλο του Τοσίτσα, Λύσανδρο Καυτατζόγλου, και υλοποιήθηκε από τους γλύπτες Φυτάληδες το 1860.
Πληροφορίες και υλικό από το βιβλίο της Ζέτας Αντωνοπούλου «Τα γλυπτά της Αθήνας», εκδόσεις Ποταμός.
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 2.6.2018
