Η Χιμένα Κρουζ έχει μεγαλώσει κοντά στην έρημο Ατακάμα, στη βόρεια Χιλή. Έχει ινδιάνικη καταγωγή, κάτι για τον οποίο όσο μεγάλωνε πολλές φορές οι άλλοι άνθρωποι την έκαναν να ντρέπεται.
Στις επισκέψεις της σε χώρους που έχουν να κάνουν με την ιστορία των Ινδιάνων, ο πατέρας της της εξηγούσε την ιστορία, ενώ η μητέρα της εστίαζε στους θρύλους. «Είχα πάντα αυτή τη διπλή σχέση με τα αρχαιολογικά ευρήματα, συνδύαζα το επιστημονικό και το πολιτιστικό» λέει η Κρουζ.
Όμως στο σχολείο οι γνώσεις της γίνονταν αντικείμενο χλευασμού. «Μια μέρα ο δάσκαλος στο σχολείο μας ρώτησε τι θέλουμε να γίνουμε όταν μεγαλώσουμε. Εγώ είπα πως θέλω να γίνω αρχαιολόγος. Όμως ο δάσκαλος μου είπε να το ξεχάσω. "Εμείς οι Ινδιάνο", είπε, "είμαστε μόνο για να κάνουμε παιδιά και να γινόμαστε γονείς"».
Είκοσι χρόνια αργότερα η Κρουζ είναι ανθρωπολόγος και επιμελήτρια στο αρχαιολογικό μουσείο Gustavo Paige. Η Κρουζ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να φέρει κοντά αρχαιολόγους, ιστορικούς και αστρονόμους προκειμένου να λύσουν ένα αίνιγμα ηλικίας 500 ετών.
Η έρευνα αφορούσε τα saywas. Πρόκειται για πέτρινους στύλους που υπάρχουν σε διάφορα σημεία της ερήμου κοντά στο αρχαίο μονοπάτι που είχε κατασκευαστεί από τους Ίνκας και το οποίο ένωνε την νότια Κολομβία με την κεντρική Χιλή.
Η Σεσίλια Σανχουέζα έχει μελετήσει αυτούς τους στύλους για πάνω από είκοσι χρόνια. Όμως η χρησιμότητα τους πάντα ήταν μυστηριώδης για τους ειδικούς επιστήμονες.
Ήταν χτισμένοι στη μέση της ερήμου και δεν φαίνεται να είχαν κάποια χρήση στο να οριοθετούν την περιοχή ή σαν σημάδι για τους διαβάτες. «Πρέπει να χρησίμευαν κάπου άλλου» λέει η Σανχουέζα.
Η Σανχουέζα μελέτησε τα εικονογραφημένα κείμενα των Ίνκας καθώς και τα λεξικά της γλώσσας τους στα ισπανικά που χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα.
Σε αυτά αναφέρονταν πως οι στύλοι χρησιμοποιούνταν ως ημερολόγιο αλλά και για αστρονομικούς και θρησκευτικούς σκοπούς. Σύμφωνα με τις παραδόσεις των Ίνκας, τη μέρα του χειμερινού και του θερινού ηλιοστασίου, ο θεός του Ήλιου, ο Ίντι, ξεκουραζόταν πάνω τους.
Όπως περίπου το Στοούνχεντζ της Μεγάλης Βρετανίας, οι saywas είχαν έναν παρόμοιο ημερολογιακό, τελετουργικό αλλά και πολιτικό χαρακτήρα.
Η απόλυτη ακρίβεια που παρέχουν στην παρατήρηση των ηλιακών φαινομένων αποδείκνυαν τη δύναμη των Ινκας, ακόμα και 1000 χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα τους, το Κούσκο.
Σε άλλα σημεία ο στύλος έχει τοποθετηθεί σε σημεία που είναι το όριο ανάμεσα σε δύο κλιματολογικές ζώνες.
Η Σανχουέζα ήρθε σε επαφή με αστρονόμους που την βοήθησαν στην παρατήρηση των φαινομένων. Οι αστρονόμοι κατέληξαν στο συμπέρασμα πως όντως η πορεία του ήλιου μπορούσε να συνδυαστεί απόλυτα με τα διάφορα σημεία που οι στύλοι ήταν τοποθετημένοι κατά μήκος της ερήμου.
Ενώ η Σανχουέζα ασχολήθηκε με τις αστρονομικές παρατηρήσεις, η Κρουζ εστίασε στο ανθρωπολογικό μέρος. Πήρε συνεντεύξεις από ανθρώπους που έτρεφαν λάμα και πριν δεκαετίες είχαν διασχίσει τα μονοπάτια των Ίνκας. «Ήθελα να καταλάβω πως θα ήταν η εμπειρία των Ίνκας όταν θα περνούσαν από εδώ το χειμώνα , εξηγεί η Κρουζ».
Σχημάτισαν μια ομάδα που διέσχισε τα μονοπάτια μέσα σε ακραίες καιρικές συνθήκες, ώστε για πρώτη φορά να μελετηθούν οι στύλοι σωστά.
Στη διάρκεια της φθινοπωρινής ισημερία βρέθηκαν στη τοποθεσία Vaquillas. Τότε παρατήρησαν πως ο ήλιος ανέτειλε ακριβώς στην ευθεία του στύλου. «Ήταν μια συγκινητική και όμορφη στιγμή», λέει η Σανχουέζα.
Το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε 3 μήνες αργότερα στην επόμενη ισημερία, σε κάποιο άλλη τοποθεσία της ερήμου όπου υπήρχε στύλος.
Όμως η σύνδεση ενός τρίτου σημείου παρέμενε άγνωστη. Η Κρουζ, ενθυμούμενη οικογενειακές ινδιάνικες διηγήσεις αποφάσισε να πάνε στο συγκεκριμένο σημείο την 1η Αυγούστου, ημέρα που σχετιζόταν με τον εορτασμό της Μητέρας Γης στην ινδιάνικη κουλτούρα.
«Και πράγματι όταν βρισκόμασταν πίσω από τον στύλο είδαμε πως ο ήλιος ανέτειλε ακριβώς σε αυτό ο σημείο».
Η Κρουζ πρωτοστατεί στην προσπάθεια διατήρησης των στύλων στην χιλιανή έρημο. Ελπίζει παράλληλα οι ανακαλύψεις της, που ανακοινώθηκαν τον περασμένο Απρίλιο, να βοηθήσουν στο να υπάρξει αυξημένο ενδιαφέρον για την ινδιάνικη κουλτούρα στη βόρεια Χιλή.
Με πληροφορίες από Guardian
