— Είσαι χημικός και εργάζεσαι στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σου με το κόμικ;
Η αλήθεια είναι πως δεν μπορώ να πω με σιγουριά τι από τα δύο προηγήθηκε, η περιέργεια για τον φυσικό κόσμο ή η αγάπη για τις ζωγραφισμένες εικόνες. Μεγάλωσα περνώντας τον χρόνο μου και με τα δύο, πράγμα που μου έβγαινε εντελώς φυσικά. Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν στεγανά μεταξύ των τρόπων που οι άνθρωποι προσπαθούν να βγάλουν νόημα από τον κόσμο γύρω τους, είτε πρόκειται για την τέχνη είτε για την επιστήμη ή τη φιλοσοφία. Θεωρώ ότι οι άνθρωποι που βάζουν από μόνοι τους τέτοια στεγανά χάνουν πάρα πολλά.
— Εκτός από την «Πάπισσα Ιωάννα», με τι άλλο σχετικό με την εικονογράφηση έχεις καταπιαστεί στο παρελθόν;
Τη δημιουργία εικόνων που συνοδεύουν αφήγηση/μήνυμα ή προκύπτουν απ' αυτά τη βρίσκω συναρπαστική ως δημιουργική έκφραση. Στο πεδίο της εικονογράφησης, λοιπόν, έχω ασχοληθεί με όσο περισσότερα μπορούσα: εξώφυλλα, εικονογραφήσεις διηγημάτων σε fanzine επιστημονικής φαντασίας, γελοιογραφία, ζωγραφιές για αφίσες πολιτικών συλλογικοτήτων, γενικά ό,τι έχει να κάνει με την εικονογράφηση. Ήμουν πολύ διστακτικός στο να παρουσιάσω τα προσωπικά μου πρότζεκτ όλα αυτά τα χρόνια, μα αυτό μου πέρασε πια. Έτσι, το 2013 τόλμησα την έκδοση ενός άλμπουμ/card game βασισμένου στην ποίηση του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι («Άκου!», Βορειοδυτικές Εκδόσεις) και σήμερα της «Ιωάννας» από τις εκδόσεις ΚΨΜ.
Ο Ροΐδης χρησιμοποίησε στο διήγημά του κάποια εκδοχή της λεγόμενης «καθαρεύουσας» με έναν χαρακτηριστικό για κείνον τρόπο. Η γλώσσα του περιέχει υπερβολές, κωμικά στοιχεία, μπόλικη ειρωνεία, με δυο λόγια πολλά από τα κατάλληλα υλικά για ένα ωραίο κόμικ!
— Γιατί επέλεξες να ασχοληθείς με την «Πάπισσα Ιωάννα», μετατρέποντάς την σε graphic novel;
Νομίζω πως με επέλεξε εκείνη. Όταν ξεκίνησα την «Ιωάννα», ήμουν ήδη στα προσχέδια ενός άλλου graphic novel, σε εντελώς «μαύρο» και καταθλιπτικό στυλ. Μια μέρα, περιμένοντας σε μια μεγάλη ουρά στην τράπεζα, ξεφύλλιζα στο κινητό μου την «Πάπισσα Ιωάννα» του Ροΐδη (η τεχνολογία μάς δίνει πια τη δυνατότητα να κουβαλάμε τόνους αγαπημένων βιβλίων...) και έπιασα τον εαυτό μου να γελάει νευρικά ανάμεσα σε εκνευρισμένους πελάτες. Γύρισα σπίτι, έβαλα σε έναν φάκελο το παλιό πρότζεκτ κι άρχισα να σχεδιάζω σκόρπιες σκηνές από το έργο του Ροΐδη που με έπεισαν ότι άξιζε τον κόπο να προσπαθήσω.
— Ο Εμμανουήλ Ροΐδης χαρακτηρίζει το μυθιστόρημά του «μεσαιωνική μελέτη», θεωρώντας την Ιωάννα υπαρκτό πρόσωπο. Δεδομένου ότι για το βιβλίο σου υιοθετείς τον χαρακτηρισμό «μεσαιωνικό εικονογραφημένο», συμμερίζεσαι την άποψή του;
Η ιστορία της «Ιωάννας» έχει ζωή τουλάχιστον 800 χρόνων. Αυτό σημαίνει πως μέσα της υπάρχουν στοιχεία που αγγίζουν διαχρονικές αναζητήσεις και αγωνίες των ανθρώπων. Με αυτή την έννοια, η Ιωάννα είναι ένα πρόσωπο υπαρκτότατο. Ακόμα, για πολλά χρόνια λόγιοι, ιερείς και ιστορικοί της εκκλησίας ασχολούνται μ' αυτήν, την πολεμούν, την διαψεύδουν, την αποδομούν. Να άλλος ένας λόγος που την καθιστά υπαρκτή. Νομίζω πως δεν θα σιγουρευτούμε ποτέ για το αν ο Ροΐδης ήταν τόσο πεισμένος για την «πραγματική» ύπαρξή της όσο έδειχνε ή αν ήταν ένας τρόπος να δώσει στην ιστορία ένα παραπάνω βάρος. Στο κάτω-κάτω, αυτή η πρακτική δεν είναι εντελώς άγνωστη στον κόσμο της λογοτεχνίας. Από τη μεριά μου, είμαι σχεδόν σίγουρος ότι δεν ήταν υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο, μα είμαι επίσης σίγουρος ότι κομμάτια της ιστορίας της ήταν απόλυτα πραγματικά σε πάρα πολλές περιπτώσεις ίντριγκας, όπως αποδεικνύεται σχεδόν σε κάθε σελίδα της εκκλησιαστικής ιστορίας. Σε κάθε περίπτωση, πέρασα μαζί της αρκετούς μήνες σχεδιάζοντας κι αυτό την κάνει πολύ-πολύ πραγματική για μένα.
— Πόσο εύκολο ήταν να χρησιμοποιήσεις τη γλώσσα του Ροΐδη σε κόμικ; Η επιλογή σου να την «παντρέψεις» με τη νεοελληνική, καθώς και να εμπλουτίσεις το κείμενο με διαλόγους, σε δυσκόλεψε;
Ο Ροΐδης χρησιμοποίησε στο διήγημά του κάποια εκδοχή της λεγόμενης «καθαρεύουσας» με έναν χαρακτηριστικό για κείνον τρόπο. Η γλώσσα του περιέχει υπερβολές, κωμικά στοιχεία, μπόλικη ειρωνεία, με δυο λόγια πολλά από τα κατάλληλα υλικά για ένα ωραίο κόμικ! Πιστεύω πως, όσο κι αν κάποιος δυσκολευτεί στις πρώτες σελίδες με τις συνεχείς εναλλαγές στη γλώσσα, από ένα σημείο και μετά αντιλαμβάνεται τις εναλλαγές αυτές απλώς ως χρωματισμούς. Εδώ είναι και η κύρια δυσκολία, καθώς είναι εύκολο κανείς να ξεπέσει στην κακογουστιά, μα πιστεύω ότι, με την εξαίρεση μίας-δύο ηθελημένων υπερβολών, το κείμενο είναι ισορροπημένο απ' αυτή την άποψη. Εδώ πρέπει να σημειώσω και την άψογη συνεργασία μου με τον Μιχάλη Καλαμαρά, που επιμελήθηκε το κείμενο και το προστάτεψε από καραμπινάτα γλωσσικά λάθη.
— Μέσα από τα σκίτσα πετυχαίνεις να εντάξεις την «Πάπισσα Ιωάννα» στη σημερινή πραγματικότητα, χρησιμοποιώντας και επιτυχημένους αναχρονισμούς. Πιστεύεις ότι ο Ροΐδης είναι επίκαιρος σήμερα;
Οι αναχρονισμοί και τα κρυφά μηνύματα είναι από τα αγαπημένα μου στοιχεία. Καμιά φορά λέω πως είναι κάτι σαν κρυμμένα σοκολατάκια για τον προσεκτικό αναγνώστη, σαν κέρασμα όταν τη δεύτερη, τρίτη φορά που θα διαβάσει το κόμικ προσέξει μια λεπτομέρεια που δεν την είχε δει με την πρώτη. Έχεις δίκιο, οι αναχρονισμοί και οι παιγνιώδεις ιστορικές αναλογίες κάνουν πιο σαφές στον αναγνώστη ότι πρόκειται για μια ιστορία που έχει να πει πολλά πράγματα ακόμη και σήμερα. Και πράγματι, θεωρώ πως ο Ροΐδης, και όχι μόνο στην «Πάπισσα», έχει μια τρομερά διεισδυτική ματιά σε βασικές αδυναμίες των ανθρώπων που δεν έχουν αλλάξει από την εποχή του. Με τη διαφορά της γλώσσας και κάποιων ιδιαίτερων αναφορών σε περιστατικά εκείνης της εποχής, πιστεύω πως τα διηγήματά του μπορούν να προβληματίσουν με πολλούς τρόπους έναν σημερινό άνθρωπο. Με πολύ σεβασμό στον Ροΐδη, θα έβαζα σήμερα έναν μικρό αστερίσκο σε όλα αυτά, εκτιμώντας ότι η κριτική του προς τα ελληνικά κακώς κείμενα θα μπορούσε να υιοθετηθεί σήμερα από εκείνον τον μίζερο τύπο πολιτικής άποψης που συνοψίζεται στο «δεν είμαστε κράτος, κύριε!» και στο «σε άλλες χώρες δεν γίνονται αυτά» – αυτό δεν σημαίνει πως το χρεώνω στον ίδιο.
— Πόσο κοντά στο πνεύμα του Ροΐδη βρίσκεται η δουλειά σου; Μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στους νέους, και όσους, γενικότερα, δεν τον γνωρίζουν, και τον σπουδαίο λογοτέχνη;
Ευτυχώς, είχα τέτοιες αντιδράσεις και με την προηγούμενη έκδοσή μου, που ήταν βασισμένη στο έργο του Μαγιακόφσκι. Πολλοί φίλοι ανακάλυψαν ή ξαναθυμήθηκαν τον ποιητή μέσα από τις εικόνες μου κι αυτό το θεωρώ μεγάλο κέρδος. Ελπίζω το ίδιο να συμβεί και με τούτη τη δουλειά. Υπάρχει ένα ενδιαφέρον στοιχείο εδώ, ότι μαζί με την «Ιωάννα» μου κυκλοφορούν και κάποια άλλα κόμικ βασισμένα στη νεοελληνική λογοτεχνία, που έχουν πολύ καλή υποδοχή. Τώρα, για το αν το κόμικ μου είναι κοντά στο πνεύμα του Ροΐδη, αυτό είναι αρκετά υποκειμενικό. Όλες οι μέχρι τώρα διασκευές της «Ιωάννας» –αυτές που γνωρίζω, τουλάχιστον– ήταν προς τη σκοτεινή πλευρά του έργου. Φαντάζομαι, λοιπόν, πως θα υπάρχουν και κάποιοι που θα θεωρήσουν ότι η κωμική προσέγγιση δεν ταιριάζει στο έργο. Εγώ, πάντως, το καταδιασκέδασα. Πιστεύω ότι η «Πάπισσα» είναι βασικά κωμικό έργο και η δική μου προσέγγιση δεν το αδικεί, ούτε το μειώνει.
— Ποια είναι η προσωπική σου σχέση με τη λογοτεχνία; Θεωρείς ότι έχει σήμερα την ανάγκη της εικόνας για να προσεγγίσει το ευρύτερο κοινό;
Η λογοτεχνία έχει τους δικούς της ρυθμούς – στο κάτω-κάτω είναι μια τέχνη από μόνη της. Μ' αυτή την έννοια, δεν νομίζω πως θα μπορούσε κανείς να πει πως έχει την ανάγκη κάποιας άλλης τέχνης για να αναπτυχθεί. Η εικόνα, το θέαμα καλύτερα, μπορεί να κερδίσει ένα κάπως μεγαλύτερο ακροατήριο, όμως παραμένει δουλειά της λογοτεχνίας το να κερδίσει για πάντα τον κόσμο αυτό. Η δική μου σχέση με τη λογοτεχνία είναι καθημερινή και αδιάκοπη. Διαβάζω σχεδόν τα πάντα, από κλασική λογοτεχνία μέχρι επιστημονική φαντασία. Εκείνο όμως που δεν αντέχω είναι κάποιο είδος λογοτεχνίας που φοριέται αρκετά στις μέρες μας και θυμίζει τα παλιά ρομάντζα που πουλούσαν στα περίπτερα. Κάπου ακουμπάει όλο αυτό, κάποιες ανάγκες καλύπτει, αλλά εγώ δεν το αντέχω.
— Πώς βλέπεις το παρόν και το μέλλον των Ελλήνων δημιουργών κόμικ και ποια είναι τα σχέδιά σου για τη συνέχεια;
Τα σχέδιά μου δεν θα τα μαρτυρήσω ακόμα, όμως αυτή την περίοδο βρίσκομαι στη φάση της έρευνας και του σεναρίου για το επόμενο πρότζεκτ. Ένα πράγμα που μπορώ να αποκαλύψω είναι ότι δεν θα είναι διασκευή κάποιου λογοτεχνικού έργου, όπως τα δύο προηγούμενα. Για το κόμικ στην Ελλάδα δεν θέλω να μπω σε μια αξιολογικού τύπου συζήτηση ή σύγκριση με αυτά που γίνονται στο εξωτερικό. Το σίγουρο είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, που είναι πια πολύ δυνατοί και στην αφήγηση και στο σχέδιο και φτιάχνουν πολύ εντυπωσιακά πράγματα. Δεν ξέρω, ίσως η άποψή μου να μην μετράει τόσο, μα όποιος έχει διαφορετική, νομίζω ότι δεν θα έχανε αν περνούσε μια βόλτα από την επόμενη έκθεση/συνάντηση κόμικ...
σχόλια