Από τις 9 Οκτωβρίου 2024, η Pinault Collection παρουσιάζει στο Bourse de Commerce στο Παρίσι μια μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στην arte povera με περισσότερα από 250 ιστορικά και σύγχρονα έργα αυτού του σημαντικού ιταλικού καλλιτεχνικού κινήματος της δεκαετίας του 1960.
Η έκθεση στοχεύει να ρίξει φως τόσο στη γέννησή του στην Ιταλία όσο και στη διεθνή επιρροή του κινήματος, μέσα από τα έργα των δεκατριών βασικών πρωταγωνιστών του: Giovanni Anselmo, Alighiero Boetti, Pier Paolo Calzolari, Luciano Fabro, Jannis Kounellis, Mario Merz, Marisa Merz, Giulio Paolini, Pino Pascali, Giuseppe Penone, Michelangelo Pistoletto, Emilio Prini και Gilberto Zorio. Μέσα στο κτίριο του παλιού χρηματιστηρίου σιτηρών που μεταμορφώθηκε σε χώρο σύγχρονης τέχνης από τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Tadao Ando, η έκθεση θεωρείται ως ένα τοπίο έρευνας και γίνεται το έδαφος όπου ριζώνει η ποιητική γλώσσα της arte povera.
Η Carolyn Christov-Bakargiev, σταρ ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια διεθνώς αναγνωρισμένη για την ειδικότητά της στο κίνημα, έχει συγκεντρώσει περίπου πενήντα ιστορικά και εμβληματικά έργα από τη συλλογή Pinault, που θα συνυπάρξουν με άλλα, από διάσημες δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές.
Με την ποιητική ενέργεια των ευτελών υλικών
Το Bourse de Commerce θα μεταμορφωθεί σε έναν χώρο ονείρων από την Bakargiev, η οποία διηύθυνε το Castello di Rivoli, καθιστώντας το έναν χώρο όπου άκμασαν οι πιο πειραματικές μορφές τέχνης, και φαντάστηκε αυτή την έκθεση ως ένα απέραντο ανοιχτό σκηνικό για τις σκέψεις των καλλιτεχνών της arte povera, με τα έργα τους να εκτίθενται όχι ως αντικείμενα αλλά ως ποιητικές δυνάμεις που κατοικούν στον χώρο και τον χρόνο. Η έκθεση «Arte Povera» είναι μια πρόκληση, μια συνεχής ανταλλαγή μεταξύ του κοινού, των καλλιτεχνών και των ηθοποιών που συμμετέχουν σε αυτή την περιπέτεια. Η Ροτόντα, στο κέντρο του Bourse, αυτός ο χώρος που είναι ταυτόχρονα κεντρικός και ενδιάμεσος, μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού, παρουσιάζει τη συλλογική δυναμική αυτών των δεκατριών καλλιτεχνών.
«Στο πλαίσιο της εκβιομηχάνισης της Ιταλίας και της κυριαρχίας της αμερικανικής καλλιτεχνικής σκηνής, η πρόκληση είναι να εφεύρουμε μια νέα σχέση με τον κόσμο, να έρθουμε σε αντίθεση με τις απάνθρωπες δυνάμεις του καταναλωτισμού ανακτώντας την κατοχή της πραγματικότητας», έλεγε ο Celant.
Η arte povera ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 σε μεγάλες πόλεις σε όλη την Ιταλία, όπως το Μιλάνο, η Ρώμη, η Γένοβα, η Βενετία, η Νάπολη, η Μπολόνια και κυρίως το Τορίνο. Arte povera σημαίνει κυριολεκτικά «φτωχή τέχνη», αλλά η λέξη «φτωχή» εδώ αναφέρεται στη χαρακτηριστική εξερεύνηση από τους καλλιτέχνες ενός ευρέος φάσματος υλικών πέρα από τα παραδοσιακά, το λάδι σε καμβά, τον μπρούντζο ή το σκαλισμένο μάρμαρο. Τα υλικά που χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες ήταν χώμα, κουρέλια και κλαδιά. Χρησιμοποιούσαν πεταμένα και άχρηστα υλικά, με στόχο να αμφισβητήσουν και να διαταράξουν τις αξίες του εμπορευματοποιημένου σύγχρονου συστήματος των γκαλερί.
Ο όρος επινοήθηκε από τον Ιταλό κριτικό τέχνης Germano Celant το 1967. «Στο πλαίσιο της εκβιομηχάνισης της Ιταλίας και της κυριαρχίας της αμερικανικής καλλιτεχνικής σκηνής, η πρόκληση είναι να εφεύρουμε μια νέα σχέση με τον κόσμο, να έρθουμε σε αντίθεση με τις απάνθρωπες δυνάμεις του καταναλωτισμού, ανακτώντας την κατοχή της πραγματικότητας», έλεγε ο Celant.
Όταν αναφερόταν στην arte povera, μιλούσε για δημιουργία τέχνης χωρίς τους περιορισμούς των παραδοσιακών πρακτικών και υλικών. Τα πρωτοποριακά του κείμενα και μια σειρά από βασικές εκθέσεις παρείχαν μια συλλογική ταυτότητα για αρκετούς νέους Ιταλούς καλλιτέχνες, η οποία προέκυψε μέσα από ένα δίκτυο αστικής πολιτιστικής δραστηριότητας σε διάφορες ιταλικές πόλεις, καθώς η χώρα κλυδωνιζόταν από οικονομική αστάθεια.
Οι καλλιτέχνες πήραν ριζοσπαστική θέση και άρχισαν να επιτίθενται στις αξίες των καθιερωμένων θεσμών της κυβέρνησης, της βιομηχανίας και του πολιτισμού.
Μερικές από τις πρώτες εκθέσεις καλλιτεχνών που συνδέονται με την arte povera έγιναν στην γκαλερί Christian Stein στο Τορίνο. Η έκθεση «IM Spazio» («Ο Χώρος των Σκέψεων»), που επιμελήθηκε ο Celant, πραγματοποιήθηκε στη Galleria La Bertesca στη Γένοβα, από τον Σεπτέμβριο έως τον Οκτώβριο του 1967, και θεωρείται συχνά ως η επίσημη αφετηρία της arte povera. Ο Celant διοργάνωσε δύο εκθέσεις το 1967 και το 1968, ακολουθούμενες από ένα σημαντικό βιβλίο που εκδόθηκε από την Electa το 1985 με τίτλο «Arte Povera. Storie e protagonisti» («Arte Povera. Ιστορίες και πρωταγωνιστές»), το οποίο προωθούσε την έννοια μιας επαναστατικής τέχνης, απαλλαγμένης από συμβάσεις και τη δύναμη της αγοράς.
Παρόλο που ο Celant προσπάθησε να συμπεριλάβει τα ριζοσπαστικά στοιχεία ολόκληρης της διεθνούς σκηνής, ο όρος επικεντρώθηκε σε μια ομάδα Ιταλών καλλιτεχνών που επιτέθηκαν στην επικρατούσα νοοτροπία με την αντισυμβατική σε υλικά και στυλ τέχνη τους.
Στην έκθεση στο Bourse δεκατρείς χώροι αφιερωμένοι σε καθέναν από τους μεγάλους καλλιτέχνες της arte povera επιτρέπουν στον επισκέπτη να νιώσει από κοντά τη μοναδικότητα του προβληματισμού και της πρακτικής τους, ενώ τα διάκενα, που προσφέρονται σε σύγχρονους καλλιτέχνες με ενδεικτικά έργα, δείχνουν πως οι παλμοί της arte povera συνεχίζουν να δονούν και την πιο πρόσφατη καλλιτεχνική και δημιουργική έρευνα.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, αρκετοί Ιταλοί καλλιτέχνες –κυρίως από το Τορίνο, τη Γένοβα, την Μπολόνια, το Μιλάνο και τη Ρώμη– ξεκίνησαν ένα πρωτότυπο, ελεύθερου πνεύματος, εντελώς αντισυμβατικό και αντιδογματικό έργο, επεκτείνοντας έτσι τα πεδία της ζωγραφικής, της γλυπτικής, του σχεδίου και της φωτογραφίας, δημιουργώντας τις πρώτες «εγκαταστάσεις» στην ιστορία της τέχνης, καθώς και παραστατικά έργα και δράσεις. Χρησιμοποιώντας απλά υλικά και τεχνικές, δημιούργησαν εγκαταστάσεις που εμπλέκουν τον θεατή μέσα στο έργο. Φτιαγμένα από «φυσικά» και «αγροτικά» στοιχεία (όπως γη, πατάτες, μαρούλια, νερό, κάρβουνο, δέντρα, ζωντανά σώματα ζώων και ανθρώπων κ.λπ.), από «τεχνητά» και «αστικά» στοιχεία (που βρίσκονται σε καταστήματα υλικών, όπως πλάκες από ανοξείδωτο χάλυβα, πλινθώματα μολύβδου, λαμπτήρες, ξύλινες δοκοί, σωλήνες νέον κ.λπ.), τα έργα τους πυροδοτούν ροές φυσικής και χημικής, ακόμη και ψυχολογικής ενέργειας, ανακαλώντας τις έννοιες της μνήμης και των συναισθημάτων προκειμένου να προκαλέσουν τους θεατές.
Εκτός από τον πυρήνα των έργων των δεκατριών καλλιτεχνών που σχετίζονται με την arte povera, η έκθεση περιλαμβάνει κομμάτια και ντοκουμέντα που ανατρέχουν στα βασικά στάδια αυτού που μπορεί να θεωρηθεί η αρχή του κινήματος. Οι δεκατρείς καλλιτέχνες συνδέονται με προσωπικότητες, κινήματα, μια εποχή ή ένα υλικό που θεωρούν ότι είχε βαθιά επιρροή στο έργο τους, όπως ο Giorgio De Chirico για τον Paolini, ο Malevich για τον Κουνέλλη και μια αγιογραφία του Sano di Pietro για τη Marisa Merz.
Ανάμεσα στην αλχημεία, τον αρχαϊσμό, τον πανθεϊσμό, τη φαινομενολογία και την πολιτική συνείδηση που επικεντρώνεται στη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν, αυτή η έκθεση προσφέρει μια μοναδική εμπειρία στον χρόνο και στον χώρο της arte povera, η κληρονομιά της οποίας συνεχίζει σήμερα να γονιμοποιεί την πιο σύγχρονη δημιουργία.
Σε όλα τα σημεία του Bourse de Commerce, καλλιτέχνες στων οποίων το έργο απηχεί η πρακτική της arte povera συνεχίζουν τη μεγάλη ιστορία της. Από τους David Hammons, William Kentridge, Jimmie Durham, Anna Boghiguian τη δεκαετία του 1980, τους Pierre Huyghe, Grazia Ο Toderi, Adrián Villar Rojas τη δεκαετία του 1990, μέχρι τους Mario Garcia Torres, Renato Leotta, Agnieszka Kurant, Otobong Nkanga, Theaster Gates και D Harding στη δεκαετία του 2000, ο καθένας με τον δικό του τρόπο αμφισβητεί, ενεργοποιεί και επιδιώκει αυτή την κληρονομιά.
Τα ταπεινά υλικά ενός μοντέρνου κινήματος
Οι καλλιτέχνες της arte povera διοχέτευσαν στα έργα τους ροές ενέργειας, φυσικής και χημικής –που καθορίζονται από τις θεμελιώδεις δυνάμεις του σύμπαντος–, ακόμα και ψυχικές, όπως η μνήμη και τα συναισθήματα. Τα έργα τους ήταν γήινα, επικεντρωμένα σε μια εμπειρική και πρακτική κατανόηση της ζωής, λαμβάνοντας υπόψη τη συνάντησή μας με τα πράγματα (υλικά και άυλα), την ενέργεια και τις μεταμορφωτικές κινήσεις του σύμπαντος – σε μικροκλίμακα, συνδεδεμένη με την υποκειμενική εμπειρία και μια φαινομενολογική μείωση της αντίληψης, σε μακρο-κλίμακα, των θεμελιωδών δυνάμεων της φυσικής που κινούν το σύμπαν και το κάνουν ζωντανό. Η ενέργεια ήταν σημαντική για αυτούς, από το πώς λειτουργεί στις μικρότερες συνάψεις του εγκεφάλου μας μέχρι τις αμέτρητες κινήσεις που στηρίζουν το σύμπαν. Πολλοί καλλιτέχνες μεγάλωσαν σε περιοχές στους πρόποδες των Άλπεων, από τη Λιγουρία και το Πιεμόντε έως τη Λομβαρδία, το Φριούλι και το Βένετο, όπου υπήρχαν μεγάλοι υδροηλεκτρικοί σταθμοί τους οποίους παρατήρησαν προσεκτικά, ενώ ήταν καθοριστικές οι δυνάμεις του ορεινού τοπίου καθώς και η στενή σύνδεσή τους με τη Μεσόγειο.
Έβλεπαν την τέχνη ως μια μορφή εμπειρικής πρακτικής και όχι ως αφηρημένη φιλοσοφία: επρόκειτο να ενσαρκώσουν την υποκειμενική κατανόησή τους για τον κόσμο μέσω της φαινομενολογικής αναγωγής της εμπειρίας στα ουσιώδη της. Ήταν επιφυλακτικοί με την υπερβολική διανόηση και τις αφηρημένες θεωρίες. Για αυτούς, η τέχνη έπρεπε επίσης να είναι πραγματική, δηλαδή ζωντανή και όχι μιμητική ή αντιπροσωπευτική, έπρεπε να είναι «αυθεντική», δηλαδή ο καρπός μιας εμπειρίας αλήθειας και συμφωνίας μεταξύ των θεμελιωδών αξιών μας και των πράξεων, όχι μια επαναλαμβανόμενη επιφανειακή ή συμβατική έκφραση. Χρησιμοποιούσαν κοινά, ταπεινά υλικά και απλές τεχνικές που χρησιμοποιούνταν συχνά από τεχνίτες (κέντημα, βιβλιοδεσία ή φύσημα γυαλιού) και σε οικιακές χειρονομίες (δίπλωμα σεντονιών, δέσιμο κλαδιών, πλέξιμο, άναμμα φωτιάς, ξυλουργική). Η δεξιοτεχνία της τέχνης και η μαστοριά της καθημερινότητας ήταν στοιχεία των έργων τους.
Γιορτάζοντας ολιστικά ολόκληρο τον χώρο όπου εκτίθεται η τέχνη τους, όπως θα έκανε κανείς σε ένα σπίτι ή σε μια εκκλησία, έχουν συμβάλει θεμελιωδώς στην ανάπτυξη αυτού που σήμερα ονομάζουμε «τέχνη της εγκατάστασης» – ενός χώρου όπου τα στοιχεία τοποθετούνται χωρίς σαφήνεια και όρια, όπου οι θεατές γίνονται μέρος του ίδιου του έργου τέχνης με την παρουσία τους. Σε μια εγκατάσταση, η ενέργεια μπορεί να πηγαινοέρχεται μεταξύ των στοιχείων που τοποθετούνται στον χώρο και του θεατή, που αντιλαμβάνεται το έργο παρακάμπτοντας την πνευματική κατανόηση, απλώς συνειδητοποιώντας τη διαδικασία μετασχηματισμού και τον αντίκτυπο που έχει πάνω μας.
Οι καλλιτέχνες της arte povera ενδιαφέρθηκαν και εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για καταστάσεις στοιχειώδους αντίληψης, αλλά συνδυάζουν αυτήν τη γοητεία με την καθημερινή ζωή, με βαθύ σεβασμό και μεγάλο ενδιαφέρον για την καλλιτεχνική παράδοση. Μοιράζονται την πεποίθηση ότι η ετερογένεια και η πολυπλοκότητα της τέχνης είναι θετικές αξίες και ο λόγος ύπαρξης της δημιουργικότητας.
Κατευθύνοντας ριζικά τη σύγχρονη καλλιτεχνική γλώσσα προς νέους ορίζοντες, η arte povera μεταμόρφωσε την ιστορία της δυτικής τέχνης επινοώντας έναν ευρύτερο ορισμό της δημιουργίας. Η αποδοχή της αντίφασης και της πολυπλοκότητας, που συνδέονται με μια αίσθηση ανοίγματος, ρευστότητας και μεταβαλλόμενης υποκειμενικότητας, τοποθετεί τις πρακτικές του κινήματος πέρα από τον μοντερνισμό και ενισχύει το ενδιαφέρον που προκαλεί σήμερα, πολύ πέρα από τα όρια της δυτικής σύγχρονης τέχνης.
Οι μεγάλοι εκπρόσωποι της arte povera
Ο Giovanni Anselmo γεννήθηκε το 1934 στο Borgofranco d'Ivrea, στους πρόποδες των Άλπεων. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 εργάστηκε ως γραφίστας σε ένα στούντιο διαφήμισης. Τον Δεκέμβριο του 1967 συμμετείχε στις εκθέσεις «Arte Povera Collage I» που διοργάνωσε ο Germano Celant στο Πανεπιστήμιο της Γένοβας και «Con temp l’azione», όπου παρουσίασε ένα φύλλο πλεξιγκλάς που κρατιέται σε καμπύλο σχήμα από μια σιδερένια ράβδο. Συμμετείχε με τους Mario Merz, Gilberto Zorio, Robert Morris και Bruce Nauman σε έκθεση της Ileana Sonnabend στην έκθεση του Ντίσελντορφ, Prospect 68.
Το έργο του αρχικά χαρακτηρίζεται από τη χρήση υλικών που υπόκεινται σε αντίθετες εντάσεις. Το ενδιαφέρον του για την ενέργεια βρίσκεται στο επίκεντρο της δουλειάς του, υποκινούμενο από την επιθυμία να καταστήσει ορατές δυνάμεις που διαφορετικά δεν αντιλαμβανόμαστε. Τα έργα του υπογραμμίζουν τη σιωπηρή ευθραυστότητα της αντίθεσης μεταξύ διαφορετικών υλικών και δυνάμεων, όπως αυτά του μαρουλιού κολλημένου σε ένα τετράγωνο γρανίτη (Untitled [granite, martuce, copper wire], 1968) ή των λίθων του που αιωρούνται ψηλά. Η σχέση μεταξύ του ορατού και του αόρατου, του πεπερασμένου και του άπειρου, του μέρους και του όλου, είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στο έργο του, το οποίο αντιμετωπίζεται συχνά με τη χρήση λέξεων ή τμημάτων λέξεων που είναι διάτρητες ή προβάλλονται. Ο Giovanni Anselmo πέθανε στο Τορίνο στις 18 Δεκεμβρίου 2023.
Ο Alighiero Boetti γεννήθηκε στο Τορίνο το 1940 σε αριστοκρατική οικογένεια. Μετά το Τεχνικό Ινστιτούτο, γράφτηκε στο πανεπιστήμιο και σπούδασε οικονομικά και εμπόριο, μια πορεία που γρήγορα εγκατέλειψε. Το 1955 ανακάλυψε τον Paul Klee, ο οποίος θα γινόταν ο αγαπημένος του καλλιτέχνης, διάβασε τον Herman Hesse και ζωγράφισε μικρά αφηρημένα έργα. Έκανε το ντεμπούτο του το 1967 με μια ατομική έκθεση στην γκαλερί Christian Stein στο Τορίνο, όπου παρουσίασε έργα με ετερογενή σχήματα και υλικά, με επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Αυτές οι τρισδιάστατες κατασκευές σε επισφαλή κατάσταση, κατασκευασμένες από κοινά υλικά, φέρνουν τον καλλιτέχνη πιο κοντά στην arte povera, όπως η εγκατάσταση «Catasta» (1967), κατασκευασμένη από 34 μπλοκ Eternit, ένα πυκνό μείγμα τσιμέντου και αμιάντου που χρησιμοποιούνταν σε εργοτάξια μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Το 1971 έκανε το πρώτο του ταξίδι στην Καμπούλ, όπου μεταμόρφωσε με τον σύντροφό του Gholam Dastaghir μια μικρή βίλα που βρίσκεται στην κατοικημένη περιοχή Shahr-e Naw σε ξενοδοχείο, το One Hotel. Στην Καμπούλ, ο Boetti άρχισε να συνεργάζεται με ντόπιους κεντητές, στους οποίους εμπιστεύτηκε τη δημιουργία των έργων του, τα οποία ήταν χάρτες, επιπεδόσφαιρες που καταγράφουν τις γεωπολιτικές αλλαγές του πλανήτη, όπως ο «Mappa» (1972-1973) που ανήκει στη συλλογή Pinault.
Ο Pier Paolo Calzolari γεννήθηκε το 1943 στην Μπολόνια και μεγάλωσε στη Βενετία, μια πόλη της οποίας η καλλιτεχνική κληρονομιά είχε βαθιά επίδραση στη μελλοντική καλλιτεχνική του ευαισθησία. Επέστρεψε για να ζήσει στην Μπολόνια το 1965 και άνοιξε ένα στούντιο στο Palazzo Bentivoglio, όπου διοργάνωσε την πρώτη του προσωπική έκθεση.
Παράλληλα με τη ζωγραφική, αφοσιώθηκε στη διοργάνωση εκθέσεων καθώς και στην παρουσίαση των πρώτων ταινιών 8mm και Super8 των Ari Marcopoulos, Andy Warhol, Jonas Mekas και Mario Schifano. Το 1966 εγκατέλειψε τις παραδοσιακές εικονογραφικές τεχνικές και την επόμενη χρονιά παρουσίασε την πρώτη του παράσταση, «Il filtro e benvenuto all'angelo», μια περφόρμανς που περιλάμβανε την άμεση συμμετοχή των θεατών, σύμφωνα με μια πρακτική που ο καλλιτέχνης ονόμασε «ενεργοποίηση του χώρου», που θα γινόταν χαρακτηριστικό της μεταγενέστερης παραγωγής του. Χρησιμοποίησε υλικά που ξεφεύγουν από τη συνηθισμένη καλλιτεχνική πρακτική (ζωντανά ζώα, φύλλα καπνού και μπανάνας, λεπτές πλάκες από μόλυβδο και κασσίτερο, μπλοκ πάγου, επιγραφές νέον) και τα επαναδιαμόρφωσε σε περίπλοκες εγκαταστάσεις. Το 1967 άρχισε να παράγει έργα με παγωμένες δομές, όπου το απόλυτο λευκό του παγετού έγινε το σύμπτωμα μιας διαδικασίας αλχημικού μετασχηματισμού της ύλης. Ο Calzolari συμμετείχε στις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις arte povera στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Από το 1972 άρχισε να ενδιαφέρεται ξανά για τη ζωγραφική, πειραματιζόμενος με ασυνήθιστα υλικά, όπως φανέλες και φύλλα κολλημένα σε καμβά. Ο Pier Paolo Calzolari ζει και εργάζεται σήμερα στη Λισαβόνα.
Ο Luciano Fabro γεννήθηκε στο Τορίνο το 1936. Μετακόμισε στο Μιλάνο το 1959, μετά τις σπουδές του, όπου φοίτησε στους Castellani, Dadamaino, Manzoni και Fontana. Το 1963 έγραψε το κείμενο του μανιφέστου «La mia certezza: il mio senso per la mia azione», με το όνομα Pseudo-Bacone: είναι μια μαρτυρία της πίστης του στην επαγωγική επιστημονική μέθοδο του Bacon και στη σημασία της άμεσης εμπειρίας για γνώση, τάξη και μέτρηση απτών πραγμάτων. Το κείμενο δημοσιεύτηκε το 1969 στον τόμο «Arte Povera» του Germano Celant.
Το 1965 πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στην Galleria Arte Vismara στο Μιλάνο, όπου εξέθεσε έργα σε γυαλί και καθρέφτη και ήρθε σε επαφή με το περιβάλλον που έμελλε να δημιουργήσει την arte povera. Εκτός από το ενδιαφέρον του για την ιστορική παράδοση της τέχνης, η σημασία που έδινε ο Fabro στη σχέση μεταξύ μορφής και περιεχομένου είναι εμφανής στο έργο του. Το ατύχημα του πυρηνικού εργοστασίου του Τσερνόμπιλ το 1986 κλόνισε την πίστη του στην επιστημονική μέθοδο και τη θετική του σχέση με τη φύση. Ο ίδιος μιλά για μια «πτώση της φόρμας», που φαίνεται να βρίσκει απόηχο στην τυπική απλοποίηση πολλών έργων. Πέθανε στο Μιλάνο το 2007.
Ο Γιάννης Κουνέλλης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1936 και μετακόμισε στη Ρώμη, όπου ξεκίνησε τις ακαδημαϊκές του σπουδές. Καθοδηγήθηκε από τον ζωγράφο Toti Scialoja, ο οποίος τον μύησε στους τρόπους του άτυπου και αφηρημένου εξπρεσιονισμού. Το 1960, ενώ ήταν ακόμη φοιτητής, παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση στην Galleria La Tartaruga της Ρώμης. Ο τίτλος του, «L'alfabeto di Kounellis», είναι μια νύξη στον χαρακτήρα των έργων του, στα οποία γράμματα, αριθμοί και γραφικά σημάδια καταλαμβάνουν τον λευκό χώρο του καμβά ή του φύλλου χαρτιού, παραπέμποντας σε μια σπασμένη γλώσσα. Με την ευκαιρία αυτή έκανε την πρώτη του περφόρμανς, ζωγραφίζοντας γράμματα παρουσία του κοινού, τα οποία στη συνέχεια αποκήρυξε.
Τον Μάρτιο του 1967 παρουσίασε υφασμάτινα τριαντάφυλλα απλωμένα στον καμβά χρησιμοποιώντας πένσες, που μερικές φορές περιβάλλονταν από κλουβιά με ζωντανά πουλιά. Σταδιακά, ο Κουνέλλης δανείζεται από το θέατρο την έννοια σύμφωνα με την οποία ο εκθεσιακός χώρος, μεταμορφωμένος σε σκηνή, είναι ένας χώρος όπου ο θεατής γίνεται ηθοποιός και όπου η πραγματικότητα και η ζωή συνδυάζονται χωρίς να μεταμορφώνονται. Με την εγκατάλειψη της ζωγραφικής και την ένταξη του πραγματικού αντικειμένου στο έργο του, ο Κουνέλλης πλησίασε την έρευνα της εκκολαπτόμενης arte povera, όπως φαίνεται ιδιαίτερα από τη συμμετοχή του στις εκθέσεις «Arte povera—IM Spazio» (1967), «Arte Povera plus azioni povere» στο Amalfi Arsenal (1968).
Η συμπερίληψη στα έργα του υλικών όπως η φωτιά, ο άνθρακας, το ακατέργαστο μαλλί και ο χάλυβας, που θα επαναλαμβανόταν συχνά στη μεταγενέστερη παραγωγή του, χρονολογείται από αυτήν την περίοδο. Η παθιασμένη και ζωτική παρουσία της φωτιάς –όπως στην εγκατάσταση «Kounellis» γραμμένη με φωτιά (1969-2012)– είναι, μεταξύ άλλων, μια μεταφορά για την έκρηξη της arte povera του 1968 και για το ξέσπασμα φοιτητικών, εργατικών και φεμινιστικών διαδηλώσεων. Ταυτόχρονα, ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί ζωντανά ζώα: αυτό ισχύει για την εγκατάστασή του «Untitled-12 Horses» (1969), που δημιουργήθηκε στις νέες εγκαταστάσεις του L'Attico, ενός γκαράζ στη Ρώμη. Οι ήχοι των ζώων και οι φλόγες αντικαθίστανται σταδιακά από κομμάτια κλασικής μουσικής, που εκτελούνται από πιανίστες, φλαουτίστες και τσελίστες. Η θεατρική δομή αυτών των δράσεων επιτρέπει μεγαλύτερη συμμετοχή του κοινού, ενώ οι μουσικές επιλογές είναι έντονες αναφορές στην ευρωπαϊκή κουλτούρα και στη σύγχρονη πολιτική και κοινωνική κατάσταση. Η δεκαετία του 1980 αντιπροσώπευε μια περίοδο απογοήτευσης από προηγούμενες επαναστατικές ουτοπίες για τον καλλιτέχνη, όπως αποδεικνύεται από την αντικατάσταση της φωτιάς με αιθάλη και τη χρήση λούτρινων ζώων αντί για ζωντανών. Ο Κουνέλλης πέθανε στη Ρώμη το 2017.
Ο Mario Merz γεννήθηκε το 1925 στο Μιλάνο. Αφού εγκατέλειψε τις σπουδές του στην ιατρική, επέλεξε να συμμετάσχει σε αντιφασιστικά κινήματα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, γεγονός που οδήγησε στη σύλληψη και τη φυλάκισή του. Στα μεταπολεμικά χρόνια, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική ως αυτοδίδακτος και έκανε το ντεμπούτο του το 1954 με μια έκθεση στην γκαλερί La Bussola στο Τορίνο, όπου παρουσίασε πίνακες που θυμίζουν την περίοδο της άτυπης τέχνης, και πιο συγκεκριμένα τη ζωγραφική πρακτική του Pinot Gallizio και του Asger Jorn, κοντά στο αναδυόμενο κίνημα των καταστασιακών. Το 1959 παντρεύτηκε τη Marisa Merz, μια καλλιτέχνιδα που τον συνόδευε σε όλη του την καριέρα και με την οποία μοιράστηκε την εξέλιξη της ποιητικής του.
Εγκατέλειψε τη ζωγραφική το 1967 για να αφοσιωθεί σε συνθέσεις που αποτελούνται από ετερογενή υλικά (φύλλα, γυαλί, κερί, πέτρα, ρούχα, ομπρέλες) τρυπημένα με σωλήνες νέον, ενεργητικά ίχνη που θυμίζουν τον δυναμισμό της ιταλικής φουτουριστικής ζωγραφικής. Από το 1967, ο κριτικός και ιστορικός τέχνης Germano Celant τον συμπεριέλαβε στην ομάδα των καλλιτεχνών της arte povera. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, στις χωρικές δημιουργίες όπου διαμορφώνονταν οι συναθροίσεις των αντικειμένων του εμφανιζόταν συχνά το αρχέτυπο του ιγκλού, μια κύρια δομή στέγασης που, από το 1968, έγινε ένας επαναλαμβανόμενος εκφραστικός κώδικας που αναπαράγεται σε διαφορετικά υλικά (κομμάτια γυαλιού, πέτρινες πλάκες, χώμα και στόκος, μεταλλικά δίχτυα, λινάτσα, μαξιλάρια, που συχνά υποστηρίζονται από σωληνωτές σιδερένιες κατασκευές).
Στα έργα του Merz, τα στοιχεία οργανώνονται με την ακολουθία Φιμπονάτσι, σύμφωνα με την οποία κάθε ακέραιος αριθμός είναι το άθροισμα των δύο προηγούμενων. Ο καλλιτέχνης, ο οποίος θεωρούσε την ψηφιακή ακολουθία ως σύμβολο της ψυχοσωματικής ενέργειας της δημιουργικής δράσης, την ενσωμάτωσε στα δικά του έργα. Ταυτόχρονα, ο Merz εργάστηκε πάνω στην εικόνα της σπείρας, ένα άλλο αρχέτυπο και ενεργητικό έμβλημα που συνδέεται συχνά με το θέμα του τραπεζιού, στην επιφάνεια του οποίου τοποθέτησε φρούτα και λαχανικά με φυσική εξέλιξη, εισάγοντας έτσι τη διάσταση του πραγματικού χρόνου στο έργο. Από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1970 επέστρεψε στη ζωγραφική με ανανεωμένο ενδιαφέρον και εμπλούτισε το εικονογραφικό του ρεπερτόριο με φιγούρες μυθικών ζώων. Πέθανε στις 9 Νοεμβρίου 2003 στο Μιλάνο.
Η Marisa Merz γεννήθηκε στο Τορίνο το 1926 και σύχναζε στο πολιτιστικό περιβάλλον της πόλης ως έφηβη. Τα πρώτα της έργα που εκτέθηκαν ήταν τα «Ζωντανά Γλυπτά», που δημιουργήθηκαν το 1966 συναρμολογώντας φύλλα αλουμινίου τόσο κινητά και ακανόνιστα που θεωρούνταν ζωντανά.
Η καλλιτεχνική διάσταση του έργου της σχετίζεται με τεχνικές και υλικά που αναφέρονται στο γυναικείο και οικιακό ζήτημα. Αυτό ανάγεται στις παραστάσεις που έγιναν με τον σύζυγό της Mario το 1970, με αφορμή την έκθεσή τους στην γκαλερί L'Attico, στη Ρώμη. Τα καλλιτεχνικά τους μονοπάτια, αν και σαφώς διακριτά, τέμνονται και αλληλοϋποστηρίζονται.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, εμφανίστηκε στο έργο της ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για το ανθρώπινο πρόσωπο. Αυτό θα γίνει πιο ξεκάθαρο την επόμενη δεκαετία, σε σχέδια, πίνακες και «κεφάλια». Ο κριτικός Tommaso Trini τα ονόμασε «προμορφώσεις»: λόγω της εύθραυστης και άπιαστης σωματικότητάς τους, φαίνονται σχεδόν να προηγούνται της ολοκληρωμένης φιγούρας, αλλά ταυτόχρονα είναι προικισμένα με μια λεπτή και ανατρεπτική δύναμη. Η Marisa Merz πέθανε στο Τορίνο το 2019.
Ο Giulio Paolini γεννήθηκε στη Γένοβα το 1940. Λόγω της δουλειάς του πατέρα του στο Istituto Italiano di Arti Grafiche, η οικογένειά του έζησε αρχικά στο Μπέργκαμο πριν εγκατασταθεί στο Τορίνο το 1952, όπου ο καλλιτέχνης ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Απέκτησε το δίπλωμά του στη γραφιστική στο Τεχνικό Ινστιτούτο του Τορίνο το 1959 σε μια έντονη περίοδο πειραματισμού.
Το «Disegno geometrico» (1960), το οποίο ο καλλιτέχνης θεωρεί ότι είναι το πρώτο του ολοκληρωμένο έργο, δείχνει στον καμβά τη διαδικασία δημιουργίας ενός πλέγματος και κουβαλά ήδη μαζί του τις μετέπειτα εξελίξεις της ποιητικής του: μια προσωπική παραλλαγή της επιθυμίας του για μείωση ή «φτωχοποίηση» της ζωγραφικής –ένας φόρος τιμής στον Roland Barthes–, το έργο του, που βασίζεται στην κατασκευή της προοπτικής, είναι επίσης, ταυτόχρονα και παράδοξα, ένας φόρος τιμής στην ιστορία της δυτικής τέχνης.
Το 1961 παρουσίασε μια σειρά από πάνελ από κόντρα πλακέ κρεμασμένα ή τοποθετημένα στους τοίχους σε μια χειρονομία που επιδιώκει να αποκαλύψει και να αναλύσει τους συνήθεις μηχανισμούς που διέπουν τις εκθέσεις. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Paolini εστίασε την αναλυτική του πρόθεση στα συστατικά στοιχεία της ζωγραφικής: τη γλάστρα, τους σωλήνες του χρώματος, αλλά και τον καμβά και το ίδιο το πλαίσιο. Ο Giulio Paolini έλαβε μέρος στις ιδρυτικές εκθέσεις της arte povera, ενώ το πλούσιο έργο του αναφέρεται σε σπουδαίους δασκάλους όπως ο Raphael, ο Velazquez και ο Ingres, καθώς υποκινείται από την επιθυμία να ερευνήσει τη φύση του έργου τέχνης και να απομακρυνθεί από την παραδοσιακή του σημασία. Όπως αυτό του de Chirico, του αγαπημένου του καλλιτέχνη, το έργο του εκφράζει μια ορισμένη απόσταση με τα παλιά μοντέλα. Ο καθρέφτης, η ταυτολογία και η mise en abime είναι επαναλαμβανόμενες φιγούρες στο οπτικό του λεξιλόγιο. Αυτό παγιώθηκε με την ανακάλυψη των λογοτεχνικών έργων του Χόρχε Λουίς Μπόρχες και του φίλου του Ίταλο Καλβίνο, που του επέτρεψαν να αμφισβητήσει τη σχέση μεταξύ του αναπαριστώμενου αντικειμένου, της αναπαράστασής του, του θεατή και της ίδιας της πράξης του οράματος.
Ο Giuseppe Penone γεννήθηκε στο Garessio της επαρχίας Cuneo το 1947. Από την αρχή του καλλιτεχνικού του ταξιδιού, ενδιαφερόταν για τη δουλειά που απαιτεί αυτή η περιοχή και όλη την ενέργεια που επενδύθηκε στον πολιτισμό της κατά τη διάρκεια των χρόνων. Σπούδασε στην Accademia Albertina di Belle Arti στο Τορίνο και εξέθεσε για πρώτη φορά το 1968 στο Deposito d’Arte Presente. Ο κύκλος «Alpi Marittime» (1968) ήταν το πρώτο του έργο: είναι μια σειρά από δράσεις και παρεμβάσεις στα δέντρα του δάσους και στα ρυάκια κοντά στην πόλη του, που έγιναν διάσημα χάρη στις φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο «Arte Povera» του Germano Celant το 1969, και εξακολουθούν να εκτιμώνται ως εμβληματικά φωτογραφικά και κειμενικά έργα. Το έργο του έχει συμπεριληφθεί σε όλες τις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις για την arte povera.
Συχνά συνδημιουργός των έργων του Penone, η φύση θεωρείται ως μια εκφραστική δύναμη ικανή να επαναπροσδιορίσει τις καλλιτεχνικές γλώσσες. Το σώμα του ίδιου του καλλιτέχνη, ένα φυσικό στοιχείο με τη σειρά του, άρχισε να αποτελεί μέρος της δημιουργικής του διαδικασίας από το 1968 ως μονάδα μέτρησης, περιγράμματος ή ως παραγωγός σημείων και αποτυπωμάτων, όπως φαίνεται στο «Essere vento» («To Be Wind») (2014), σημαντικό έργο της συλλογής Pinault. Τα έργα του είναι συχνά σχεδιασμένα για ανοιχτούς χώρους, όπως το τεράστιο «Idee di pietra - 1532 kg di luce» (2010) στον προαύλιο χώρο του Bourse de Commerce.
Ο Pino Pascali γεννήθηκε το 1935 στο Μπάρι. Αφού σπούδασε στο καλλιτεχνικό λύκειο της Νάπολης, μετακόμισε στη Ρώμη το 1955 και γράφτηκε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών. Χάρη στη διδασκαλία του Toti Scialoja, ανακάλυψε τις τελευταίες αμερικανικές και ιταλικές καλλιτεχνικές τάσεις, πειραματιζόμενος παράλληλα με την υλιστική ζωγραφική, το καλούπι, το κολάζ και τη συναρμολόγηση. Πριν ακόμη πάρει το δίπλωμα σκηνογραφίας το 1959, είχε αρχίσει να συνεργάζεται με τον κόσμο της διαφήμισης για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο.
Το 1965 παρουσίασε τρισδιάστατα έργα από αρχιτεκτονικά και ανατομικά θραύσματα στην γκαλερί La Tartaruga στη Ρώμη. Σε τεχνικό επίπεδο, οι προεξέχοντες και καμπυλωτοί καμβάδες του είναι παρόμοιοι με τα πειράματα που πραγματοποίησαν οι Alberto Burri, Fabio Mauri και Enrico Castellani την προηγούμενη δεκαετία. Γρήγορα, το έργο του Pascali έγινε κεντρικό για τη γενιά των Ιταλών καλλιτεχνών που ενδιαφέρθηκαν για το θέμα του αντικειμένου και την αμερικανική ποπ αρτ.
Υπομονετικά, ο Pascali ανακατασκευάζει βόμβες, πολυβόλα και κανόνια σε σχεδόν πραγματική κλίμακα, όλα όπλα που είναι ψευδώς απειλητικά επειδή δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Τα όπλα-παιχνίδια του, δημιουργώντας την ιδέα του πολέμου, εξερευνούν τη λεπτή σχέση μεταξύ πραγματικότητας και ψευδαίσθησης. Η έρευνά του, με το φυσικό στοιχείο να περιορίζεται σε μια γεωμετρική μορφή, αποτέλεσε μια ξεκάθαρη και ειρωνική απάντηση στον αμερικανικό μινιμαλισμό και τη Land Art, αλλά επίσης επανερμήνευσε τη μνήμη και τις ζωτικές ενέργειες των μεσογειακών μύθων. Σκοτώθηκε το 1969 οδηγώντας τη μοτοσικλέτα του.
Ο Michelangelo Pistoletto γεννήθηκε το 1933 στην Biella, όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Εκπαιδεύτηκε στο εργαστήριο του πατέρα του, Ettore Olivero, ζωγράφου και αναπαλαιωτή παλαιών πινάκων, και παρακολούθησε τη σχολή διαφημιστικών γραφικών του Armando Testa στο Τορίνο. Ο Pistoletto έκανε το ντεμπούτο του στα μέσα της δεκαετίας του 1950 με εικονογραφικά έργα με θέμα την αυτοπροσωπογραφία. Το 1961 και το 1962 ανέπτυξε την τεχνική Quadri specchianti, η οποία περιλάμβανε τη φωτογραφική μεταφορά της εικόνας σε λεπτό χαρτί που στη συνέχεια εφαρμόστηκε σε πλάκες από ανοξείδωτο χάλυβα γυαλισμένες με καθρέφτη. Τελειοποίησε την τεχνική με την πάροδο του χρόνου και από το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1970 εγκατέλειψε το λεπτό χαρτί για να δημιουργήσει την εικόνα σε μεταξοτυπία. Ικανά να συμπεριλάβουν τον θεατή, το περιβάλλον και τη διάσταση του χρόνου στον χώρο της ανακλαστικής επιφάνειας, αυτά τα έργα του κέρδισαν διεθνή προσοχή. Το 1965 και το 1966 εξέθεσε το «Oggetti in meno»: ετερογενή έργα που αντιτίθενται στο δόγμα της στυλιστικής αναγνωρισιμότητας του καλλιτέχνη, τα οποία θεωρούνται θεμελιώδη για τη γέννηση της arte povera.
Εκτός των παραδοσιακών εκθεσιακών κύκλων, δημιούργησε με την ομάδα Zoo τις πρώτες δράσεις αυτής της «δημιουργικής συνεργασίας» που θα εξελισσόταν με τα χρόνια που ακολούθησαν, φέρνοντας κοντά καλλιτέχνες με διαφορετικό υπόβαθρο. Στη δεκαετία του 1990, ο Pistoletto ήταν καθηγητής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης και ξεκίνησε το πρόγραμμα «Progetto Arte», το οποίο τοποθετεί την τέχνη στο κέντρο του υπεύθυνου κοινωνικού μετασχηματισμού. Τέσσερα χρόνια αργότερα, σε ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στη Biella, ίδρυσε το Cittadellarte-Fondazione Pistoletto στο οποίο θα εκπληρώνονταν οι στόχοι του «Progetto Arte».
Ο Emilio Prini γεννήθηκε το 1943 στο Πιεμόντε και μεγάλωσε στη Γένοβα. Το 1967, ο Germano Celant τον κάλεσε να εκθέσει στην «Arte povera—IM Spazio». Χρησιμοποιώντας ακουστικά και ελαφριά στοιχεία, ο Prini οριοθετεί την περίμετρο ενός υπαίθριου περιβάλλοντος, καθιστώντας το βιωματικό για τον θεατή.
Την επόμενη χρονιά συνέχισε τους προβληματισμούς του για τη σχέση σώματος-χώρου με αφορμή την πρώτη του προσωπική έκθεση με τίτλο «Pesi spinte azioni». Ο Prini έγραψε σημειώσεις και οδηγίες διερευνώντας τις έννοιες του κενού και της διάρκειας, τη σχέση μεταξύ χώρου και εικόνας, καθώς και τη μεταβλητότητα των απόλυτων δεδομένων. Το 1970 δημιούργησε το Magnete/Proiezione TV, ένα έργο δράσης μέσω του οποίου σκόπευε να επαληθεύσει τις έννοιες της αξίας, της χρήσης και της κατανάλωσης μέσω της λειτουργίας ηλεκτρονικών συσκευών. Εμβαθύνει σε ορισμένες βασικές έννοιες της παραγωγής του: την τέχνη ως εμπόρευμα, τη θεωρία των τύπων του Bertrand Russell και την έννοια της τυποποίησης –μια ομολογία επηρεασμένη από την υποκειμενικότητα και την τύχη–, που εμφανίστηκε το 1967 σε σχέδια που εκτελέστηκαν με γραφομηχανή, όπου χρησιμοποίησε μόνο το πλήκτρο O και το πλήκτρο του κόμματος.
Οι φωτογραφικές έρευνες αρχιτεκτονικών λεπτομερειών που έκανε από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 ερμηνεύτηκαν μόλις το 1995, με αφορμή την προσωπική του έκθεση «Fermi in Dogana» (Στρασβούργο), με τη μορφή τόμων σε φυσικό μέγεθος σε κόντρα πλακέ. Στη συνέχεια, αρνήθηκε σχεδόν κάθε μονογραφική δημοσίευση. Αμφιλεγόμενος καθ' όλη τη διάρκεια της καριέρας του, προκλητικός και αφοσιωμένος στη διαυγή εργασία ενάντια στο σύστημα τέχνης, πέθανε το 2016 στη Ρώμη.
Ο Gilberto Zorio γεννήθηκε το 1944 στην επαρχία Biella της Ιταλίας και σε πολύ νεαρή ηλικία μετακόμισε στο Τορίνο, όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Έκανε το ντεμπούτο του τον Νοέμβριο του 1967 στην γκαλερί Sperone με μια προσωπική έκθεση που έδειχνε τον μετασχηματισμό στοιχειωδών φυσικοχημικών φαινομένων όπως η εξάτμιση και η οξείδωση. Η αντίθεση μεταξύ του φυσικού και του τεχνητού απεικονίστηκε με τη χρήση ασταθών στοιχείων και ουσιών όπως το χλωριούχο κοβάλτιο, το θαλασσινό νερό και ο θειικός χαλκός, καθώς και οι άκαμπτες δομές από ινοτσιμέντο, μόλυβδο, από σωλήνες και σφιγκτήρες, ενώ η ιδέα της επισφάλειας εκφράστηκε ξεκάθαρα σε έναν μεγάλο κύλινδρο τσιμέντου που στηρίζεται σε θαλάμους αέρα και στη χρήση ελαστικών. Από το 1968, ο Zorio πήρε μέρος στις πρώτες εκθέσεις της arte povera. Συμμετείχε στο «arte povera più azioni povere» στο Amalfi Arsenal (1968), στο «9 at Castelli» στην γκαλερί Castelli Warehouse στη Νέα Υόρκη (1968) και, ως ο μοναδικός Ιταλός καλλιτέχνης στο «Nine Young Artists» στο Μουσείο Guggenheim στη Νέα Υόρκη (1969). Η προσοχή που δίνεται στη γλώσσα και την υλικότητα της καλλιτεχνικής πρακτικής είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στην παραγωγή του αυτής της περιόδου. Το ενδιαφέρον του για φαινόμενα που αφορούν ηλεκτρικά φορτία τον οδήγησε επίσης να ενσωματώσει σπινθήρες και εκκενώσεις υψηλής τάσης στα έργα του. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Zorio ανέπτυξε συμβολικές διαμορφώσεις που έγιναν οι στυλιστικοί του κώδικες –όπως το πεντάκτινο αστέρι– και απέκτησαν την αξία των αρχετύπων.
