ΤΙ ΚΙ ΑΝ ΧΡΕΙΑΣΤΗΚΕ να φτάσουμε στο 2022 για να δεις την τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence αγγλιστί, AI εν συντομία) εν δράσει, χάρη στη σκούπα-ρομπότ που αγόρασες στις εκπτώσεις; Σε διαβεβαιώνουμε πως δεν πρόκειται για κάτι καινούργιο. Ο όρος καθιερώθηκε το 1956 σε ένα συνέδριο στο αμερικανικό κολέγιο Dartmouth (γιορτάζει, σαν να λέμε, τα εξήντα πέντε του χρόνια φέτος), έστω κι αν οι συμμετέχοντες ήταν μάλλον υπερβολικά αισιόδοξοι, κάνοντας λόγο για επίλυση του προβλήματος της δημιουργίας τεχνητής νοημοσύνης μέσα σε μια γενιά.
Από τότε μέχρι σήμερα, βέβαια, μοιάζει να έχουν περάσει αιώνες τεχνολογικής εξέλιξης, καθώς η AI έχει μπει για τα καλά στις ζωές μας. Παρότι το ευρύ κοινό στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τον ρόλο που διαδραματίζει στην καθημερινότητά του, η τεχνητή νοημοσύνη δουλεύει ακατάπαυστα στο παρασκήνιο 24/7, έχοντας ως μοναδικό της αντικείμενο την επίτευξη των εκάστοτε στόχων της, που φυσικά μπορούν να αφορούν από την ανάπτυξη ενός νέου εμβολίου μέχρι την κατάρριψη ενός αεροσκάφους.
Αυτό το τελευταίο έχει δώσει τροφή σε ουκ ολίγα σενάρια ‒για την ώρα ταινιών επιστημονικής φαντασίας ως επί το πλείστον‒ που μιλούν για το τέλος της ανθρωπότητας εξαιτίας της «κακής» τεχνητής νοημοσύνης. Τα περισσότερα από αυτά, βέβαια, παρακάμπτουν κάτι πολύ βασικό, το γεγονός πως η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει συναισθήματα. Αυτό είναι ίσως και το χαρακτηριστικότερο γνώρισμά της. Εν αντιθέσει με τον άνθρωπο, η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα καταλάβει ποτέ πόνο, χαρά, αγάπη, μίσος. Αντ’ αυτών θα πορευτεί βάσει του στόχου που της έχει ανατεθεί και τίποτα παραπάνω ‒ τουλάχιστον εξ όσων γνωρίζουμε.
Βασική αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και αυτό που αποτελεί άμεση επιδίωξη του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, είναι ένα περιεκτικό νομικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη, το οποίο θα ενισχύει την ευρωπαϊκή οικονομία και θα προστατεύει τα θεμελιώδη δικαιώματα, μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στη νομοθεσία που θα βάζει πάνω απ’ όλα τον άνθρωπο και την ασφάλεια. Η νομοθεσία θα κατηγοριοποιεί τις χρήσεις όλων των προϊόντων και εφαρμογών που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη σε αβλαβείς, μικρής επικινδυνότητας, μεγάλης επικινδυνότητας και απαγορευτικής χρήσης. Αυτό θα ισχύει για εφαρμογές ΑΙ που παράγονται εντός Ε.Ε. αλλά και για εφαρμογές που εισέρχονται στην ευρωπαϊκή αγορά από τρίτες χώρες.
Κάθε θετική εξέλιξη έχει τους κινδύνους της αν δεν ρυθμιστεί σωστά και εγκαίρως», αναφέρει η κ. Καϊλή. «Ακόμα και με την περίπτωση του smartphone που θα κατέχει το ιατρικό ιστορικό μας και θα παρακολουθεί την εξέλιξη της υγείας μας εγείρονται πολλά ηθικά ζητήματα. Είναι αυτά τα δεδομένα ασφαλή; Ποιος μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτά;
Η τεχνητή νοημοσύνη που έχουμε αυτήν τη στιγμή είναι η λεγόμενη «στενή» ή «περιορισμένη» («weak» ή «narrow» artificial intelligence). Στην ουσία αφορά τη δυνατότητα ενός μηχανήματος να εκτελεί συγκεκριμένες εργασίες χωρίς να είναι σε θέση να αντιληφθεί το πιθανό αποτέλεσμα μιας ευρύτερης αλληλουχίας κινήσεων. Η στενή τεχνητή νοημοσύνη, φέρ’ ειπείν, μπορεί να κερδίσει τον άνθρωπο σε μια παρτίδα σκάκι (όπως πρώτος είχε κάνει ο περίφημος Deep Blue παίζοντας εναντίον του Γκάρι Κασπάροφ το 1997), να προσαρμόσει μια διαδρομή στο αυτοκίνητο χρησιμοποιώντας πραγματικά δεδομένα κίνησης και να αυξομειώσει τη θερμοκρασία ενός δωματίου ανάλογα με τα άτομα που βρίσκονται σε αυτό.
Το μέλλον ωστόσο είναι η γενική ή ισχυρή τεχνητή νοημοσύνη (general ή strong artificial intelligence), η οποία θα έχει τη δυνατότητα να κάνει σημαντικά πιο πολύπλοκες λειτουργίες αλλά και να βελτιώνεται διαρκώς. Φαντάσου, για παράδειγμα, να μη χρειαζόταν τον άνθρωπο για να καθορίσει ποια θα είναι η επόμενη κίνησή της ή να έχει τη δυνατότητα να ζυγίσει τα καλά και τα κακά, τα θετικά και τα αρνητικά μιας κατάστασης προκειμένου να πάρει μια απόφαση. Πόσο πιο εντυπωσιακή θα ήταν αν η λειτουργία της δεν βασιζόταν αποκλειστικά σε μαθηματικές εξισώσεις και ανάλυση δεδομένων αλλά και σε αυτό που αποκαλούμε «κοινή λογική»;
Η τεχνητή νοημοσύνη, βλέπεις, επί του παρόντος είναι σε θέση να σκεφτεί, όχι όμως και να καταλάβει ‒ αυτό το δεύτερο παραμένει αποκλειστικά χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Από δω, βέβαια, πηγάζουν και οι περισσότερες ανησυχίες όσον αφορά την AI και το μέλλον της ανθρωπότητας: τι θα γίνει αν η ισχυρή τεχνητή νοημοσύνη που περιγράψαμε φτάσει στο σημείο να αρχίσει να βελτιώνεται με τρόπο που ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να καταλάβει; Για την ώρα, το ερώτημα αυτό βρίσκεται σε καθαρά υποθετικό επίπεδο. Ποιος μπορεί, όμως, να προβλέψει με βεβαιότητα τι θα γίνει στο μέλλον, εκτός από την ίδια την τεχνητή νοημοσύνη;
Η τελευταία αυτή πρόταση, παρότι μοιάζει βγαλμένη κατευθείαν από το Inception, είναι πέρα για πέρα αληθινή και αφορά καταστάσεις που συμβαίνουν ήδη. Η AI, εξάλλου, αποτελεί βασικό εργαλείο για την πρόβλεψη του καιρού αλλά και την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών πλέον. Οι ικανότητές της στη διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων (των «υπερδεδομένων» ή «big data») επιτρέπουν στους ειδικούς να αναλύουν σε εξαιρετικά μικρό χρονικό διάστημα στοιχεία όπως η διεύθυνση και η ταχύτητα των ανέμων, οι μεταβολές της θερμοκρασίας, τα βαρομετρικά κ.λπ., και να αντλούν όσο το δυνατόν ακριβέστερες πληροφορίες για την εξέλιξη μιας συγκεκριμένης κατάστασης.
Αν το παραπάνω φαίνεται πολύ μακρινό σε σχέση με τις καθημερινές σου δραστηριότητες, θα δώσουμε κι ένα πολύ πιο άμεσο παράδειγμα. Ρίχνοντας απλώς μια ματιά στο Google, θα διαπιστώσεις ιδίοις όμμασι μία ακόμα εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης. Πώς αλλιώς νομίζεις ότι η μηχανή αναζήτησης που χρησιμοποιείς τόσες φορές ημερησίως θα είχε τη δυνατότητα να ξέρει τι εννοούσες όταν πληκτρολογούσες «σθνταηγ τυροπτιας» ή, πολύ περισσότερο, να σου εμφανίζει τα πιο σχετικά με την αναζήτησή σου αποτελέσματα (και όχι απλώς τις σελίδες που περιείχαν εκατό φορές τη λέξη «τυρόπιτα»);
Οι μεγάλες προκλήσεις και τα όρια
«Για παράδειγμα, ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, ώστε να αποφασιστεί η κοινή μας προσέγγιση, είναι το αν θα επιτρέπονται συστήματα βιομετρικής παρακολούθησης σε δημόσιους χώρους (real time biometric mass surveillance) σε εταιρείες αλλά και ιδιωτικά, καθώς είναι πολύ λεπτές οι ισορροπίες για να αποφευχθεί η κατάχρηση αυτών των τεχνολογιών εις βάρος των κεκτημένων μας. Το Κοινοβούλιο φαίνεται να αντιτίθεται επί της αρχής σε κάτι τέτοιο, ενώ η πλειοψηφία των ευρωβουλευτών θεωρούμε ότι θα ανοίξει τον δρόμο σε αυθαίρετη παρακολούθηση της καθημερινότητας των πολιτών, χωρίς να γνωρίζουμε τα όριά της και χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις που θα διασφαλίζουν το αντίθετο», αναφέρει η Εύα Καϊλή, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και πρόεδρος της Επιτροπής για το μέλλον της Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Ευρωκοινοβούλιο.
Η τεχνητή νοημοσύνη δηλώνει παρούσα σε πολύ περισσότερες στιγμές της καθημερινότητάς μας απ’ όσες φαντάζεσαι. Είναι εκεί για να ρυθμίζει τον βηματοδότη ενός αγαπημένου σου προσώπου. Επιτρέπει στα καταστήματα από τα sites των οποίων ψωνίζεις να ετοιμάσουν και να εκτελέσουν την παραγγελία σου, μαζί με χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια άλλες, σε ακόμα λιγότερο χρόνο. Προσφέρει σημαντικές διευκολύνσεις σε άτομα με προβλήματα κίνησης ή όρασης μέσω των προσωπικών βοηθών όπως οι Siri, Google Assistant ή η Alexa. Επιλέγει τον οδηγό που θα απαντήσει στο κάλεσμά σου στο Beat ή το Uber. Α, και να μην ξεχάσουμε τις προτάσεις της σε Spotify, Netflix και λοιπές πλατφόρμες streaming/ψυχαγωγίας.
«Κάθε θετική εξέλιξη έχει τους κινδύνους της αν δεν ρυθμιστεί σωστά και εγκαίρως», αναφέρει η κ. Καϊλή. «Ακόμα και με την περίπτωση του smartphone που θα κατέχει το ιατρικό ιστορικό μας και θα παρακολουθεί την εξέλιξη της υγείας μας εγείρονται πολλά ηθικά ζητήματα. Είναι αυτά τα δεδομένα ασφαλή; Ποιος μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτά; Μπορεί να υπάρξουν ασφαλιστικές εταιρείες οι οποίες με ειδικές συμφωνίες με πλατφόρμες θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα μας και να αρνούνται να μας ασφαλίσουν; Παρά τα πολλά θετικά της, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ανοίξει τον δρόμο σε αυταρχικά και απολυταρχικά καθεστώτα όπως τα περιγράφει ο Orwell στο 1984, το περίφημο έργο του. Δηλαδή με διαρκή, real time παρακολούθηση των πράξεων, ακόμα και των σκέψεων των πολιτών. Οι κυβερνοεπιθέσεις είναι το άλλο ανησυχητικό σκέλος. Το πιο επικίνδυνο είναι όταν η κατάχρηση προέρχεται από τις ίδιες τις κυβερνήσεις και γίνεται εις βάρος των πολιτών. Μόλις δημοσιεύτηκε στην “Guardian” έρευνα η οποία αποκαλύπτει ότι κυβέρνηση κράτους-μέλους της Ε.Ε., της Ουγγαρίας εν προκειμένω, χρησιμοποίησε το λογισμικό Pegasus της ισραηλινής NSO για να παρακολουθήσει τις συνομιλίες αντιφρονούντων δημοσιογράφων και πιθανόν πολιτικών αντιπάλων της κυβέρνησης Όρμπαν. Μέχρι τώρα νομίζαμε ότι τα περιστατικά αφορούν κυβερνήσεις του Ιράν, του Μεξικού και της Σαουδικής Αραβίας. Να, λοιπόν, που ακόμα και πολίτες κάποιων χωρών της Ε.Ε. δεν μπορούν να αισθάνονται ασφαλείς με το smartphone τους και υπάρχει ανάγκη για μια υπηρεσία που θα προστατεύει όσα έχουμε κατακτήσει στην Ένωση».
Ο άνθρωπος οφείλει να μάθει να ζει με την τεχνητή νοημοσύνη. Για την ακρίβεια, θα πρέπει να προσαρμοστεί σε μια πραγματικότητα όπου η AI θα εξελιχθεί στο δεξί του χέρι, βελτιώνοντας σε κάθε ευκαιρία την ποιότητα ζωής του και δίνοντάς του περισσότερο χρόνο για να κάνει ό,τι του αρέσει και τον γεμίζει, μέσω της εκτέλεσης βοηθητικών και επαναλαμβανόμενων εργασιών. Δεν θα πρέπει να ξεχάσει σε καμία περίπτωση, βέβαια, πως η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα εργαλείο, τουλάχιστον μέχρι να πετύχουμε την ισχυρή εκδοχή της. Και όπως όλα τα εργαλεία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τον σωστό αλλά και με τον λάθος τρόπο.
Η Ε.Ε., όπως τονίζει η κ. Καϊλή, μπορεί να καταστεί πρωτοπόρος στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, ειδικότερα στο κομμάτι της νομοθεσίας για την προστασία των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών της και του πλαισίου ηθικών κανόνων που θα διέπουν τη χρήση της. Ήδη η Ε.Ε. έχει αποδείξει έμπρακτα την υπεροχή της σε αυτόν τον τομέα με την υιοθέτηση του GDPR, που θεωρήθηκε παγκοσμίως ως η πιο περιεκτική και πλήρης νομοθεσία για την προστασία της ιδιωτικότητας. Πολλές χώρες στον κόσμο άντλησαν ιδέες και διαμόρφωσαν τη δική τους νομοθεσία βασιζόμενες στο ευρωπαϊκό GDPR και η φιλοδοξία μας στο ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι να συμβεί το ίδιο με τους νέους κανονισμούς του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών.
