Ευρωπαϊκή Ένωση
Διαθέτει μεν πρωτεύουσα, τις Βρυξέλλες, έχει τη γνωστή σημαία με τα 12 αστέρια, ακόμη και «εθνικό» ύμνο –τον Ύμνο στη Χαρά–, αλλά δεν είναι κράτος. Για την ακρίβεια, είναι μια μοναδική οικονομική και πολιτική ένωση 27 κρατών (ήταν 28, αλλά η Μ. Βρετανία με το Brexit προτίμησε τη solo καριέρα). Γεννήθηκε από την ανάγκη της Ευρώπης για ειρήνη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και σήμερα είναι μια οντότητα με κοινές πολιτικές στην οικονομία, στα κοινωνικά ζητήματα και στην ασφάλεια, αλλά και κοινές αξίες: την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα και το κράτος δικαίου. Πιθανότατα δεν το γνωρίζεις, αλλά έχει και το δικό της motto –«Ενωμένοι στην ποικιλομορφία» (United in diversity)– που θυμίζει αμερικανική φοιτητική αδελφότητα, αλλά αποτυπώνει πλήρως τον σκοπό και τον ρόλο της Ε.Ε.
Κοινή αγορά
Ο πυρήνας της Ε.Ε. και η κινητήριος δύναμή της. Το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των κρατών-μελών ήταν μία από τις βασικές αρχές της Ένωσης, από την ίδρυσή της. Ο ενιαίος αυτός οικονομικός χώρος επιτρέπει την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, υπηρεσιών, χρημάτων και ανθρώπων μέσα στα όριά του, σαν να πρόκειται για διακίνηση εντός των συνόρων μιας από τις χώρες-μέλη. Η Ε.Ε. είναι επίσης το μεγαλύτερο εμπορικό μπλοκ στον κόσμο, τόσο ως εξαγωγέας όσο και ως εισαγωγέας αγαθών, γεγονός που την καθιστά υπολογίσιμη δύναμη στη διεθνή αγορά.
Η Ε.Ε. μετρά 72 χρόνια από τα πρώτα της βήματα και 32 ως Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτός από εμπειρία και μια συχνά δαιδαλώδη γραφειοκρατία, έχει συγκεντρώσει και έναν πλούτο ρυθμίσεων, νόμων, νομολογίας, διακηρύξεων, ψηφισμάτων και συμφωνιών, τα οποία ουσιαστικά αποτελούν την εφαρμογή αυτού που αποκαλούμε «ευρωπαϊκή ενοποίηση».
Σένγκεν
Όσο κι αν έχει αμφισβητηθεί, ακόμα και εργαλειοποιηθεί κατά καιρούς, η ζώνη Σένγκεν είναι από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της Ε.Ε., καθώς επιτρέπει σε 420 εκατομμύρια ανθρώπους να μετακινούνται χωρίς ελέγχους μεταξύ των κρατών που ανήκουν σε αυτήν. Το εκτιμάς ιδιαίτερα στο αεροδρόμιο, κάθε φορά που ταξιδεύεις «εντός Σένγκεν».
Κοινοτικό κεκτημένο
Είναι ο «κανονισμός» της Ε.Ε., τον οποίο οφείλουν όλοι να σέβονται και να υπακούν. Η Ε.Ε. μετρά 72 χρόνια από τα πρώτα της βήματα και 32 ως Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτός από εμπειρία και μια συχνά δαιδαλώδη γραφειοκρατία, έχει συγκεντρώσει και έναν πλούτο ρυθμίσεων, νόμων, νομολογίας, διακηρύξεων, ψηφισμάτων και συμφωνιών, τα οποία ουσιαστικά αποτελούν την εφαρμογή αυτού που αποκαλούμε «ευρωπαϊκή ενοποίηση». Το σύνολο αυτών αποκαλείται «κοινοτικό κεκτημένο», αριθμεί δεκάδες χιλιάδες σελίδες και πρέπει να γίνει πλήρως αποδεκτό από κάθε κράτος που θέλει να γίνει μέλος. Φυσικά διευρύνεται διαρκώς, με κάθε νόμο και κάθε ψήφισμα.
Αρχή της επικουρικότητας
Από τις βασικές αρχές του Ευρωπαϊκού Δικαίου, που ορίζει ότι η Ε.Ε. μπορεί να παρεμβαίνει μόνο όταν η δράση της θεωρείται ότι θα είναι πιο αποτελεσματική από αυτήν των εθνικών κυβερνήσεων. Χρησιμοποιείται συχνά ως επιχείρημα τόσο για τη δράση της Ε.Ε. όσο και για την απουσία δράσης της.
Κανονισμοί και οδηγίες
Δύο βασικά είδη νομοθεσίας στην Ε.Ε. Ο κανονισμός είναι δεσμευτική νομοθετική πράξη, δηλαδή πρέπει να εφαρμοστεί στο σύνολο των κρατών-μελών, όπως, π.χ., η κατάργηση των τελών περιαγωγής στην κινητή τηλεφωνία. Η οδηγία ορίζει τον στόχο που πρέπει να επιτύχουν τα κράτη-μέλη, ωστόσο οι χώρες μόνες τους θα φροντίσουν να την εντάξουν στην εθνική τους νομοθεσία. Για παράδειγμα, οι χώρες-μέλη οφείλουν να ποινικοποιήσουν μια σειρά αδικημάτων σε βάρος των γυναικών κατόπιν σχετικής ευρωπαϊκής οδηγίας.
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο vs Συμβούλιο της Ε.Ε.
Εύκολο να τα μπερδέψει κανείς, αλλά είναι απολύτως διακριτά όργανα της Ε.Ε. Το Συμβούλιο της Ε.Ε. είναι κάτι σαν Υπουργικό Συμβούλιο, αφού αποτελείται από τους υπουργούς των κρατών-μελών, και είναι εξίσου σημαντικό με το Ευρωκοινοβούλιο όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων στην Ε.Ε. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απαρτίζεται από τους αρχηγούς των 27 κρατών-μελών, έχει δικό του πρόεδρο και συμμετέχει και η πρόεδρος της Κομισιόν. Είναι η στρογγυλή τράπεζα στην οποία οι 27 ηγέτες ανταλλάσσουν απόψεις (σε όλους τους τόνους) από κοντά. Κάθε 5 χρόνια συναποφασίζουν την επόμενη Στρατηγική Ατζέντα, που δίνει τον τόνο για τις προτεραιότητες της Ε.Ε. Η Στρατηγική Ατζέντα 2024-2029 έχει ήδη προετοιμαστεί και αφορά την ασφάλεια, την ανθεκτικότητα, την ενέργεια, τη μετανάστευση και τη διεύρυνση.
Πράσινη Συμφωνία
Αν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ε.Ε. κάνει πρωταθλητισμό σε κάτι, αυτό θα ήταν στο θέμα της ενεργειακής μετάβασης. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία του 2019 περιλαμβάνει όλες τις πολιτικές δράσεις που πρέπει να γίνουν ώστε μέχρι το 2050 η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη της να έχουν επιτύχει τον φιλόδοξο στόχο της κλιματικής ουδετερότητας, επιτυγχάνοντας παράλληλα οικονομική ανάπτυξη. Το Fit for 55 (-55% στις εκπομπές ρύπων) είναι η δέσμη προτάσεων για αλλαγές στη νομοθεσία των κρατών-μελών σχετικά με το κλίμα, την ενέργεια και τις μεταφορές, ώστε να εναρμονιστούν με τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας.
RePowerEU
Το 2022 η ανάγκη απεξάρτησης της Ε.Ε. από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα οδήγησε την Κομισιόν στην κατάρτιση νέου σχεδίου, του RePowerEU, που βασίζεται στο Fit for 55 και εναρμονίζεται με την Πράσινη Συμφωνία – είδες πώς συνδέονται όλα; Προωθεί την εξοικονόμηση ενέργειας, τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και τη διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας. Και πώς θα χρηματοδοτηθούν όλα αυτά; Η Ε.Ε. κινητοποιεί σχεδόν 300 δισ. ευρώ, με τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας να βρίσκεται στο επίκεντρο της χρηματοδότησης αυτής.
Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας
Συστάθηκε για να καλύψει έκτακτες ανάγκες μετά την πανδημία και αξιοποιείται και από το RePowerEU. Τα χρήματα που θα περάσουν από το Ταμείο για την Ελλάδα ανέρχονται σε 31,2 δισ. ευρώ και θα διατεθούν ως επενδυτικά δάνεια για την ανάπτυξη σε 5 πυλώνες: πράσινη μετάβαση, ψηφιακός μετασχηματισμός, απασχόληση, δεξιότητες, κοινωνική συνοχή και ιδιωτικές επενδύσεις.
Ψηφιακή Δεκαετία
Μέχρι το τέλος της Ψηφιακής Δεκαετίας (2020-2030) η Ε.Ε. θα πρέπει να έχει μετασχηματιστεί ψηφιακά. Τα κράτη-μέλη καλούνται να υλοποιήσουν τους στόχους, οι οποίοι είναι πολύ συγκεκριμένοι. Μερικά παραδείγματα είναι: πρόσβαση όλων σε δίκτυα πολύ υψηλής χωρητικότητας, το 80% του πληθυσμού να διαθέτει βασικές ψηφιακές δεξιότητες, το 75% των επιχειρήσεων να χρησιμοποιεί κάποια προηγμένη τεχνολογία (cloud, μαζικά δεδομένα, τεχνητή νοημοσύνη), το 90% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων να έχει πετύχει το βασικό επίπεδο ψηφιακής ωριμότητας και το σύνολο των δημόσιων υπηρεσιών να παρέχεται ψηφιακά.
AI Act
Η Ε.Ε. κατηγορείται συχνά ότι καθυστερεί, ωστόσο έχει ήδη εγκρίνει κανονισμό με δικλείδες ασφαλείας όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, ώστε να μην απειλούνται τα δικαιώματα των πολιτών ούτε στη δημόσια ούτε στην ιδιωτική σφαίρα. Ως κανονισμός, θα ισχύει σε όλα τα κράτη-μέλη.
