ROBERT DOISNEAU: SPRINGS 1960

Στη φωτογραφία, όσο πληθαίνουν οι στράτες των εικόνων σε παλιά και νέα κοιτάσματα, οι εκπλήξεις δεν σταματάνε. Αρκεί να διατηρείς και την ανάλογη προδιάθεση για το μικρό, το σπάνιο και το μεγάλο. Έμεινα έκπληκτος μ' αυτό το άγνωστο βιβλίο του Robert Doisneau όταν το ανακάλυψα τυχαία στις γιορτές στο βιβλιοπωλείο της Πολιτείας, με έκανε να νιώσω ταυτόχρονα και μια χαρά θριάμβου. Το κρατούσα για ώρα εκστασιασμένος, κλειστό, σαν να μου αποκαλύφθηκαν ξαφνικά όλα, μαζί και οι δικές μου εμμονές, μέσα στις λίγες σελίδες που είχα μόλις ανοίξει.

Ακριβώς σ' αυτές τις ξεχασμένες φωτογραφίες που τράβηξε ο Γάλλος φωτογράφος το 1960 στο Palm Springs, κατά παραγγελία του αμερικανικού περιοδικού «Fortune», σε ένα ρεπορτάζ που ανέσυρε πρόσφατα ο σημερινός διευθυντής φωτογραφίας του εν λόγω περιοδικού, βρίσκεται για μένα ο χαμένος κρίκος, το χρυσό κλειδί που με ξαναβάζει στο σπίτι μου, στη δική μου φωτογραφική οικογένεια. Πριν από αρκετά χρόνια, στο «01» είχα γράψει ένα μικρό σχόλιο για μια επίσκεψή μου στον Robert Doisneau, λίγο πριν από τον θάνατό του. Είχαν εξοργιστεί τότε κάποιοι ειδήμονες της φωτογραφίας. Ίσως εξοργιστούν και τώρα. Καταλαβαίνει κανείς ότι δεν επικαλούμαι τον Doisneau όπως άλλοι εξαργυρώνουν τις υποτιθέμενες γνωριμίες τους με διασημότητες. Ούτε καν στο πρακτορείο του, το Rapho, δεν απευθύνθηκα ποτέ, παρότι με είχε συμβουλέψει ο ίδιος να το κάνω. Βρήκα το θάρρος να πάω να τον δω, στο σπίτι του στο Montrouge, επειδή κάποιος Γάλλος φίλος που τον ήξερε επέμενε πως μας συνέδεε μια κοινή ατμόσφαιρα. Η παράξενη διαίσθηση του εφήμερου αυτού φίλου δεν παύει να με εντυπωσιάζει, γιατί μόλις τώρα, με τις φωτογραφίες του Palm Springs, καταλαβαίνω πραγματικά τι με συνδέει τόσο βαθιά με μια οπτική και μια στάση απέναντι στον κόσμο που δεν είχα προλάβει ακόμη την εποχή εκείνη να συλλάβω σε όλο τους το εύρος.

Κάνοντας αυτό το αριστουργηματικό πέρασμα στο χρώμα, που ελάχιστοι από την «παλιά σχολή» τόλμησαν κι ακόμη λιγότεροι πέτυχαν (βλ. τις χρωματικές αβαρίες του Κωνσταντίνου Μάνου μετά το ασπρόμαυρο A Greek Portfolio), ο Doisneau άφησε, πάνω στο νήμα του σήμερα, πολύ πίσω του κάποια ιερά τέρατα της φωτογραφίας της εποχής του, που κάλυπταν τη δειλία τους και την έπαρσή τους με άχρηστους δογματισμούς. Αυτός, ο φωτογράφος των προαστίων του Παρισιού, που μια βιαστική κι επιφανειακή θεώρηση του έργου του τον είχε καταντήσει σχεδόν γραφικό, τόλμησε να χρησιμοποιήσει το χρώμα -το «χυδαίο» χρώμα!- σε μια αποστολή που έμοιαζε σαν την εξερεύνηση του Πλανήτη Χ. Με 19 γήπεδα του γκολφ -σήμερα 125!- το Palm Springs μπορούσε να καυχηθεί το 1960 ότι ήταν το Παγκόσμιο Κέντρο του Χειμερινού Γκολφ. Εκεί, σ' αυτό το εξωφρενικό μέρος, ένα πολύ πρώιμο Ντουμπάι, που το «Fortune» ήθελε να διαφημίσει, πήγε ο Robert-from-Paris -τι ειρωνεία!- να συναντήσει τους πολυεκατομμυριούχους και τους σταρ του Χόλιγουντ, που άφηναν τα τέσσερα τηλέφωνα του γραφείου τους για λίγη απομόνωση και διέξοδο από τα καθημερινά. Ένα ασύλληπτο playground, που φάνταζε σαν οφθαλμαπάτη στην έρημο του Κολοράντο, με παλ κτίρια και άχρηστες πισίνες «χωρίς κανένα να κολυμπάει ή να βουτάει μέσα», μ' ελικόπτερα που ράντιζαν με κολλώδη βροχή το γκαζόν για να μην παίρνει ο αέρας τους σπόρους, ήταν δώρο εξ ουρανού για τον φωτογράφο με τη χαρακτηριστική αιχμηρή και παιγνιώδη παρατηρητικότητα, που, όπως ήταν αναμενόμενο, υποδύθηκε εκεί έναν ρόλο αντάξιο του φίλου του, του Ζακ Τατί. Ήξεραν άραγε στο περιοδικό ποιον έστελναν; Μάλλον όχι πολύ καλά, αν κρίνει κανείς από την τελείως ξενέρωτη δημοσίευση του θέματος.

Ο Doisneau υπήρξε πάντα ένας πολυσυλλεκτικός ποιητής της εικόνας, που δεν ανήκε στην αγέλη των φωτορεπόρτερ -τη φοβόταν- αλλά και δεν εντυπωσιάστηκε ποτέ από τον μεσσιανισμό και τη στείρα γεωμετρία κάποιων άλλων φωτογράφων που μεσουρανούσαν στην εποχή του. Δεν υπάρχει πιο έκδηλο παράδειγμα της αποτυχημένης αυτής Μεγάλης Ιδέας της φωτογραφίας από τα πληκτικά πορτρέτα του έτερου φίλου του, του Cartier Bresson, όση γεωμετρία κι αν έχει βάλει, όσο τέλειο κι αν δείχνει το κάδρο του. Για τον Doisneau, η γοητεία μιας εικόνας βρίσκεται αλλού, σε έναν ακαθόριστο τόπο και συναίσθημα, γι' αυτό και δεν υπάρχει λόγος να αναλώνεται ο φωτογράφος σε μια προμηθεϊκή μάχη με τον χώρο και τον χρόνο. Υπάρχουν άπειρες στιγμές μέσα στη στιγμή. Ο επιτηδευμένος ελιτισμός του δανδή φωτογράφου -δείτε τι φορούσε στα ταξίδια της η ελίτ του ρεπορτάζ!- ήταν στους αντίποδες της φωτογραφίας του Doisneau, που συνήθιζε να κάνει τη φωτογραφική του βόλτα κάθε πρωί για δυο-τρεις ώρες στις γειτονιές, χωρίς σχέδιο και προγραμματισμό, προσδοκώντας απλά το... απροσδόκητο και το μαγικό. Το λαϊκό Παρίσι του είναι γεμάτο καλοσύνη και σπιρτάδα. Αφουγκράστηκε το παράξενο συμπάν των υπερπλουσίων του Palm Springs, για τους οποίους θα φάνταζε ο ίδιος πολύ εξωτικός, και το έκανε με την ίδια περιέργεια και βαθιά αγάπη για το ανθρώπινο που έδειξε και στα περίφημα προάστιά του, όπου, στην άλλη άκρη της κοινωνικής κλίμακας, οι νύφες του βάδιζαν στον ίδιο μελαγχολικό δρόμο με τη νύφη του ποταμόπλοιου Αταλάντη, στην εφάμιλλης ατμόσφαιρας και οδυνηρής ποίησης ταινία του Jean Vigo. Αν και του ήταν αδιανόητη η αβάσταχτη ανία που είδε να σέρνεται στις επαύλεις του Palm Springs, τόσο ξένος ως προς αυτόν τον αλλόκοτο θίασο όσο και «μια πολυθρόνα Louis XV σε ένα αεροδρόμιο», όπως θα πει κι ο ίδιος, κατέληξε, με πολλή λεπτότητα αλλά και σκανδαλιάρικο χιούμορ, να καταγράψει, στην υπερβολή της, μια ματαιότητα και μια δυσκολία του να ζεις, μια κλεμμένη ευτυχία, καταδικασμένη γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο να είναι πέρα για πέρα κατασκευασμένη, ντροπιασμένη κι ανυπόφορη.