ΣΠΥΡΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ: ΤΗ ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΘΑ ΣΗΚΩΝΟΜΟΥΝ ΝΑ ΧΟΡΕΨΩ
Όταν ακούγεται ένα δυνατό ελληνικό κομμάτι, με έντονο και εξακολουθητικό ρυθμό, η αίθουσα πάντα ηλεκτρίζεται: όλοι σηκώνονται από τα καθίσματα ή απλώς κουνιούνται σε αυτά, βάζουν στην άκρη τα δεδομένα, τρελαίνουν όλες τις δυτικές εξηγήσεις για το πώς μπορούν να γιορτάσουν πραγματικά οι άνθρωποι.
Με έναν αντίστοιχα πρωτότυπο ελληνικό τρόπο σέρνει συγγραφικά τον ρυθμό του χορού ο Σπύρος Γιανναράς, κάνοντάς μας να δούμε διαφορετικά το ελληνικό σύμπαν: να ξαναδούμε την πωλήτρια που φοράει τη γιορτινή στέκα αυτές τις μέρες στο σούπερ-μάρκετ, το ζευγάρι των ηλικιωμένων που περνάει από δίπλα μας, την άστεγη με τις άπειρες σακούλες που τελικά αποδεικνύεται δεινή μεταφράστρια.
Η συγγραφική τέχνη συνίσταται, άλλωστε, στο να κάνεις όλη τη διαδρομή, να πας ίσαμε κει που δεν παίρνει άλλο και να πεις πως τη «μέρα που θα σηκωνόμουν να χορέψω», όπως είναι και ο τίτλος της νέας συλλογής διηγημάτων του Σπύρου Γιανναρά, μπορούν να γίνουν όλα.
Καταρχάς, μπορείς να χρησιμοποιήσεις τους αφανείς πρωταγωνιστές της χώρας σου, όπως αντίστοιχα κάνει ο Τζάκσον με τα πρώτα υλικά της αμερικανικής ενδοχώρας: τον χεβιμεταλά φοιτητή που έτυχε να φιλοξενείται σε έναν πύργο στην Ουαλία ή την άνεργη μεταφράστρια που μετατρέπεται από εξαθλιωμένος πλάνητας σε πραγματικό ήρωα της πόλης, σε έναν νέο Μίσκιν, κάπου στο τέλος του βιβλίου.
Το πιο ανθρώπινο και τρυφερό στοιχείο των ιστοριών έγκειται, εν προκειμένω, στην αμφιθυμία και αντιφατικότητα των ηρώων, σε έναν ρεαλισμό του παραλόγου, ενδεχομένως και ένα εμφανές αποτύπωμα που άφησε ο μεταφρασμένος από τον ίδιο τον συγγραφέα Μισέλ Ουελμπέκ.
Σάμπως όλοι να κατοικούν σε έναν παράδοξο τόπο, σε ένα φανταστικό κουρείο, όπου κουρεύονται «Νεκροί και Κίονες», όπως γράφει η ταμπέλα από το διήγημα «Ξύρισμα», και ο πελάτης προσποιείται, προς στιγμήν, τον πεθαμένο για να πετύχει το ξύρισμα, αφού ο κουρέας επιδίδεται μονάχα στη φροντίδα νεκρών και άρα πρόσκαιρα φιλοξενούμενων στην κάσα.
Αλλά λίγη σημασία έχει ποιος είναι ο νεκρός και ποιος ο πεθαμένος «στο απέραντο ξενοδοχείο που έγινε ο κόσμος» του Σεφέρη ή στο νεοπλουτίστικο κατασκεύασμα που ξεπροβάλλει πάνω από τα αγέρωχα ελληνικά τοπία του Σπύρου Γιανναρά:
«Η υγρή ζέστη ήταν ορατή στο βλέμμα, περιορίζοντάς το: μια γαλακτερή θολούρα απλωνόταν από άκρη σε άκρη, μετατρέποντας το τοπίο σε ιμπρεσιονιστικό πίνακα. Η ακρογιαλιά σχημάτιζε ένα ανοιχτό πέταλο που απ' τα αριστερά, κοιτάζοντας το νερό, οριζόταν από έναν μεγάλο τσιμεντένιο μόλο όπου έδεναν τα λιγοστά καΐκια και οι βάρκες του χωριού: έναν λιμενοβραχίονα, όπως τον ονόμασαν οι ποιητές, καθώς έκανε γωνία στον αγκώνα σαν ανθρώπινο χέρι.
Από δεξιά οριζόταν από έναν άλλο βραχίονα, φυσικό: μια λεπτή χρυσαφένια παρεκβολή της άμμου στη θάλασσα, μια χερσόνησο σε μικρογραφία, μια αμμουδερή γλώσσα που πνιγόταν στο νερό στην προσπάθειά της να ενωθεί με τη βραχώδη προέκταση του αντικρινού νησιδίου» είναι το πανέμορφο τοπίο που ορίζει το «Διαπόρι» και την ελληνική διάρκεια.
Η ανακάλυψη του συγγραφέα συνίσταται, επομένως, σε αυτή την επισήμανση, μέσω των ευσύνοπτων, τις περισσότερες φορές, ιστοριών που μοιάζουν με εικαστικές λεπτομέρειες στη νεοελληνική Γκερνίκα, και άρα μιας ομορφιάς που αναδύεται μέσα από την πιο σκληρή καθημερινότητα.
Η ιλαροτραγική ένταση που ποτίζει όλες τις ιστορίες, οι οποίες βγάζουν ταυτόχρονα γέλιο και πόνο, αποτελείται από αυτήν ακριβώς την ακροβασία του διονυσιακού και του απολλώνειου, του ανείπωτου πόνου και της οργιαστικής χαράς. Μπουφόνικες παρεκτροπές, μισανθρωπικές εξάρσεις, ειρωνικά ενσταντανέ σε αντιδιαστολή με τις πιο καίριες υπαρξιακές επισημάνσεις ορίζουν το αφηγηματικό σύμπαν του Γιανναρά, όπως η τρομερή σκηνή με τον μάτσο, ξενοφοβικό ήρωα από την «Πισίνα», ο οποίος καταλήγει να απολαμβάνει συνωμοτικά το τσιγάρο του παρέα με τον Αλβανό που είχε για τα θελήματα:
«Με μερικές τέτοιες αργόπιοτες Άμστελ περνούσαν κάτι μελαγχολικά απόβραδα με τον Φρέντυ, στις ίδιες πράσινες καρέκλες, παρατηρώντας αμίλητοι μέσα στο σκοτάδι τις καύτρες των τσιγάρων τους να κοκκινίζουν σε κάθε ρουφηξιά».
Το πιο ανθρώπινο και τρυφερό στοιχείο των ιστοριών έγκειται, εν προκειμένω, στην αμφιθυμία και αντιφατικότητα των ηρώων, σε έναν ρεαλισμό του παραλόγου, ενδεχομένως και ένα εμφανές αποτύπωμα που άφησε ο μεταφρασμένος από τον ίδιο τον συγγραφέα Μισέλ Ουελμπέκ.
Κατά τα άλλα, είναι προφανείς οι επιδράσεις κεντρικών Ελλήνων διηγηματογράφων, από τον Παπαδιαμάντη έως τον Σκαμπαρδώνη, οι οποίοι διαπερνούν τον κεντρικό αφηγηματικό ιστό, χωρίς όμως ευτυχώς να επιτρέπουν τη λοξοδρόμηση προς τον μονόδρομο της ηθογραφίας. Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, στη γραφή του ο Γιανναράς αποκαθιστά τη χαμένη φήμη των επιθέτων και επανεφευρίσκει τη χαρά των συνηχήσεων και τον όμορφο στροβιλισμό του ρυθμού, χωρίς ωστόσο να υποκύπτει στον εξωραϊσμό.
Γιατί δεν θα έπρεπε να ξεχνάμε τα υλικά που μας έπλασαν με μέτρο και με τόλμη, όπως προστάζει και ένας έντονος χορός που εμείς ξέρουμε με αυτό τον τρόπο να χορεύουμε μια κάποια αξέχαστη μέρα.
