ΝΑΓΚΙΜΠ ΜΑΧΦΟΥΖ: ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΘΡΟΝΟΥ

Είμαι ο γιος δύο πολιτισμών που κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου δημιούργησαν μια αγαστή σύζευξη. Ο πρώτος, 7.000 ετών, είναι ο πολιτισμός των Φαραώ· ο δεύτερος, 1.400 ετών, είναι ο ισλαμικός. Μάλλον, κανείς από τους δυο δεν χρειάζεται περαιτέρω συστάσεις...». Κάπως έτσι άνοιξε το 1988 την ομιλία του στην τελετή απονομής του Νόμπελ ο Ναγκίμπ Μαχφούζ, αντιπαρερχόμενος σχόλιο ξένου ανταποκριτή πως όταν αναφέρθηκε το όνομά του σε σχέση με το βραβείο, όλοι αναρωτιούνταν ποιος ήταν. Eίναι, λοιπόν, ο άνθρωπος που η παγκόσμια κριτική παρομοίασε με συγγραφείς του διαμετρήματος του Ντίκενς, του Μαν, του Ζολά, ο «Μπαλζάκ της Αιγύπτου», ο «Σαίξπηρ των Αράβων», όπως τον ξεπροβόδισαν στο τελευταίο του ταξίδι οι συμπατριώτες του. Πάνω απ' όλα, είναι ο συγγραφέας που πρώτος έφερε την ανώτατη λογο- τεχνική διάκριση στη χώρα του.

Γεννήθηκε το 1911 στο Κάιρο (όπου και πέθανε το 2006) και ανατράφηκε σε ένα αυστηρά ισλαμικό περιβάλλον. Ακολούθησε την καριέρα του δημόσιου υπαλλήλου, καταλαμβάνοντας και ανώτερες υπουργικές θέσεις - παράλληλα ασχολήθηκε με τη συγγραφή. Το πρώτο του μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε το 1939. Έκτοτε έγραψε πολλά ακόμα, πολύ περισσότερα διηγήματα, σενάρια ταινιών και θεατρικά έργα. Ακολουθώντας τη μοίρα πολλών Αιγύπτιων διανοουμένων και όντας θερμός υποστηρικτής της ελευθερίας της έκφρασης, υπήρξε στόχος του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Το 1994 δέχτηκε επίθεση από εξτρεμιστές ισλαμιστές, που κατέληξε σε βαρύ τραυματισμό.

Ασχολήθηκε με όλα τα θέματα που αφορούν την ανθρώπινη ύπαρξη και πάντα σε σχέση με την αιγυπτιακή κοινωνία, της οποίας υπήρξε ένας εξαίρετος παρατηρητής και ανατόμος. Στηριζόμενος στις φιλοσοφικές του σπουδές, πέτυχε να αναδείξει την αραβική ιδιοσυγκρασία μέσα από την καθημερινότητα των ηρώων του. Η γραφή του είναι άλλοτε ρεαλιστική, άλλοτε συμβολιστική, κάποιες φορές, δε, τα δύο ρεύματα συναντιούνται.

Τα έργα του Μαχφούζ έχουν πλέον μεταφραστεί σε περισσότερες από 25 γλώσσες, μεταξύ αυτών και τα ελληνικά. Το τελευταίο του βιβλίο, που κυκλοφόρησε στην πολύ καλή μετάφραση της Πέρ- σας Κουμούτση, είναι το Ενώπιον του θρόνου. Οι σημαντικότερες ηγετικές μορφές της Αιγύπτου προσέρχονται σε ένα ιδιότυπο δικαστήριο και απολογούνται μπροστά σε δύο αιγυπτιακές θεότητες, τον Όσιρι και την Ίσιδα, που αποφασίζουν αν «θα πάρουν θέση ανάμεσα στους Αθανάτους» ή θα πάνε στον «Τόπο των Ασημάντων», βάσει των πεπραγμένων τους. Υπόλογοι, βέβαια, είναι και επαναστάτες, ποιητές και απλοί άνθρωποι.

Μέσα από τις απολογίες, ο συγγραφέας βρίσκει έναν πρωτότυπο τρόπο να παραθέσει την κοινωνική και πολιτική ιστορία της χώρας του, «από τη στιγμή που ο Μήνης την ενοποίησε, μέχρι που ξανακέρδισε την αυτονομία της στα χέρια του Μοχάμαντ Άνουαρ αλ Σαντάτ». Παράλληλα, αφήνει χώρο και για την απαραίτητη κριτική, που ασκείται με ευφάνταστο τρόπο, από όσους έχουν ήδη κριθεί.

Έτσι, ο αναγνώστης παρακολουθεί τον Νάσερ να κατηγορεί τον Σαντάτ ότι τον υπονόμευσε, ή τον Μήνη να επιπλήττει τον Νάσερ επειδή ενδιαφέρθηκε περισσότερο για την αραβική ενότητα παρά για την ακεραιότητα της Αιγύπτου. Το συμπέρασμα είναι πως ο ιδεώδης ηγέτης είναι εκείνος που θα καταφέρει να κρατήσει τον λαό ενωμένο, που πιστεύει στην αξία της επιστήμης, της σοφίας και της λογοτεχνίας, στην επανάσταση, την κοινωνική δικαιοσύνη, τον πολιτισμό και την ειρήνη.

Λαμβάνοντας υπόψη κανείς την κατάσταση στην Αίγυπτο σήμερα, δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί: ο Μουμπάρακ πού θα πήγαινε; Στους «Αθανάτους» ή στον «Τόπο των Ασημάντων»;