ΦΙΛΙΠ ΚΛΟΝΤΕΛ: Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΜΠΡΟΝΤΕΚ

Ένα χωριό χαμένο κάπουστην Ευρώπη, με κατοίκους που μιλάνεμια γερμανική διάλεκτο λίγο μετά τοτέλος του πολέμου αποτελεί το σκηνικόπου ο Φιλίπ Κλοντέλ επέλεξε για ναξεδιπλώσει το μίτο μιας ιστορίας πουξεκινά κάπως παράξενα, κινώντας από τηναρχή την περιέργεια του αναγνώστη.

 

Ο πρωταγωνιστής, οΜπροντέκ, επωμίζεται το καθήκον τηςσυγγραφής μιας μυστηριώδους ιστορίας,της οποίας η κατάληξη αποτελεί την αρχήτης Αναφοράς. Κεντρικό πρόσωπο αυτήςτης ιστορίας είναι ο Άντερερ, έναςεπισκέπτης, που το χωριό, ενώ στην αρχήτον υποδέχεται με μια κρυμμένη καχυποψία,τελικά τον αποβάλλει, δολοφονώντας τον.Παράλληλα λοιπόν μ' αυτή την αναφορά,ο Μπροντέκ γράφει και τη δική τουπροσωπική ιστορία, και μαζί μ' αυτήολόκληρου του χωριού.

Το έργο του Κλοντέλ δενείναι εύκολο, επιλέγοντας την παράλληληπαρουσίαση δύο ιστοριών, αλλά μάλλονκερδίζει το στοίχημα. Πάνω στη γραμμικήαφήγηση του χρονικού της παραμονής τουΆντερερ στο χωριό διαρθρώνονται επεισόδιααπό τη ζωή του Μπροντέκ, χωρίς αυτό ναδημιουργεί σύγχυση και εμπόδια στηνκατανόηση. Μέσα από αυτή την εξιστόρησησυντίθεται το μωσαϊκό μιας κοινωνίαςαλωμένης μεταφορικά και κυριολεκτικά,κυρίως λόγω του πολέμου, «μολυσμένηςαπό το φόβο». Όπως παραδέχεται και οΜπροντέκ, «υπάρχει εντός μας το σπέρματης απογοήτευσης και της ανησυχίας.Νομίζω ότι έχουμε γίνει, και θα παραμείνουμεμέχρι το θάνατό μας, η μνήμη τηςκατεστραμμένης ανθρωπότητας. Είμαστεπληγές που δεν θα γιατρευτούν ποτέ». Ταπάντα έχουν διαβρωθεί σε τέτοιο βαθμόπου ακόμα και τα παιδιά εκφράζονται μεαφοπλιστική σκληρότητα, ακόμα και οιερέας του χωριού απροκάλυπτα πιααποποιείται την πίστη του, λυγίζονταςκάτω από το βάρος όσων φρικτών του έχουνεκμυστηρευθεί κατά καιρούς.

Σ' αυτό το κλίμα εισάγειο Κλοντέλ το πρόσωπο του Άντερερ, πουεσκεμμένα δεν του αποδίδει ένα συγκεκριμένοόνομα: «... τ' όνομά του δεν το μάθαμεποτέ. Πολύ σύντομα ο κόσμος τον βάφτισεμε διάφορα παρατσούκλια στη διάλεκτόμας...». Το «Άντερερ» είναι επιλογή τουΜπροντέκ, που εύστοχα εντάσσεται στηγενικότερη ανωνυμία του περιβάλλοντοςαλλά και αναφέρεται καίρια στο «άλλο»,στο διαφορετικό που φέρνει αυτό τοπρόσωπο στην κοινότητα. Διαφορετικήόψη, διαφορετική συμπεριφορά, όχιαπαραίτητα καλύτερη. Η έννοια τουδιαφορετικού αποκτά υπόσταση όταν οΆντερερ παρουσιάζει πίνακες όπουαποτυπώνει όλη την αλήθεια για τα πρόσωπακαι τον τόπο, τη σκοτεινή τους πλευρά.Τότε η καχυποψία μετατρέπεται σε μίσοςπου δεν αργεί να καταλήξει σε φόνο, σεμια κοινωνία όπου «είναι καλύτερα ναμην έχεις δίκιο. Είναι κάτι που θα σεκάνουν να το πληρώσεις».

Την έννοια του «άλλου»ο συγγραφέας την επεξεργάζεται και στοπρόσωπο του Μπροντέκ, που κι εκείνοςθεωρείται ξένος. Αποκαλείται «Φρέμντερ»από τους συντοπίτες του, κάτι πουμεταφράζεται είτε ως «ξένος» είτε ως«σκουπίδι». Ως σκουπίδι τον αποπέμπειτο χωριό για να γλιτώσει, υποτίθεται,στέλνοντάς τον σε στρατόπεδο συγκέντρωσης,στην κόλαση ουσιαστικά, κατά τη διάρκειατου πολέμου. Εκεί χάνει κάθε ίχνοςευαισθησίας, ομολογώντας πως «μουλείπουν τα βασικά όργανα για να αισθανθώτον πόνο. Δεν τα έχω πια. Μου τα αφαίρεσανένα προς ένα». Ακρωτηριασμένος επιστρέφειγια να βρει την αγαπημένη του γυναίκααπόκοσμη μετά το βιασμό της από στρατιώτεςκαι μια κόρη όχι δική του, αλλά αποτέλεσματου βιασμού, το χωριό καχύποπτο και τονκαλύτερό του φίλο να τον έχει προδώσει.Όσο διαρκεί η συγγραφή της αναφοράςανατρέχει στο παρελθόν του και μέσα απόαυτήν τη διαδικασία ανακτά τις δυνάμειςτου. Ως ξένος πια και σε καιρό ειρήνηςαποφασίζει να φύγει και να κάνει μιανέα αρχή.

Ο Κλοντέλ καταφέρνεινα διαχειριστεί αυτήν τη θεματολογίαχωρίς να πέσει στην παγίδα του μελό,κυρίως γιατί κρατά το ύφος που θα ‘πρεπενα έχει μια αναφορά: ψύχραιμο και κατάτο δυνατό αποστασιοποιημένο. Η ιστορίαφιλτράρεται από τη ματιά ενός ανθρώπουπου, μουδιασμένος, προσπαθεί να ισορροπήσεικαι να βρει τη θέση του, αντιλαμβανόμενοςτην τυχαιότητα των πραγμάτων: «Έτσισυμβαίνει σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη ήγεννήθηκα σε μια εποχή χωρίς κανέναφραγμό, που πετάει τους ανθρώπους σαντραπουλόχαρτα σ' ένα τυχερό παιχνίδι;».Αυτό το στοιχείο, σε συνδυασμό με το ότιη ιστορία δεν τοποθετείται χωρικά ήχρονικά, δίνει μια οικουμενική διάστασηστην αφήγηση που προσεγγίζει άνετα τοπαρόν και φυσικά τον αναγνώστη, βοηθούμενηβέβαια και από τη στρωτή μετάφραση τηςΑσπασίας Σιγάλα.