Λ. Φρανκ Μπάουμ: Ο Θαυμάσιος Μάγος του Οζ
Ένα ιδιαίτερα εικονογραφημένο βιβλίο παιδικής λογοτεχνίας που μόλις επανακυκλοφόρησε
Η περιπέτεια της μικρής ορφανής Ντόροθι από το Κάνσας αρχίζει όταν ένας ανεμοστρόβιλος την παρασύρει την ώρα που κοιμάται στο δωμάτιό της με τον σκύλο της Τοτό και την προσγειώνει σε μια παράξενη χώρα
Πώς θα γυρίσει πίσω στους θείο Ερρίκο και θεία Έμμα, τους αγρότες θετούς γονείς της; Αποπροσανατολισμένη, έχοντας σκοτώσει την Κακιά Μάγισσα της Ανατολής κατά λάθος με τον τοίχο της κάμαράς της στο σημείο όπου προσγειώθηκε, η Ντόροθι συναντά την Καλή Μάγισσα του Βορρά και τους Λαιμαργάκηδες, πιστούς υπηκόους της.
Ευγνωμονώντας την Ντόροθι που τους απελευθέρωσε από την Κακιά Μάγισσα της Ανατολής, η Καλή Μάγισσα τη συμβουλεύει να βρει τον Μάγο του Οζ, που μπορεί να τη βοηθήσει να γυρίσει πίσω.
Περπατώντας τον άγνωστο δρόμο με τις κίτρινες πλάκες που οδηγεί στη Σμαραγδένια Πόλη του Οζ, φορώντας τα παπούτσια-τρόπαια της Μάγισσας της Ανατολής που έχει εξαερωθεί, η Ντόροθι θα συναντήσει με τη σειρά τους τρεις παράξενους συντρόφους που θα την ακολουθήσουν στο ταξίδι της: το Σκιάχτρο, τον Τενεκεδένιο Ξυλοκόπο και το Δειλό Λιοντάρι.
Το Σκιάχτρο, φτιαγμένο από άχυρο, επιθυμεί μυαλό στο άδειο του κεφάλι για να μπορεί να σκέφτεται. Ο Τενεκεδένιος Ξυλοκόπος, έχοντας σκουριάσει, ίσα που περπατά και ποθεί μια καρδιά για να μπορεί να νιώθει. Από το Δειλό Λιοντάρι λείπει το κουράγιο και ντρέπεται που δεν ειναι άξιο να θεωρείται βασιλιάς του δάσους. Όλοι οι ήρωες επιθυμούν να ζητήσουν από τον Μάγο του Οζ κάτι που, όταν τους δοθεί, θα γίνουν ευτυχισμένοι.
Σαράντα τεσσάρων χρονών ήταν ο Φρανκ Μπάουμ (γεννήθηκε στο Τσιτενάγκο της Νέας Υόρκης το 1856 και απεβίωσε στο Χόλιγουντ το 1919) όταν παρουσίασε τον «Θαυμάσιο Μάγο του Οζ», το 1900, ακριβώς στην αρχή του 20ού αιώνα. Το βιβλίο παρέμεινε στην κορυφή της λίστας πωλήσεων παιδικών βιβλίων επί δύο χρόνια και καθιέρωσε τον συγγραφέα του.
Ο Μπάουμ είχε ανήσυχη ζωή, με πολλαπλές επαγγελματικές ιδιότητες. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, εκδότης και διευθυντής εβδομαδιαίας εφημερίδας, θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός, μάνατζερ σε μια αλυσίδα θεάτρων, πωλητής ειδών πορσελάνης και υαλικών, με τελευταία ιδιότητα αυτήν του παραγωγού κινηματογραφικών ταινιών.
Το 1902 ο «Μάγος του Οζ» ανέβηκε στο Μπρόντγουεϊ σε μουσική του Πολ Τίτζενς (1877-1943) και έγινε τεράστια επιτυχία. Το 1914 η Oz Film Manufacturing Company, κινηματογραφική εταιρεία παραγωγής του Μπάουμ, γυρίζει έργα που διαδραματίζονται στη Χώρα του Οζ, αλλά δεν έχουν επιτυχία γιατί θεωρούνται πολύ παιδικά για να παίζονται στο σινεμά. Έτσι, η Oz Film Manufacturing Company χρεοκοπεί και πωλείται στη Universal.
Στον πρόλογό του ο Φρανκ Μπάουμ προτρέπει τους αναγνώστες να διαβάσουν το βιβλίο του «σαν ένα μοντέρνο παραμύθι που κρατάει τα θαύματα και τη χαρά κι αφήνει έξω τη στενοχώρια και τους εφιάλτες».
Πράγματι, η αισιοδοξία της μικρής Ντόροθι εμπνέει στους τρεις συντρόφους της τις αρετές της επινοητικότητας, της αλληλοϋποστήριξης και της ενθάρρυνσης, ακλόνητη βάση για κάθε φιλία ή τη συντροφικότητα, οι οποίες κρύβονται πίσω από κάθε κατόρθωμα ή κατάρριψη εμποδίου. Δεν είναι άλλωστε τυχαία η αφιέρωση του Μπάουμ «στην καλή μου φίλη και σύντροφο, τη Γυναίκα Μου» στην πρώτη σελίδα.
Το άχυρο, ο τσίγκος, η σωματική δύναμη, στοιχεία απτά της βαθιάς αγροτικής Αμερικής, ενέχουν σε λανθάνουσα μορφή τα μη ορατά χαρίσματα του νου, της καρδιάς και του κουράγιου που αναζητούν οι ήρωες.
Ένα Λελέκι σηκώνει το Σκιάχτρο στον αέρα γιατί είναι ελαφρύ και μπορεί να το περάσει πάνω από μια επικίνδυνη τάφρο. Αν και χωρίς μυαλό, το Σκιάχτρο καταφέρνει να πιστέψει στην ιδέα της Ντόροθι να εμπιστευτεί το βάρος του στο πτηνό και να γλιτώσει. Ο Τενεκεδένιος Ξυλοκόπος, μπορεί να μην έχει καρδιά, παρ' όλα αυτά λυπάται το ποντίκι που το κυνηγά μια αγριόγατα, τη σκοτώνει με το τσεκούρι και το γλιτώνει. Ως ανταπόδοση, η Βασίλισσα των Ποντικών μεταφέρει μαζί με τα άλλα ποντίκια το κοιμισμένο Λιοντάρι έξω από το λιβάδι με τις δηλητηριώδεις Παπαρούνες που φέρνουν υπνηλία και το σώζουν.
Φιλοσοφικοί απόηχοι της Θεοσοφικής Εταιρείας με την οποία ήρθε σ'επαφή ο Μπάουμ το 1892 γίνονται εδώ αισθητοί: η ιδέα ότι στη φύση δεν υπάρχει τυχαιότητα στα γεγονότα αλλά τα πάντα, έμψυχα ή άψυχα, εγκυμονούν τη συμπαντική συνείδηση/αλήθεια, βάσει νόμων ενός Κοσμικού Προτύπου (Θεός). Ή ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αθάνατοι στην κατάσταση του «Ανώτερου Εαυτού», αλλά οι προσωπικότητες τους δεν έχουν επίγνωση της θεϊκής τους φύσης.
Γι' αυτό, όταν ο «θαυμάσιος» Μάγος του Οζ αποκαλύπτεται ότι δεν είναι παρά ένας «τσαρλατάνος» που με τρικ έχει επιβάλλει τη μεγαλόπρεπη παρουσία του στη Σμαραγδένια Πόλη, το Σκιάχτρο, ο Τενεκεδένιος και το Λιοντάρι πιστεύουν ακόμα ότι αυτός μόνο μπορεί να τους βοηθήσει.
Ο Μάγος-τσαρλατάνος, αναλογιζόμενος την επιτυχία του να τους δώσει ό,τι ακριβώς νομίζανε πως θέλανε, μονολογεί και αναρωτιέται στο κεφάλαιο με τίτλο «Η μαγική τέχνη του Μεγάλου Τσαρλατάνου»: «Γίνεσαι ή δεν γίνεσαι τσαρλατάνος όταν όλοι αυτοί σε βάζουν να κάνεις πράγματα που ο καθένας ξέρει πως δεν γίνονται;».
Ο φίλος του Μπάουμ, Ουίλιαμ Ουάλας Ντένσλοου, γραφίστας σε εφημερίδες του Σικάγο, έφτιαξε τα πολύ εκφραστικά, γεμάτα χιούμορ και ευαισθησία σχέδια, με τους φανταστικούς χαρακτήρες να γεμίζουν κάθε σελίδα του βιβλίου στην πρώτη του έκδοση (και στην ελληνική έκδοση).
Ο «Θαυμάσιος Μάγος του Οζ» μπορεί να συγκριθεί με προγενέστερες παιδικές ιστορίες φαντασίας, όπως η «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» (1865) του Λιούις Κάρολ σε εικονογράφηση του σερ Τζον Τένιελ, όπου οι συμβάσεις της γλώσσας και της λογικής του βικτοριανού μοντέλου αναποδογυρίζονται, ανατρέποντας και αντιστρέφοντας πράγματα και καταστάσεις που αφορούν την ταυτότητα του ατόμου.
Πολύ πιο πριν από την Αλίκη και την Ντόροθι έχουμε τη μικρή Θελ στο ποίημα του Ουίλιαμ Μπλέικ, εικονογραφημένο από τον ίδιο, το «Βιβλίο της Θελ» (1789). Η Θελ είναι μια μη ενσαρκωμένη ψυχή που τριγυρνάει σε φανταστικά, παραδεισένια λιβάδια, όπου «καθετί που ζει, μόνο του δεν ζει, ούτε για τον εαυτό του» («everything that lives Lives not alone nor for itself»), κατά τη ρήση του ποιητή.
Ο Κρίνος, το Σύννεφο, το Σκουλήκι και ο Πηλός συνομιλούν με τη Θελ για την αχρηστία των ανθρώπινων πράξεων που οδηγούν στον θάνατο και στη φθορά. Η Θελ επιλέγει να μην ενσαρκωθεί προκειμένου να κρατήσει τη χαρά και τη σοφία της αιωνιότητας.
Έτσι κι εδώ, το μόνο που θέλει η Ντόροθι, σαν μια άλλη Θελ, είναι να γυρίσει πίσω «στη μέση των μεγάλων λιβαδιών του Κάνσας», πολύ-πολύ μακριά από την πράσινη Σμαραγδένια Πόλη του Οζ, την Μπλε Χώρα των Λαιμαργάκηδων της Μάγισσας του Βορρά, των κίτρινων Πονηράκηδων της Κακιάς Μάγισσας της Δύσης (την οποία λιώνει η Ντόροθι, ρίχνοντάς της νερό), του κόκκινους Τετραγωνάδες της Καλής Μάγισσας του ρουμπινί Νότου.
Πέρα από την γκάμα των χρωμάτων του ουράνιου τόξου λοιπόν, όπως και στο πανέμορφο τραγούδι «Somewhere over the rainbow» της Τζούντι Γκάρλαντ/Ντόροθι, περιμένει η αληθινή ζωή.
