Ανάμεσα στα θέματα, που κατά καιρούς έχουν απασχολήσει την σκέψη μου, περιλαμβάνονται οι δυσκολίες που συναντάμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας και το πως αυτές μας διαμορφώνουν, ο τρόπος με τον οποίο είναι δυνατό να τις αντιμετωπίσουμε και τελικά να τις αφήσουμε πίσω μας, αλλά και ο διδακτικός χαρακτήρας που μπορούν να έχουν για εμάς, όταν βέβαια πλέον είμαστε στη θέση εκείνη να τις προσεγγίσουμε με την απαραίτητη καθαρότητα σκέψης.
Καθώς, λοιπόν, τα παραπάνω ζητήματα, λίγο έως πολύ, έχουν καλυφθεί στο νου μου, αρκετά συχνά πηγαινοέρχεται στη σκέψη μου ο ακόλουθος προβληματισμός: «Πώς γίνεται να μην απογοητεύεται κανείς όταν τα πράγματα στη ζωή του δεν έρχονται όπως θα ήθελε ή τουλάχιστον όπως θα τα περίμενε να έρθουν;».
Το παραπάνω ερώτημα μπορεί να απαντηθεί με δύο τρόπους· είτε με συντομία, είτε αναλυτικά. Η σύντομη απάντηση είναι πως είναι αναπόφευκτο να μην απογοητευόμαστε. Όποιος επομένως είχε την κρυφή ελπίδα να του αποκαλυφθεί το καλά κρυμμένο μαγικό μυστικό της αναισθησίας μέσα από αυτό το κείμενο, δυστυχώς έχει ατυχήσει. Μάλιστα, όχι μόνο είναι αδύνατο να μην απογοητευόμαστε, αλλά αντίθετα είναι φυσιολογικό και υγιές και πρέπει κάτι τέτοιο να συμβαίνει.
Το ανησυχητικό άλλωστε θα ήταν να μην απογοητευόμασταν καθόλου, με αυτό φυσικά να συνεπάγεται ότι πάσχουμε από κάποια πολύ σοβαρή ψυχολογική ή – ίσως ακόμα χειρότερα – νοητική διαταραχή, ή τέλος πάντων είμαστε στα πρόθυρα να αποκτήσουμε κάποια τέτοια. Το ότι αντιδρούμε συναισθηματικά στα γεγονότα της ζωής μας είναι ένας μηχανισμός σύμφυτος με την ανθρώπινη ύπαρξη και συνεπώς το να προσπαθούμε να τον αποφύγουμε όχι μόνο είναι μάταιο και ανώφελο αλλά αντικειμενικά αδύνατο.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που διατρέχουμε δεν είναι ότι στοχεύουμε υψηλά και αποτυγχάνουμε, αλλά ότι στοχεύουμε χαμηλά και πετυχαίνουμε.
Ίσως λοιπόν, θα ήταν χρήσιμο να χαμηλώσουμε τις προσδοκίες μας και να παραφράσουμε το συγκεκριμένο ερώτημα ως εξής: «Πώς γίνεται κανείς να μην καταβάλλεται από την απογοήτευση όταν τα πράγματα στη ζωή του δεν έρχονται όπως θα ήθελε ή τουλάχιστον όπως θα τα περίμενε να έρθουν;». Χμμ... Τώρα ναι, τώρα μάλιστα. Ίσως και να βρέθηκες τελικά στο κατάλληλο μέρος για να λάβεις τις απαντήσεις που τόσο πολύ αναζητάς.
Πίστεψέ με επομένως σ' αυτό που πρόκειται να σου πω, γιατί σου μιλάω μετά λόγου γνώσεως· το να μην σε καταβάλλουν οι απογοητεύσεις σου, πέρα από ένα σπουδαίο προτέρημα, είναι και μια πραγματική τέχνη. Για αυτήν την τέχνη θα γίνει λόγος σ' αυτό το κείμενο.
Πηγή των απογοητεύσεων μας είναι οι προσδοκίες μας ή καλύτερα, εάν προτιμάς, οι ελπίδες που τρέφουμε για την εκπλήρωση των προσδοκιών μας. Η ελπίδα είναι το πιο εθιστικό ναρκωτικό, μην το ξεχνάς. Ο μεγάλος στωικός φιλόσοφος Επίκτητος λέει στο «Εγχειρίδιον» πως «δεν ταράζουν τους ανθρώπους τα ίδια τα πράγματα, αλλά η ιδέα που έχουν για τα πράγματα». Ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε κάθε κατάσταση της ζωής μας είναι η πηγή της χαράς ή της λύπης μας αντίστοιχα.
Ένας ακόμα στωικός φιλόσοφος, ο Σενέκας, σε κάποια από τις ηθικές του επιστολές ισχυρίζεται ότι «το μεγαλύτερο μέρος του πόνου μας είναι αυτό-προκαλούμενο». Συνεπώς, θα μπορούσε να πει κανείς, ότι το επίκεντρο του προβλήματος δεν βρίσκεται στα ίδια καθαυτά τα γεγονότα, αλλά στο μυαλό μας, στη νοοτροπία που έχουμε απέναντι σε αυτά που μας συμβαίνουν.
Η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο επιθυμητό, δηλαδή αυτό που προσδοκούμε ή ελπίζουμε να συμβεί, και στο αντιληπτό, δηλαδή αυτό που τελικά συμβαίνει, γίνεται ξεκάθαρη εάν εξετάσουμε δύο έννοιες που μοιράζονται το συγκεκριμένο μηχανισμό· το όνειρο και την επιδίωξη.
Ένα όνειρο, μπορεί να αναφέρεται σε κάτι που βρίσκεται στη σφαίρα της φαντασίας, όπως π.χ. «ονειρεύομαι να ταξιδέψω στο διάστημα» ή μπορεί να αφορά κάτι ρεαλιστικό, όπως π.χ. «ονειρεύομαι να γίνω γιατρός». Στην πρώτη περίπτωση, οι απαιτήσεις μας είναι μη ρεαλιστικές, αφού η έλλειψη των απαραίτητων υλικών και τεχνικών μέσων δεν επιτρέπει να επιτευχθεί κάτι τέτοιο.
Αποδεχόμενοι, συνεπώς, ότι ένα προσωπικό μας ταξίδι στο διάστημα, με τις δεδομένες συνθήκες, βρίσκεται στα όρια του απίθανου, ενδεχομένως δεν θα στεναχωρηθούμε εάν τελικά αυτό δεν πραγματοποιηθεί. Το ίδιο ωστόσο δεν ισχύει και για την δεύτερη περίπτωση, ειδικά μάλιστα εάν έχουμε καταβάλλει τα απαιτούμενα υλικά και ηθικά μέσα για να το πραγματοποιήσουμε.
Η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στο όνειρο και την επιδίωξη είναι ο χρονικός ορίζοντας εκπλήρωσης τους. Κατ' άλλα υφίσταται ο ίδιος μηχανισμός, μόνο που όταν μιλάμε για επιδιώξεις, τα αποτελέσματά του γίνονται ευκολότερα αντιληπτά. Το όνειρο αφορά κάτι το μακρόπνοο και τις περισσότερες φορές δεν έχει σαφή χρονικό ορίζοντα πραγματοποίησης, γι' αυτό και συνηθίζουμε να λέμε πως «δεν ξέρεις ποτέ πως θα τα φέρει ο καιρός» και ότι «η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία».
Αντίθετα η επιδίωξη αφορά κάτι άμεσο και επικείμενο καθώς επίσης και οι προσδοκίες μας γι' αυτό είναι – σύμφωνα πάντα με την κρίση μας – ρεαλιστικές (π.χ. θέλω να βρω μια δουλειά, γι' αυτό στέλνω παντού βιογραφικά). Όταν ο σκοπός μας εκπληρωθεί και αντιληφθούμε πως οι αρχικές μας προσδοκίες έχουν επιβεβαιωθεί ή ακόμα καλύτερα ξεπεραστεί, φυσικά θα είμαστε ικανοποιημένοι και χαρούμενοι.
Όταν όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει και σιγά-σιγά καταλαβαίνουμε ότι αυτό που θέλουμε, παρά τις ομολογουμένως φιλότιμες προσπάθειες μας, δεν συμβαίνει, η αρχική ελπίδα δίνει την θέση της στην απογοήτευση. Οι επαναλαμβανόμενες μάλιστα αποτυχίες οδηγούν με βεβαιότητα στην εκδήλωση αισθημάτων απελπισίας και ματαίωσης.
Το μέγεθος της αντίδρασής μας στις καταστάσεις της ζωής είναι ανάλογο με το μέγεθος της προσωπικής μας επένδυσης για την έκβαση των καταστάσεων αυτών. Όπως ακριβώς κανείς δεν πρόκειται να προσπαθήσει να αλλάξει κάτι για το οποίο είναι ήδη ευχαριστημένος και τον κάνει να αισθάνεται ασφάλεια, με τον ίδιο τρόπο δεν θα επηρεαστεί από εκείνες τις καταστάσεις, που η έκβασή τους του είναι αδιάφορη. Κατά μια έννοια, επομένως, γίνεται να μην απογοητευόμαστε, όταν δηλαδή δεν μας νοιάζει πραγματικά το τι θα συμβεί ή όταν το έχουμε αποδεχτεί εκ των προτέρων και ούτε ελπίζουμε σε κάτι διαφορετικό, ούτε προσπαθούμε να το αλλάξουμε.
Η τέχνη του να μην απογοητεύεσαι έγκειται στον έλεγχο των προσωπικών σου προσδοκιών. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει πως εάν σταματήσεις να έχεις προσδοκίες από τη ζωή σου, ως δια μαγείας θα ξεπεραστούν όλες σου οι στεναχώριες. Αυτό είναι ένα λάθος δυαδικής λογικής στο οποίο πέφτουν οι περισσότεροι άνθρωποι και οφείλεται στην ίδια την ανθρώπινη φύση και την έμφυτη τάση της για τη αποφυγή του οτιδήποτε μας προκαλεί πόνο.
Ούτε, βέβαια, σημαίνει πως πρέπει να αρχίσεις να συμβιβάζεσαι συνεχώς με τις καταστάσεις καταπιέζοντας τον εαυτό σου και τις επιθυμίες σου. Κάτι τέτοιο δεν αποτελεί πραγματική λύση, αλλά μια σκέτη κοροϊδία, που μόνο περισσότερα προβλήματα και απογοητεύσεις θα σου φέρει.
Κανείς οφείλει να έχει υψηλές προσδοκίες, όχι από τις καταστάσεις, ούτε από τους άλλους, αλλά μονάχα από τον ίδιο του τον εαυτό. Όποιος περιμένει να συμβούν πράγματα που δεν περνούν από το χέρι του και ούτε μπορεί να τα επηρεάσει, είναι καταδικασμένος να απογοητευτεί. Όποιος δεν είναι διατεθειμένος να ρισκάρει για αυτά που επιθυμεί, είναι καταδικασμένος εκ των πραγμάτων να αποτύχει. Γι' αυτό το λόγο, κάνε τις προσπάθειές σου και επίτρεψε στον εαυτό σου να απογοητευτεί μόνο εάν τελικά δεν τα καταφέρεις. Είναι άλλωστε προτιμότερο να ζεις με τύψεις, παρά με αμφιβολίες και απωθημένα.
Στη ζωή σου και θα αποτύχεις, και θα σε απορρίψουν, και θα σε διώξουν, και θα σε μειώσουν, και θα σε ξεχάσουν, και θα αδιαφορήσουν για σένα, και θα πικραθείς και θα πονέσεις πολύ που αυτά που τόσο πολύ ήθελες να συμβούν, τελικά δεν συνέβησαν και άλλα πολλά τέτοια θα γίνουν. Όλα αυτά είναι αδύνατο να τα αποφύγεις, γιατί έτσι είναι ζωή. Θα τα αντέξεις όμως, δεν έχεις κι άλλη επιλογή. Μην ξεχνάς, πως η κοινή μεταβλητή σε όλες τις καταστάσεις της ζωής σου, είσαι εσύ ο ίδιος. Ανά πάσα στιγμή πρέπει να είσαι έτοιμος να εγκαταλείψεις τις καταστάσεις που αισθάνεσαι ότι δεν σου αξίζουν.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που διατρέχουμε δεν είναι ότι στοχεύουμε υψηλά και αποτυγχάνουμε, αλλά ότι στοχεύουμε χαμηλά και πετυχαίνουμε. Γι' αυτό ζήσε, όσο μπορείς, χωρίς συμβιβασμούς. Και για να κλείσω, ο Επίκτητος λέει το εξής: «ο κόσμος θα κάνει στην άκρη για να επιτρέψει να περάσει όποιος άνθρωπος γνωρίζει που πηγαίνει». Γίνε αυτός ο άνθρωπος. Δεν σε εμποδίζει κανένας άλλος, παρά μονάχα ο εαυτός σου.
Όπως σκέφτεσαι, θα γίνεις.
σχόλια