Βοτανικός 2007

Ένας συνάδελφος που μόλις επέστρεψε από την Ινδία είχε παραδοθεί σε μία γλαφυρή αφήγηση της ταξιδιωτικής του εμπειρίας. Μιλούσε για τα παραπήγματα, τις παραγκουπόλεις, τα ζητιανάκια στο Νέο Δελχί. Μπροστά στα μάτια μας ζωντάνευε ένας ολόκληρος κόσμος βουτηγμένος στα λασπόνερα, τη βρόμα και τη φτώχεια. Τον κοιτάγαμε με την προσποιητή έκπληξη που επιβάλλεται σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Από κάτω, δύσκολα κρυβόταν η ανακούφιση όλων μας: η δικιά μας γιατί ήμασταν πολύ μακριά από τις παράγκες του Δελχί, κι η δικιά του γιατί είχε επιστρέψει.
Το ίδιο απόγευμα αισθάνθηκα ηλίθιος. Τα μάτια μου είχαν ταξιδέψει στον πλανήτη «Βοτανικός», και το αίσθημα ασφάλειας που με είχε πλημμυρίσει στο διάδρομο του γραφείου είχε κάνει φτερά. Όλες οι πόλεις έχουν τις «μαύρες τρύπες» τους, έτσι φανταζόμαστε, και στην Αθήνα έχουμε αποδεχθεί τις δικές μας «μαύρες τρύπες» όπως ανέχεται κανείς μία μικρή, χαριτωμένη ανωμαλία ή παρεκτροπή. Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει τίποτε χαριτωμένο στην παραγκούπολη του Βοτανικού, στα σκοτεινά χώματα που θέλει ο Παναθηναϊκός να θεμελιώσει το νέο του γήπεδο. Μιλάμε για τον Βοτανικό όπως μιλάμε για οποιαδήποτε υποβαθμισμένη γειτονιά της Αθήνας, κι αυτό είναι ένα λάθος που κάνουμε από κεκτημένη ταχύτητα. Και άγνοια. Μόνο αν αντικρίσεις με τα μάτια σου τις πρόχειρες παράγκες των τσιγγάνων στις όχθες του ρέματος του Προφήτη Δανιήλ, τους στρατούς αρουραίων, τις ανύπαρκτες συνθήκες υγιεινής, τα βρομόνερα και τις λάσπες, αντιλαμβάνεσαι ότι ο Βοτανικός, που συμπίπτει με τα όρια του Ελαιώνα, είναι μία εντελώς διαφορετική ιστορία.
Τον Βοτανικό τον ανακαλύψαμε πολύ πρόσφατα, όταν η ΠΑΕ Παναθηναϊκός συμφώνησε με τον Δήμο Αθηναίων να κατασκευαστεί εκεί το νέο γήπεδο του συλλόγου. Ήταν θεωρητικά η λιγότερο προβληματική λύση σε σχέση με το Ελληνικό και του Γουδή. Παρουσίαζε μάλιστα ένα φαινομενικά ακταμάχητο πλεονέκτημα. Θα μπορούσε να συνδυαστεί με τη, χρήσιμη επικοινωνιακά, «διπλή ανάπλαση»: και απελευθέρωση ελεύθερου χώρου στη λεωφόρο Αλεξάνδρας μετά την κατεδάφιση της ιστορικής έδρας του Παναθηναϊκού και αναβάθμιση των 200 στρεμμάτων στον Βοτανικό με νέες αθλητικές εγκαταστάσεις, εμπορικά κέντρα και χώρους πρασίνου. Ερχόταν δε την καλύτερη στιγμή: τον Μάιο ανοίγει ο νέος σταθμός του μετρό στην περιοχή («Άγιος Σάββας»), ενώ σε διπλανό οικόπεδο προβλέπεται η ανέγερση του νέου, σύγχρονου σταθμού ΚΤΕΛ.

Τι θα γίνει: Στο καθαρά κατασκευαστικό project περιλαμβάνονται το γήπεδο του Παναθηναϊκού (χωρητικότητας 40.000 θεατών, σε έκταση 27 στρεμμάτων), τοκτήριο του Ερασιτέχνη Παναθηναϊκού, το πολυλειτουργικό κτήριο του Δήμου Αθηναίων, συνολικής δόμησης 42.500 τ.μ., καθώς και γήπεδο μπάσκετ κάλυψης 4.618 τ.μ. Επίσης, στο γειτονικό οικοδομικό τετράγωνο, όπου βρίσκεται το οικόπεδο της ΕΤΜΑ, πρόκειται να κατασκευάσει εμπορικό κέντρο –συνολικής δόμησης 69.145 τ.μ. και κάλυψης 17.286 τ.μ.– η εταιρεία «Μπάμπης Βωβός Διεθνής Τεχνική», η οποία και αγόρασε τα οικόπεδα των ΕΤΜΑ και ΕΛΛΑΤΕΞ, επιφανείας περίπου 100 στρεμμάτων, έναντι 50 εκατ. ευρώ. Στο ύψος του συγκεκριμένου ακινήτου και δίπλα από την οδό Αγίας Άννης αναμένεται να συγκεντρωθεί το σύνολο σχεδόν των επενδυτικών σχεδίων, που προβλέπουν εμπορικές χρήσεις, ψυχαγωγία, αλλά και ανάπτυξη οικιστικών συγκροτημάτων, σε μια περιοχή που ασφαλώς ευνοείται από τα νέα μέσα μεταφοράς. O νέος σταθμός των KTEΛ, η κατασκευή του οποίου καθυστέρησε λόγω των Oλυμπιακών Aγώνων, θα αναπτυχθεί σε οικόπεδο 90 στρεμμάτων που ανήκει στην Aττικό Mετρό και βρίσκεται την οδό Αγίας Άννης, απέναντι από το κτήριο της ΕΤΜΑ και δίπλα από τον υπό σχεδιασμό σταθμό του μετρό. O σταθμός θα περιλαμβάνει επίσης εμπορικά καταστήματα, δραστηριότητες αναψυχής σε έκταση 22 στρεμμάτων, ενώ εξετάζεται και το ενδεχόμενο δημιουργίας ξενοδοχείου. Οι υπάρχουσες μελέτες προβλέπουν επίσης συνεδριακό κέντρο 1.300 τ.μ. και εκθεσιακό χώρο 160 τ.μ.

Τα προβλήματα: Κάτι η (νόμιμη) εισβολή του Βωβού (που ερεθίζει παραδοσιακά συλλόγους, κατοίκους κ.λπ.), κάτι οι ιδιοκτήτες των 2.500 επιχειρήσεων του Ελαιώνα που υποχρεώνονται σε αναγκαστική μετανάστευση, κάτι οι έχοντες οικολογικές ανησυχίες, το θέμα του γηπέδου πήρε αναπόφευκτα το δρόμο για το Συμβούλιο της Επικρατείας. Κάτοικοι και ιδιοκτήτες της περιοχής είχαν στραφεί ενάντια στο ΥΠΕΧΩΔΕ, τον Δήμο Αθηναίων και τον Οργανισμό Αθήνας στο ΣτΕ, ζητώντας την ακύρωση των νομοθετημάτων και των απαλλοτριώσεων ως πράξεων αντισυνταγματικών. Το Συμβούλιο της Επικρατείας δεν τους δικαίωσε, αλλά τίποτε δεν αποκλείει στο μέλλον νέο γύρο προσφυγών, όταν με το καλό εκδοθεί η οικοδομική άδεια. Κι εκεί που όλα έδειχναν να στρώνουν, ξαφνικά προέκυψε θέμα εκ του μηδενός. Το όνομά του: Ερασιτέχνης Παναθηναϊκός. Για τους αδαείς, άλλο κεφάλαιο η ΠΑΕ Παναθηναϊκός (που ασχολείται με τα του ποδοσφαίρου), κι άλλο ο Ερασιτέχνης (μπάσκετ, βόλεϊ κ.λπ.). Μιλάμε για δίδυμα αδέλφια, αλλά μην το δένετε κόμπο. Στον Ερασιτέχνη δεν πολυάρεσε η αποκλειστική διαχείριση του project από την ΠΑΕ, ενώ την ίδια στιγμή παραχωρεί το δικό της σπίτι στη Λεωφόρο. Όλοι ελπίζουν ότι με τακτικούς ελιγμούς κι από τις δύο πλευρές θα βρεθεί κοινός τόπος για «το καλό του συλλόγου».

Πράσινες ανησυχίες: Ακόμα κι αν στην αρχή, όταν ανακοινώθηκε η πρόθεση της ΠΑΕ να κατηφορίσει στον Βοτανικό, δεν υπήρχε ορατός λόγος ανησυχίας από κατοίκους και οικολογικούς συλλόγους, τώρα υπάρχει. Τον Ιανουάριο ο δήμαρχος Αθηναίων ανακοίνωσε ότι τα περισσότερα έργα ανάπλασης, που θα έβγαζαν την περιοχή από την υπανάπτυξη, αναβάλλονται για το μέλλον, προκειμένου να «τρέξει» το γήπεδο. Το «πακέτο» προέβλεπε πολύ σημαντικά και αναγκαία έργα όπως η διαπλάτυνση της Aγίας Άννης από την Iερά Oδό μέχρι την Πέτρου Pάλλη, και της οδού Mαρκόνι από την Iερά Oδό ώς τη λεωφόρο Aθηνών (Kαβάλας), τη διευθέτηση του ρέματος του Προφήτη Δανιήλ, την κατασκευή κλειστού συλλεκτήριου ορθογωνικού αγωγού που θα έλυνε το πρόβλημα αποχέτευσης ολόκληρης της περιοχής. Σήμερα είναι ένας ανοιχτός βόθρος με ακατέργαστα λύματα, που διοχετεύονται στον Kηφισό.

Ελαιώνας, ένα στοίχημα για την Αθήνα: Ο Ελαιώνας ανήκει διοικητικά στους δήμους Αθηναίων, Ρέντη, Αιγάλεω, Ταύρου και Περιστερίου. H ανακίνηση του θέματος του Eλαιώνα ταυτίζεται με τη θητεία του Aντώνη Tρίτση στο υπουργείο ΠE.XΩ.ΔE. Xάρη σε δική του πρωτοβουλία προσφέρθηκε, εν έτει 1983, η δυνατότητα ένταξης στο σχέδιο πόλης με αντίτιμο εισφορά σε γη και χρήμα. Το 1991 ο Στέφανος Μάνος ενέταξε την περιοχή με συγκεκριμένες χρήσεις γης και όρους δόμησης. Ακολούθησε το 1995 ένα βελτιωτικό τροποποιητικό διάταγμα από τον Κώστα Λαλιώτη. Προέβλεπε ότι το 44% του Ελαιώνα θα γινόταν πράσινο, οι βιομηχανίες θα συγκεντρώνονταν σε ειδικές ζώνες, ενώ οι πιο οχλούσες θα απομακρύνονταν.
Tο μόνο που έγινε τελικά ήταν η σύσταση ενός Φορέα Διαχείρισης. Tο υψηλό κόστος των απαλλοτριώσεων και των αναγκαίων υποδομών αποδυνάμωσε την αρχική δυναμική. Μόνο για τις απαλλοτριώσεις των περίπου 600 μικροϊδιοκτητών, υπολογίζεται πως θα πρέπει να δοθούν αποζημιώσεις ύψους 30 εκατ. ευρώ. Eπιπλέον, η απροθυμία των ιδιοκτητών να εγκαταλείψουν μία τόσο προνομιακή κυκλοφοριακά περιοχή για να μεταφέρουν τις επιχειρήσεις τους (μικρές βιομηχανικές μονάδες, βιοτεχνίες και, κυρίως, αποθηκευτικοί χώροι και πάσης φύσεως μάντρες) στην περιφέρεια του Λεκανοπεδίου, καθιστά την εφαρμογή των όσων αποφασίζονται ακόμα πιο δύσκολη. Όσο για τις υποδομές, το 2001 ξεκίνησε η διαπλάτυνση της Aγίας Άννης ως «ολυμπιακό έργο», αλλά σταμάτησε λόγω ελλιπούς χρηματοδότησης... Eίναι τραγικό αν το σκεφτεί κανείς, αλλά τα έργα υποδομής (ορισμένα άκρως επείγοντα, όπως η κατασκευή αποχετευτικού δικτύου) δεν επισπεύσθηκαν ούτε με την επικείμενη λειτουργία του νέου σταθμού μετρό της γραμμής 3 ούτε με τη δρομολογημένη ανέγερση του νέου κεντρικού σταθμού υπεραστικών λεωφορείων KTEΛ, αλλά μόνο όταν έγινε γνωστή η πρόθεση του Παναθηναϊκού και του Δήμου Aθηναίων.

Από ’δώ και πέρα: Το project του Παναθηναϊκού είναι μία μεγάλη ευκαιρία για τον Ελαιώνα. Πρέπει να είσαι τυφλός για να μην το βλέπεις. Μόνο ισχυρά ιδιωτικά κεφάλαια έχουν τη δύναμη να ξελασπώσουν (κυριολεκτικά) την περιοχή. Το ελληνικό κράτος δηλώνει αδυναμία στην Ομόνοια, σκεφτείτε την αξιοπιστία του σε μία ζώνη παρέμβασης 200 και πλέον στρεμμάτων. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι η ιδιωτική πρωτοβουλία ή ο Βωβός. Το πρόβλημα είναι ότι με την αναβολή του μεγαλύτερου μέρους του πακέτου των αναπλάσεων εξασθενεί σημαντικά η κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση της παρέμβασης. Κι όλοι ξέρουμε ότι, από τη στιγμή που γίνει το γήπεδο και αναπτυχθούν ανεξέλεγκτες δυναμικές στην περιοχή, κανένα ελληνικό κράτος δεν θα επέμβει για να προστατεύσει απειλούμενο δημόσιο χώρο, ούτε, πολύ περισσότερο, να θέσει τους δικούς του όρους. Το γήπεδο δεν θα είναι έτοιμο πριν το 2009. Προλαβαίνουμε.