Το Γκαζοχώρι, ή Γκάζι, όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται τα τελευταία χρόνια, είναι μία από τις γειτονιές της Αθήνας που συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, κυρίως στα νυχτερινά της μαγαζιά αλλά και στις εκδηλώσεις της Τεχνόπολης. Πόσοι από τους χιλιάδες αυτούς επισκέπτες, όμως, γνωρίζουν κάτι παραπάνω από την ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ιστορία της συνοικίας, πέρα από τη σύνδεσή της με το εργοστάσιο του αεριόφωτος;
Διαβάζοντας στο Athens Social Atlas (athenssocialatlas.gr) το σχετικό άρθρο των ιστορικών Ευγενία Μπουρνόβα και Γιάννη Στογιαννίδη με τίτλο Γκαζοχώρι: Ιστορίας μιας συνοικίας (1857-1980), εντυπωσιάστηκα με τις αλλεπάλληλες αλλαγές στη φυσιογνωμία της περιοχής, η οποία μια εποχή είχε ταυτιστεί με την απόλυτη ανέχεια, άλλη με εμπόριο χασίς και πορνεία, στη συνέχεια υπήρξε τόπος υποδοχής εσωτερικών και εξωτερικών μεταναστών κ.ο.κ. Επικοινώνησα με τον έναν εκ των συντακτών του άρθρου, τον Γιάννη Στογιαννίδη, ζητώντας περισσότερες πληροφορίες.
— Πότε και υπό ποιες συνθήκες γεννήθηκε ουσιαστικά η γειτονιά; Τι υπήρχε στη θέση της τα προηγούμενα χρόνια;
Δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία ίδρυσης της συνοικίας. Οι αυτοσχέδιες διαδικασίες σχηματισμού οικιστικών πυρήνων είναι μακροχρόνιες και δεν καταγράφονται συνήθως ως τέτοιες. Ένας χάρτης του 1852 αποκαλύπτει ότι αυτό το τμήμα της Αθήνας, που βρίσκεται εκτός του τείχους του Χασεκή και γι' αυτό ονομαζόταν «Έξω Κεραμεικός», είναι ακατοίκητο.
Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που επελέγη ως τόπος ανέγερσης της πρώτης μονάδας ενέργειας. Όπως προδίδει το όνομα της συνοικίας, οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν μετά την ίδρυση του εργοστασίου (1857). Είναι βέβαιο, πάντως, ότι το 1885 υπάρχει γειτονιά Γκαζοχώρι, η οποία είναι συνώνυμη της φτώχειας και των μεταδοτικών νοσημάτων.
— Ποια ήταν η κοινωνική γεωγραφία τα πρώτα της χρόνια;
Δεν γνωρίζουμε αρκετά για την κοινωνική σύνθεση της συνοικίας τον 19ο αιώνα. Στις αρχές του επόμενου αιώνα, το Γκαζοχώρι κατοικείται κυρίως από έμπορους και μικροπωλητές, τεχνίτες, εργάτες, αμαξηλάτες και κουρείς. Παράλληλα, φαίνεται πως αναπτύσσονται και παραβατικές δραστηριότητες, όπως η πορνεία.
Η άνθηση καφενείων, μαγειρείων και οινοπωλείων τη δεκαετία του 1910 προσέλκυσε «χασισοπότες», οι οποίοι ενθάρρυναν τη διακίνηση ναρκωτικών στον χώρο της Λαχαναγοράς. Αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αυτή η εικόνα φαίνεται να μεταβάλλεται, καθώς η Λαχαναγορά μεταφέρεται στου Ρέντη, τα καφενεία και το μικρεμπόριο συρρικνώνονται.
— Πώς επηρέασε την καθημερινότητα στην περιοχή η έλευση των προσφύγων;
Η παρουσία προσφύγων στην περιοχή δεν συνδέεται αποκλειστικά με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Αντίθετα, η συμβολική θέση της συνοικίας εκτός των ορίων του αστικού ιστού από τον 19ο ως τις αρχές του 20ού αι. την ανέδειξε σε τόπο υποδοχής νεοεισερχόμενων πληθυσμών. Το 1897 εγκαθίστανται πρόσφυγες από την Κρήτη.
Στον Μεσοπόλεμο θα καταφτάσουν, μαζί με τους Μικρασιάτες, Έλληνες της Ρωσίας. Δίπλα σε αυτούς, στην περιοχή εγκαθίσταντο κατά περιόδους και εσωτερικοί μετανάστες από τη νησιωτική κυρίως Ελλάδα. Θα ακολουθήσουν μεταπολεμικά ομάδες μουσουλμάνων της δυτικής Θράκης και μετανάστες από την Αλβανία. Αυτή η ιδιότυπη «συγκατοίκηση» θα υποδείξει την ίδρυση στην περιοχή του πρώτου διαπολιτισμικού σχολείου τη δεκαετία του 1990.
— Ποια η φήμη της περιοχής στην ευρύτερη Αθήνα;
Από τα δημοσιεύματα του ημερήσιου Τύπου προκύπτει ότι η περιοχή ως τη δεκαετία του 1940 υπήρξε συνώνυμη της φτώχειας, των άθλιων συνθηκών διαβίωσης και των παραβατικών συμπεριφορών. Μεταπολεμικά, αυτή η εικόνα μοιάζει να αλλάζει. Τη δεκαετία του 1980 το Γκάζι περιγράφεται ως γραφική γειτονιά που έμεινε αναλλοίωτη στον χρόνο.
— Μιλήστε μας λίγο για τις «πόρνες του Γκαζιού» και τις λοιπές παραβατικές ιστορίες της περιοχής.
Η σωματεμπορία και η πορνεία φαίνεται πως εμφανίστηκαν στο Γκαζοχώρι στα τέλη του 19ου αι., οπότε και αναφέρονταν αντίστοιχες δραστηριότητες στο αστυνομικό δελτίο. Άλλωστε, οι αστυνομικές Αρχές τοποθετούσαν τα «χαμαιτυπεία» της πρωτεύουσας στο Γκαζοχώρι.
Φαίνεται πως η άνθηση της πορνείας προσέλκυσε κι άλλες δραστηριότητες, όπως τα οινοπωλεία, και αργότερα την εμπορία χασίς. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτές οι ιστορίες συνδέονται με τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά της μεσοπολεμικής Αθήνας. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες εργαζομένων στο εργοστάσιο φωταερίου, αν και η πορνεία παρήκμασε στην περιοχή μεταπολεμικά, άντεξε μέχρι και τη δεκαετία του 1980.
— Πείτε μας δυο λόγια και για την περιοχή κατά τη διάρκεια της Κατοχής και μεταπολεμικά.
Στη διάρκεια της Κατοχής περισσότεροι από εξήντα κάτοικοι πέθαναν από την πείνα. Στο τμήμα της οδού Πειραιώς πάνω από το εργοστάσιο έγιναν οδομαχίες και ένοπλες συγκρούσεις κατά τα Δεκεμβριανά. Τα μεταπολεμικά χρόνια, στα όρια της γειτονιάς με την Ιερά Οδό και την οδό Πειραιώς, θα επικρατήσουν τα συνεργεία αυτοκινήτων και οι μικρές βιοτεχνίες. Από τη δεκαετία του 1970 και ως το 1984 οι σύλλογοι των κατοίκων θα διεκδικήσουν ενεργά το κλείσιμο του εργοστασίου φωταερίου, στο πλαίσιο απομάκρυνσης των οχλουσών χρήσεων.
σχόλια