Ο Ναός της Αφαίας στην Αίγινα, ένα από τα σπουδαιότερα και καλοδιατηρημένα μνημεία στον ελλαδικό χώρο, παραμένει χωρίς την απαραίτητη εγκατάσταση φωτισμού που θα αναδείκνυε τον αρχαιολογικό χώρο τη νύχτα.
Ο ναός της ομώνυμης θεότητας στέκεται στην κορυφή ενός πευκόφυτου λόφου ύψους 160 μέτρων, στο βορειοανατολικό μέρος του νησιού και αποτελεί σημείο αναφοράς προσελκύοντας εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, πάγιο αίτημα των τοπικών φορέων και των κατοίκων της Αίγινας είναι μία εγκατάσταση προβολέων αντίστοιχη με αυτές στην Ακρόπολη και τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Μάλιστα από τον Μάρτιο του 2011, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο είχε εγκρίνει μελέτη για «την αναβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου και για φωτισμό ανάδειξης των ναών Αφαίας και Ελλανίου Διός στην Αίγινα».
Όμως μέχρι σήμερα, και παρά το γεγονός ότι το κονδύλι έχει εγκριθεί, οι εργασίες δεν έχουν προχωρήσει καθώς φέρεται να υπάρχει διαμάχη μεταξύ της Περιφέρειας Αττικής και του Υπουργείου Πολιτισμού για την υπηρεσία που θα δημοπρατήσει το έργο.
Τον Μάιο του 2020, ο πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδόχων Αίγινας, Σταύρος Καλαμάκης, απηύθυνε εκ νέου έκκληση για επίλυση του προβλήματος στην αντιπεριφερειάρχη Νήσων, Βάσω Θεοδωρακοπούλου-Μπόγρη και ενημέρωσε το υπουργείο Πολιτισμού ενώ στις 17 Ιουνίου έστειλε και προσωπική επιστολή στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, την οποία δημοσιοποίησε ο ιστότοπος iefimerida.
«Παρά το γεγονός ότι η μελέτη για τη φωταγώγηση του Ναού της Αφαίας και του περιβάλλοντος χώρου έχει εγκριθεί δις από το ΚΑΣ και ενώ το έργο έχει ενταχθεί, μέσω της ΔΕΗ, στο πρόγραμμα ηλεκτροφωτισμού, παράλληλα με τον Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, την περίοδο 2001-02, καμία πρόοδος δεν σημειώθηκε, σε αντίθεση με την αναβάθμιση του Ναού του Ποσειδώνα που, ευτυχώς, ολοκληρώθηκε εγκαίρως», σημειώνει μεταξύ άλλων ο κ. Καλαμάκης.
Ο ναός που σώζεται σήμερα χρονολογείται γύρω στο 500-490 π.Χ. Είναι ο δεύτερος, καθώς ο πρωιμότερος δωρικός χρονολογείται στο 570-560 π.Χ. και καταστράφηκε από πυρκαγιά γύρω στο 510 π.Χ. Βαθμιαία το ιερό της Αφαίας παρήκμασε μετά και την αθηναϊκή κυριαρχία στην Αίγινα και μόνο κάποιες επισκευές έγιναν τον 4ο αι. π.Χ. Μέχρι το τέλος του 2ου αιώνα είχε πια εγκαταλειφθεί.
Ο ναός θεωρείται ως κορυφαία δημιουργία της αρχαϊκής αρχιτεκτονικής και πιστεύεται ότι αποτέλεσε το ναό πρότυπο για τους αρχιτέκτονες του Παρθενώνα, Ικτίνο και Καλλικράτη.
Αναλυτικά η επιστολή
«Αξιότιμε Κύριε Πρόεδρε της Κυβέρνησης,
Απευθυνόμαστε σε σας γνωρίζοντας την ευαισθησία σας στα θέματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, καθώς ένα σπουδαίο μνημείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, ο Ναός της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα, παρά τις άοκνες προσπάθειές μας, εξακολουθεί να είναι βυθισμένος στο σκοτάδι, λόγω μιας ανούσιας διαμάχης μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Αττικής.
»Παρά το γεγονός ότι η μελέτη για τη φωταγώγηση του Ναού της Αφαίας και του περιβάλλοντος χώρου έχει εγκριθεί δις από το ΚΑΣ και ενώ το έργο έχει ενταχθεί, μέσω της ΔΕΗ, στο πρόγραμμα ηλεκτροφωτισμού, παράλληλα με τον Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, την περίοδο 2001-02, καμία πρόοδος δεν σημειώθηκε, σε αντίθεση με την αναβάθμιση του Ναού του Ποσειδώνα που, ευτυχώς, ολοκληρώθηκε εγκαίρως.
»Την ανάγκη φωταγώγησης του Ναού της Αφαίας είχε αντιληφθεί πρώτη η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη, το 1985, ως υπουργός Πολιτισμού, εγκρίνοντας μάλιστα γι'αυτόν τον σκοπό το ποσό των 5 εκατ δραχμών. Το έργο, λόγω αμέλειας των τοπικών αρχών, δεν προχώρησε, για να επανακάμψει στο προσκήνιο το 2001-02, χωρίς αποτέλεσμα και πάλι. Και φθάνουμε στο 2011, που μετά την εκπόνηση όλων των απαιτούμενων μελετών και την έγκριση από το ΚΑΣ, ο τότε αντιπεριφερειάρχης Νήσων Δημ. Κατσικάρης ανήγγειλε (ματαίως) την δρομολόγησή του.
»Το 2018 η μελέτη εγκρίθηκε για άλλη μια φορά από το ΚΑΣ και εντάχθηκε στον προϋπολογισμό της Περιφέρειας Αττικής (2 εκατ. ευρώ). Ένα άλλο εμπόδιο, ωστόσο, η διαμάχη μεταξύ της Περιφέρειας Αττικής και του Υπουργείου Πολιτισμού για την υπογραφή σύμβασης όπου θα ορίζεται ποια υπηρεσία θα δημοπρατήσει το έργο, αποδεικνύεται έως τώρα ανυπέρβλητο, παρά τα αλλεπάλληλα διαβήματά μας προς τους αρμόδιους φορείς.
»Να σημειώσουμε ότι για το εν λόγω έργο, που ασφαλώς δεν αφορά μόνο την Αίγινα, αλλά την αναβάθμιση του εθνικού μας πλούτου, επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως προκύπτει άλλωστε από την αλληλογραφία, τόσο ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ κ. Γιάννης Ρέτσος, όσο και η Ένωση Ξενοδόχων Αθηνών Αττικής και Αργοσαρωνικού.
»Κύριε Πρωθυπουργέ, ο Ναός της Αφαίας, ένα έργο προγενέστερο του Παρθενώνα, σημειώνει, παρά την εγκατάλειψη, μια αξιοσημείωτη επισκεψιμότητα που αγγίζει τις 100.000 ετησίως. Με δεδομένη την αποφασιστικότητα και την ευαισθησία σας, προσδοκούμε βασίμως σε μια προσωπική σας παρέμβαση για την άρση των αγκυλώσεων και την δρομολόγηση των διαδικασιών, ώστε αυτό το μνημείο της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής να αποκτήσει την αίγλη που του αναλογεί».
Η Αφαία
Η θεότητα Αφαία ταυτίζεται με την κρητική Δίκτυννα ή Βριτόμαρτη. Σύμφωνα με μια σύμπτυξη μύθων από την ελληνική μυθολογία, ο βασιλιάς της Κρήτης Μίνως ερωτεύθηκε τη Βριτόμαρτη και την κυνηγούσε και εκείνη για να γλυτώσει έπεσε στη θάλασσα. Την έσωσαν όμως ψαράδες που τη μετέφεραν στην Αίγινα, αλλά κι εκεί την κυνηγούσε ένας από αυτούς. Κατέφυγε λοιπόν στο ιερό άλσος της Άρτεμης και εξαφανίστηκε με τη βοήθεια της θεάς. Σίγουρη είναι η σχέση της με την Άρτεμη, καθώς αλλού αναφέρεται η Βριτόμαρτις ως νύμφη, κόρη της, ενώ η ίδια η Άρτεμη έχει τα λατρευτικά ονόματα Αφαία, Βριτόμαρτη, Δίκτυννα.
Όταν οι ντόπιοι έψαξαν να τη βρουν βρήκαν στη θέση της ένα άγαλμα κι έτσι την ονόμασαν Αφαία (δηλαδή άφαντη). Στη θέση εκείνη ίδρυσαν αργότερα οι Αιγινήτες ένα ιερό και αργότερα χτίστηκε ναός, ο οποίος χρονολογείται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. μετά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, στην οποία πήρε μέρος και το νησί. Η εύρεση της θεότητας πραγματοποιήθηκε μετά την ανακάλυψη αρχαϊκής επιγραφής. O αρχικός τύπος του ονόματός της είναι Άφα. Το ιερό της Αφαίας το αναφέρει ο Παυσανίας. Πριν βρεθούν οι επιγραφές, το θεωρούσαν ιερό της Αθηνάς ή του Ηρακλή.
Ο χώρος του ιερού παρουσιάζει ίχνη λατρείας από την ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο (1300 π.Χ.) γυναικείας θεότητας της γονιμότητας.
Στη σπηλιά που λέγεται από το μύθο ότι κρύφτηκε η Βριτόμαρτις όταν έφτασε στην Αίγινα βρέθηκαν ειδώλια προελληνικής γυναικείας θεότητας, της Ευγονίας. Αργότερα η θεότητα αυτή ταυτίστηκε με τη θεά Αθηνά και έτσι προκέυψε η Αφαία Αθηνά.
σχόλια