Έφυγε από τη ζωή ο Αμερικανός ποιητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, νεοελληνιστής και συγγραφέας Έντμουντ Κίλι σε ηλικία 94 ετών.
Ο Έντμουντ Κίλι γεννήθηκε στη Δαμασκό της Συρίας, από Αμερικανούς γονείς, και έζησε τα νεανικά του χρόνια στη Συρία, στον Καναδά, και στην Ελλάδα, όπου ο πατέρας του ήταν ο Αμερικανός πρόξενος στη Θεσσαλονίκη (1936-1939). Υπήρξε απόφοιτος των πανεπιστημίων του Πρίνστον (1949) και της Οξφόρδης (1952). Δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία, δημιουργική γραφή, και νεοελληνική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (1954-1993). Υπήρξε συνιδρυτής με τους Πίτερ Μπην (Peter Bien) και Πίτερ Τόππινκ (Peter Topping) του Modern Greek Studies Association, και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Φίλος της Ελλάδας και των ελληνικών γραμμάτων έζησε στη Θεσσαλονίκη με τους γονείς του πριν τον πόλεμο, επέστρεψε μετά, το 1949, και άρχισε να διδάσκει αγγλικά. Έκανε το διδακτορικό του στον Σεφέρη με τον οποίο έγιναν φίλοι και τον Καβάφη και δίδαξε για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες νεοελληνική λογοτεχνία. Η Ελλάδα ήταν μια δεύτερη πατρίδα για τον Κίλι στην οποία περνούσε πολύ καιρό.
Το 1952 έλαβε διδακτορικό στη Συγκριτική Λογοτεχνία από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης όπου σπούδασε με υποτροφία από το Εθνικό Ίδρυμα Υποτροφιών Woodrow Wilson.
Ο Έντμουντ διετέλεσε δύο φορές πρόεδρος της Ένωσης Νεοελληνικών Σπουδών από το 1970 έως το 1973 και από το 1980 έως το 1982, και ως πρόεδρος του Αμερικανικού Κέντρου PEN από το 1992 έως το 1994. Αποσύρθηκε από μια μακρά καριέρα διδασκαλίας Αγγλικών, Δημιουργικής Γραφής και Ελληνικών Σπουδών στο Πρίνστον Πανεπιστήμιο το 1994.
Η μυθοπλασία και η μη μυθοπλασία του διαδραματίζονται συχνά στην Ελλάδα, όπου περνούσε μέρος του κάθε έτους, αλλά και στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια, όπου ταξίδευε συχνά, και στην Ταϊλάνδη και την Ουάσιγκτον, DC. Έζησε με τη σύζυγό του Mary στο Πρίνστον , από το 1954 μέχρι το θάνατο της το 2012.
Για το πρώτο μυθιστόρημα του The Libation (Η σπονδή) ο Edmund Keeley τιμήθηκε με το Rome Prize της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών (1959). Για τις μεταφράσεις έργων ποίησης έχει τιμηθεί με το Columbia Translation Center/PEN Award (1975), το Harold Morton Landon Award της Ακαδημίας Αμερικανών Ποιητών (1980), το Πρώτο Ευρωπαϊκό Βραβείο για τη Μετάφραση Ποίησης που απονέμεται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (1987), και το PEN/Ralph Manheim Medal for Translation (2000). Το 1992 εκλέχθηκε Εταιρος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Επιστημών.
Το 2008 τιμήθηκε με το βραβείο "Διδώ Σωτηρίου της Εταιρίας Ελλήνων Συγγραφέων.
Αγαπητέ κύριε Σεφέρη
Ένα κείμενο του Κίλι για τον Σεφέρη
Συνάντησα για πρώτη φορά το Γιώργο Σεφέρη το 1952, όταν ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στην Οξφόρδη και ολοκλήρωνα τη διατριβή μου με θέμα τις αγγλο-αμερικανικές επιρροές στην ποίησή του και στην ποίηση του Κ. Π. Καβάφη. Είχα γραφτεί αρχικά στο μεταπτυχιακό τμήμα για να ειδικευθώ στην Αγγλική Λογοτεχνία, αλλά με την πειθώ του Κωνσταντίνου Τρυπάνη, καθηγητή τότε Βυζαντινών και Νέων Ελληνικών στην έδρα Bywater και Sotheby της Οξφόρδης, και του Γιώργου Σαββίδη, φοιτητή τότε Κλασικής Φιλολογίας στο Κέμπριτζ, αποφάσισα ν’ αφήσω το θέμα που είχα προτείνει, «Γέιτς και ιρλανδικό θέατρο», και να στραφώ σε ένα νέο πάθος μου, στους σύγχρονους Ελληνες ποιητές. Είχα περάσει τρία χρόνια από την παιδική μου ηλικία στη Θεσσαλονίκη, και μετά την αποφοίτησή μου από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, το 1949, πέρασα ένα χρόνο διδάσκοντας αγγλικά στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή στη Θεσσαλονίκη, το οποίο σήμαινε ότι η γνώση μου της ελληνικής γλώσσας -τουλάχιστον της μακεδονικής εκδοχής της- ήταν σχεδόν άπταιστη, ενώ η γνώση μου της πλούσιας νεοελληνικής παράδοσης στην ποίηση ήταν κάτι που μόλις είχα αρχίσει να ανακαλύπτω και να εξερευνώ εκείνη την περίοδο. Οι εξερευνήσεις μου είχαν αρχίσει με το Σεφέρη, του οποίου το έργο παρουσιαζόταν ως το πλέον προσιτό από τους σύγχρονους Ελληνες ποιητές εξ αιτίας του ενθουσιασμού μου για τον Τ. Σ. Ελιοτ, που ήταν το αντικείμενο μιας μεγάλης εργασίας, την οποία είχα γράψει ως φοιτητής στον Πρίνστον. Αλλά η ποίηση του Σεφέρη δεν ήταν και τόσο προσιτή όσο είχα αρχικά φανταστεί. Συνεπώς έγραψα στον ποιητή μία μάλλον υπερβολικά μακροσκελή και δίχως αναστολές επιστολή, τον Μάιο του 1951, ζητώντας τις απόψεις του για, ούτε λίγο ούτε πολύ, έξι αρκετά πλατιά ζητήματα πάνω στην ποίησή του.
Η επιστολή, σταλμένη αορίστως στο «Υπουργείον Εξωτερικών της Ελλάδος» στην Αθήνα, όπως είχα γράψει, έμεινε αναπάντητη. Αλλά πριν ακόμη φτάσει μια απάντηση, αν ήταν να φτάσει ποτέ, εκείνη η επιστολή ακολουθήθηκε την επόμενη μέρα από μία άλλη (σταλμένη στην ίδια διεύθυνση), στην οποία εξέφραζα τον φόβο μου ότι μπορεί να είχα δώσει στον ποιητή τη λάθος εντύπωση. Δεν ήθελα να τον κάνω να σκεφτεί ότι δεν είχα διαβάσει προσεκτικά την ποίησή του ή ότι είχα επιδείξει «οκνηρία στη μελέτη και την εξήγηση», γι’ αυτό συνέχισα παραθέτοντας ορισμένες πηγές για το συμβολισμό του, τις οποίες μπορούσα να εντοπίσω, αλλά επιβεβαίωσα την ανησυχία μου για την ερμηνεία συγκεκριμένων συμβόλων, «όπως τα αγάλματα, οι πέτρες, η γυναίκα που επανεμφανίζεται συνεχώς» και ένα σωρό άλλα. Αυτή η δεύτερη επιστολή θα πρέπει απλώς να μετρίασε την απορία του γι’ αυτό το τόσο επιθετικό ερωτηματολόγιο από αυτόν τον άγνωστο και μάλλον αναιδή Αμερικανό- αν και ήμουν μόνο είκοσι τριών ετών εκείνη την εποχή. Οπως και να ’χει το πράγμα, ούτε εκείνη η επιστολή έτυχε απαντήσεως, όπως και μία τρίτη, που ταχυδρόμησα σε μια ακαθόριστη διεύθυνση του Λονδίνου δέκα ημέρες αργότερα· αυτή η τελευταία προκλήθηκε όταν έμαθα με ενθουσιασμό ότι ο Σεφέρης δεν ήταν στην Αθήνα, αλλά στο Λονδίνο, τοποθετημένος πριν από λίγο καιρό στην εκεί ελληνική πρεσβεία, πράγμα που έκανε πιθανή μια πραγματική συνάντηση μαζί του -τουλάχιστον αυτή ήταν η ελπίδα που είχα εκφράσει τότε, αφού εκείνη την εποχή βρισκόμουν για λίγες μέρες στο Λονδίνο. Φυσικά ήταν σχεδόν αδύνατον ο ποιητής να προλάβει να απαντήσει πριν επιστρέψω στην Ελλάδα για το καλοκαίρι. Αφησα να περάσει λίγο περισσότερο από ένας χρόνος και δοκίμασα και πάλι, όταν η διατριβή μου πάνω στον Καβάφη και το Σεφέρη ήταν πολύ κοντά στην ολοκλήρωσή της: «Αγαπητέ κύριε Σεφέρη, Δεν ξέρω αν με θυμάστε, αλλά είμαι ο νεαρός που σας είχε ενοχλήσει πριν από ένα χρόνο σχετικά με μια εργασία που γράφω, κ.λπ...»
Τα αγάλματα είναι αληθινά
Αποτέλεσμα αυτής της επιμονής ήταν μια πρόσκληση για τσάι στις αρχές Ιουνίου του 1952 στο διαμέρισμα του Σεφέρη στο Λονδίνο κοντά στη Σλόαν Σκουέρ. Ημουν μεθυσμένος από χαρά. Τι καλή ευκαιρία για να ξεκαθαρίσω ασάφειες που εκκρεμούσαν, ακόμη κι αν ειδοποιήθηκα την τελευταία στιγμή. Η γυναίκα μου κι εγώ τύχαμε ευγενέστατης υποδοχής από τον κύριο και την κυρία Σεφέρη, ήπιαμε το τσάι μας, και μετά ο ποιητής κι εγώ αποτραβηχτήκαμε στο βάθος του σαλονιού για να συζητήσουμε πάνω στην ποίησή του και σε μερικά από τα επιμένοντα προβλήματα που αντιμετώπιζα για να την κατανοήσω. Εξι ώρες αργότερα, ο ποιητής με θολό το βλέμμα, με τα λόγια του να χάνουν σιγά σιγά τη συνοχή τους, παρατήρησε ότι ίσως να είχαμε μιλήσει αρκετά για την ποίησή του, αφού τώρα πια ήταν φανερό ότι την καταλάβαινα καλύτερα κι απ’ αυτόν τον ίδιο, ακόμα κι αν εξακολουθούσα να κάνω το λάθος να βλέπω τα πάντα συμβολικά. «Αυτά τα αγάλματα, αγαπητέ μου», μου είπε κάποια στιγμή. «Αυτά τα αγάλματα δεν είναι πάντα σύμβολα. Υπάρχουν. Αν ταξιδέψεις στην Ελλάδα, θα δεις ότι τα αγάλματα ανήκουν στο τοπίο. Είναι αληθινά. Και οι πέτρες. Οι πέτρες υπάρχουν, τις πατάς, αγαπητέ μου, ή βρίσκονται λίγο πιο πέρα κι έτσι να κάνεις το χέρι σου μπορείς να τις χαϊδέψεις».
Βάλε ένα κόμμα
Η συζήτηση είχε τραβήξει τόσο πολύ γιατί ήμουν ανυποχώρητος στην προσπάθειά μου να προσεγγίσω τις διάφορες ερμηνείες και ο ποιητής ήταν εξαιρετικά φειδωλός στις απαντήσεις του, απαντώντας σχεδόν μονολεκτικά, με αποτέλεσμα να νιώθω συνεχώς ότι η πιθανότητα ενός πολύτιμου σχολίου εκ μέρους του γλιστρούσε όλη την ώρα μέσα από τα δάχτυλά μου. Φυσικά εκείνος προσπαθούσε πολύ σκληρά να προστατεύσει την ποίησή του από μια ανάλυση άκαμπτη, ενώ εγώ από τη μεριά μου προσπαθούσα εξίσου σκληρά να εξαγάγω κάθε δυνατή μορφή ερμηνείας που μπορούσε να εξελιχθεί σε κριτική σκέψη. Κάποια στιγμή παρατήρησα ότι μέρος της ασάφειας που εισέπραττα μέσα από την ποίησή του οφειλόταν στην απουσία στίξης, και απήγγειλα ένα συγκεκριμένο απόσπασμα -νομίζω ότι ήταν από το «Μυθιστόρημα»- όπου η προσθήκη ενός κόμματος στο τέλος του στίχου μπορεί να άλλαζε παντελώς τη σημασία του.
Ο ποιητής με κοίταξε απλώς επίμονα, αλλά από την άλλη άκρη του δωματίου, η φωνή της Μαρώς Σεφέρη αντήχησε σαν απελπισμένος θρήνος: «Βάλε ένα κόμμα για το παιδί, Γιώργο, βοήθησέ τον, για όνομα του Θεού».
Σημαντικό μάθημα
Αποκόμισα ένα σημαντικό μάθημα από εκείνη τη συνάντηση, που γρήγορα ενισχύθηκε από την εμπειρία που είχα με άλλους καταξιωμένους καλλιτέχνες κάποιου βεληνεκούς. Δεν υπάρχει ποιητής ή ποιήτρια που να σέβεται τον εαυτό του ή τον εαυτό της, όσο μεγαλοψυχία κι αν δείχνει προς τους νέους ή τους γέρους, που να δεχθεί να περιορίσει τον πλούτο της ποίησής του ή της ποίησής της κάτω από την πίεση μιας αδίστακτα ακριβούς ανάλυσης του ενός ή του άλλου στίχου, ιδιαίτερα ενώπιον κάποιου που φιλοδοξεί να εντάξει αυτή την ερμηνεία στη σχετική μονιμότητα του έντυπου λόγου, ασχέτως αν είναι στα ελληνικά ή στα αγγλικά ή σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα. Η μεγαλοψυχία του Σεφέρη ήταν τόσο πλατιά ώστε να έχει την ευχέρεια να συγχωρήσει τη μεταπτυχιακή μου επέλαση στην ποίησή του, και αυτή η πρώτη συνάντηση δεν απέκλεισε επόμενες, οι οποίες εν τέλει οδήγησαν σε μια ανιδιοτελή φιλία. Και νομίζω ότι αυτή η φιλία δημιουργήθηκε εν μέρει γιατί έπαψα να του υποβάλλω με απληστία τις ερωτήσεις μου, που μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία του ενός ή του άλλου στίχου, ή ακόμη και σε λίγη παραπανίσια στίξη, αν και τελικά του υπέβαλα ερωτήσεις γενικότερου ενδιαφέροντος για τη συνέντευξη που μου παραχώρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες, κάπου δεκαέξι χρόνια μετά την πρώτη αυτή συνάντηση, όταν ο ποιητής ήταν πια ο ίδιος «προχωρημένος μαθητής», όπως έλεγε, στο Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών του Πρίνστον.
Το κείμενο προέρχεται κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος από την Εισαγωγή στο βιβλίο «Γιώργος Σεφέρης και Εντμουντ Κήλυ: Αλληλογραφία, 1951-1971». Είχε δημοσιευτεί στο ένθετο 7 Ημέρες της Καθημερινής
Συνέντευξη του Έντμουντ Κίλι
Τα έργα του
- A century of greek poetry 1900-2000 (Δίγλωσσο), Έντμουντ Κίλι, Κάρεν Βαν Ντάϋκ, Πίτερ Κόνστανταϊν, και Πήτερ Μπην, Εκδοτικός Οίκος COSMOS, 2004.
- Ακροβατώντας στα όρια, μετάφραση Ιλάειρα Διονυσοπούλου, Ωκεανίδα, 2004.
- Πρώτα βήματα, μετάφραση Νανά Ησαΐα, Ελληνικά Γράμματα, 2002.
- Αναπλάθοντας τον παράδεισο: Το ελληνικό ταξίδι 1937-1947, μετάφραση Χρύσα Τσαλικίδου, Εξάντας, 1999.
- Γιώργος Σεφέρης-Edmund Keeley: Αλληλογραφία 1951-1971, Άγρα, 1998.
- Η σπονδή, μετάφραση Χρύσα Τσαλικίδου, Εξάντας, 1998.
- Αλβανικό ημερολόγιο: Ο δρόμος προς το Ελμπασάν, μετάφραση Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος. Καστανιώτη, 1996.
- Η καβαφική Αλεξάνδρεια, μετάφραση Τζένη Μαστοράκη, Ίκαρος, 1996.
- Η σιωπηλή κραυγή της μνήμης, μετάφραση Χρύσα Τσαλικίδου , Εξάντας, 1996.
- Το τελευταίο καλοκαίρι της αθωότητας, μετάφραση Χρύσα Τσαλικίδου, Εξάντας, 1993.
- Φόνος στον Θερμαϊκό, μετάφραση Μαριζέτα Γεωργουλέα, Γνώση, 1991.
- Συζήτηση με τον Γιώργο Σεφέρη, μετάφραση Λίνα Κάσδαγλη, Άγρα, 1986.
Οι Μεταφράσεις του
- Six Poets of Modern Greece (με τον Philip Sherrard), Alfred A. Knopf, 1961.
- Vassilis Vassilikos, 'The Plant,' 'The Well,' 'The Angel': A Trilogy (με την Mary Keeley), Knopf, 1964.
- Four Greek Poets (με τον Philip Sherrard), Penguin Books, 1965.
- George Seferis, Collected Poems: 1924-1955 (με τον Philip Sherrard), Princeton University Press, 1967.
- C. P. Cavafy, Passions and Ancient Days (με τον George Savidis), Hogarth Press, 1972.
- C. P. Cavafy, Selected Poems (με τον Philip Sherrard), Princeton University Press, 1972.
- Odysseus Elytis, The Axion Esti (με τον George Savidis), Pittsburgh University Press, 1972.
- C. P. Cavafy, Three Poems of Passion (με τον George Savidis), Plain Wrapper Press, 1975.
- C. P. Cavafy, Collected Poems, (με τους Philip Sherrard και George Savidis), Princeton University Press, 1975.
- Angelos Sikelianos, Selected Poems (με τον Philip Sherrard), Princeton University Press, 1979.
- Odysseus Elytis, Selected Poems, Viking-Penguin, 1981
- The Dark Crystal: An Anthology of Modern Greek Poetry (με τον Philip Sherrard), Denise Harvey & CO, 1981.
- Voices of Modern Greece: Selected Poems of C.P. Cavafy, Angelos Sikelianos, George Seferis, Odysseus Elytis, Nikos Gatsos (με τον Philip Sherrard) Princeton University Press, 1981.
- Yannis Ritsos, Return and Other Poems, Parallel Editions, 1983.
- C. P. Cavafy, A Selection of Poems (με τον Philip Sherrard), Camberwell Press, 1985.
- Yannis Ritsos, Exile and Return: Selected Poems, 1967-74, Ecco Press, 1985.
- The Essential Cavafy (με τον Philip Sherrard), Ecco Press, 1995.
- George Seferis, Collected Poems, (με τον Philip Sherrard), Princeton University Press, 1995
