«Είμαι έξω, μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, ενώ ένας δολοφόνος δρα ανενόχλητος. Ούτε οι φίλοι μου, ούτε κι εγώ ξέρουμε ποιος είναι, αν έχει αλυσοπρίονο, τσεκούρι ή μαχαίρια. Η καρδιά μου είναι έτοιμη να σπάσει, ενώ οι παλμοί μου έχουν φτάσει στο άπειρο. Παραδόξως, όσο παίζω το βιντεοπαιχνίδι τρόμου «Dead by Daylight» παράλληλα το διασκεδάζω κιόλας. Το παράδοξο του τρόμου είναι ότι όταν φοβάσαι, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, ταυτόχρονα μπορείς να είσαι και χαρούμενος. Είναι αυτό που τόσο εύστοχα χαρακτηρίζουν ως «ψυχαγωγικό τρόμο» και που μπορεί να είναι πραγματικά ωφέλιμος.
Το να διασκεδάζεις με τον φόβο σου είναι ένας «εξαιρετικά σημαντικός τρόπος για να μάθεις» ισχυρίζεται ο Mathias Clasen, διευθυντής ενός εργαστηρίου που μελετά τον ψυχαγωγικό τρόμο στο πανεπιστήμιο του Aarhus στη Δανία. «Μαθαίνουμε κάτι σχετικά με τους ενδεχόμενους κινδύνους του κόσμου. Μαθαίνουμε κάτι κι από τις ίδιες μας τις αντιδράσεις: Πώς είναι το να φοβάσαι; Πόσο τρόμο άραγε μπορώ να αντέξω;».
Οι ταινίες τρόμου έχουν γίνει εξαιρετικά δημοφιλείς. Σε μια έρευνα του Clasen όπου συμμετείχαν πάνω από 1.000 αμερικανοί, το 55% αυτών περιέγραψε τον εαυτό του ως φαν των ταινιών τρόμου. Ο τρόμος όμως, τόνισε ο ίδιος, δεν είναι το μόνο είδος όπου ο κόσμος βρήκε την χαρά που προκαλείται από τον φόβο.
Μάλιστα πολλοί από αυτούς που ανέφεραν ότι δεν ανήκουν στους φανς των ταινιών τρόμου, απολαμβάνουν τα podcasts των αληθινών εγκλημάτων, καθώς και μυθιστορήματα που αφηγούνται βίαια περιστατικά και σκοτωμούς. Άλλοι μπορεί να απολαμβάνουν ντοκιμαντέρ για τη φύση σχετικά με αρπακτικά, όπως για παράδειγμα καρχαρίες ή αρκούδες.
Ακόμα και τα μωρά απολαμβάνουν να τρομάζουν λίγο. Όταν κρύβεις το πρόσωπό σου και ύστερα το φανερώνεις είναι ένας τρόπος ώστε τα βρέφη να εξοικειώνονται με το φόβο, μαθαίνοντας να τον απολαμβάνουν, επισημαίνει ο Clasen. Το κλασικό παιδικό παιχνίδι του κρυφτού, επίσης, θα μπορούσε να ειδωθεί ως προσομοίωση του κυνηγού εναντίον του θηράματος. «Δε νομίζω να έχω συναντήσει ακόμα κάποιον που να μην απολαμβάνει έστω και λίγο τον τρόμο» είπε.
Μια έκρηξη αδρεναλίνης και μια ευκαιρία μάθησης
Οπότε γιατί μας αρέσει; Είναι ένας συνδυασμός της έκρηξης της αδρεναλίνης και μιας ευκαιρίας να μάθουμε να διαχειριζόμαστε επίφοβες καταστάσεις σε ένα ασφαλές περιβάλλον, λένε οι ερευνητές. Ο Clasen μαζί με τους συνεργάτες του διέκριναν σε τρεις κυρίως κατηγορίες τους φανς του τρόμου: «τζάνκια της αδρεναλίνης», «φοβιτσιάρηδες» και «διαχειριστές της μαυρίλας».
Τα «τζάνκια της αδρεναλίνης» δέχονται μία τόνωση στη διάθεσή τους από την εμπειρία του ψυχαγωγικού τρόμου και προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν αυτή τους την εμπειρία, επικεντρώνοντας την προσοχή τους σε τρομακτικά γεγονότα ή επιτρέποντας στους εαυτούς τους να ουρλιάξουν.
Όταν φοβόμαστε, εκκρίνουμε αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη και κορτιζόλη, θέτοντας το σώμα μας σε ετοιμότητα για δράση. Γνωρίζουμε ότι ο Michael Myers των ταινιών «Halloween» δεν είναι αληθινός, αλλά ο εγκέφαλός μας λειτουργεί λες και είναι μια πραγματική απειλή.
Μια μελέτη απεικόνισης του εγκεφάλου βρήκε ότι κατά την παρακολούθηση ταινιών τρόμου ενεργοποιούνται περιοχές του εγκεφάλου, όπως η αμυγδαλή, ο προμετωπιαίος και ο κεντρικός λοβός λες και οι κίνδυνοι να είναι όντως πραγματικοί.
Σε πολλούς βελτιώνεται η διάθεση μετά από την παρακολούθηση τέτοιων ταινιών. Μια μελέτη εξέτασε το πώς ένιωσαν 262 ενήλικες πριν και μετά από την είσοδό τους σε ένα δήθεν στοιχειωμένο σπίτι. Οι μισοί ισχυρίστηκαν ότι ένιωσαν καλύτερα μετά από την επίσκεψή τους. Εγκεφαλικές σαρώσεις πριν και μετά έδειξαν ότι σε εκείνους που η διάθεσή τους βελτιώθηκε, είχαν ύστερα ηπιότερες αντιδράσεις σε στρεσογόνους παράγοντες, πράγμα που συσχετίστηκε με τη γαλήνη και την ευφορία που ακολουθεί τον τρόμο. .
Η ευφορία βέβαια δεν κινητοποιεί μια μερίδα των φανς. Για τους «φοβιτσιάρηδες» και τους «διαχειριστές της μαυρίλας», το να νιώθεις τρόμο για να ψυχαγωγηθείς έχει περισσότερο να κάνει με την αυτοεκπαίδευση και την βελτίωση της προσαρμοστικότητας, είπε ο Coltan Scrivner, ερευνητής στο εργαστήριο που μελετά τον ψυχαγωγικό τρόμο στο πανεπιστήμιο του Aarhus. «Έτσι είναι σε θέση προκαλέσουν τους φόβους τους, και τους εαυτούς τους για να τους αντιμετωπίσουν.»
Οι «φοβητσιάρηδες» προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν από την εμπειρία, προσπαθώντας είτε να εκχυδαΐσουν την κατάσταση ή να μειώσουν την έκθεσή τους στα τρομακτικά της ερεθίσματα είπε ο Scrivner. Όχι επειδή δεν απολαμβάνουν την εμπειρία, αλλά επειδή «οι σκηνοθέτες προσπαθούν συνέχεια να τους πετύχουν στο κατάλληλο σημείο» είπε.
Η έρευνα των Scrivner και Clasen σε δήθεν «στοιχειωμένα» σπίτια διαπίστωσε ότι υπάρχει ένα μοτίβο στο πόσο φόβο βρίσκουν οι άνθρωποι ευχάριστο. Πολύ λίγος φόβος και καταντούν βαρετα. Πάρα πολύς, και παράγεται άγχος περισσότερο παρά διασκέδαση. Το κατάλληλο σημείο είναι μάλλον εξατομικευμένο.
Οι «διαχειριστές της μαυρίλας», ο τρίτος τύπος φαν του τρόμου, φαίνεται να χρησιμοποιούν τα τρομακτικά μέσα για να βοηθήσουν τους εαυτούς τους να αντιμετωπίσουν τα άγχη τους σχετικά με τον κόσμο γενικότερη ή τις δικές τους ζωές, εστιάζοντας σε μια πιο συγκεκριμένη απειλή.
Προσδιορίζοντας το τι μας προκαλεί φόβο και τρόμο, μπορούμε να έχουμε περισσότερο έλεγχο στη συναισθηματική μας κατάσταση. Με την πάροδο του χρόνου, παίζοντας με τον φόβο και το άγχος, μπορούμε «να μάθουμε σιωπηρά κάποιες δεξιότητες ρύθμισης των συναισθημάτων για το πώς να νιώθουμε, εκφράζοντάς τα και βιώνοντάς τα σε ένα ασφαλές μέρος», είπε ο Scrivner.
Και υπάρχουν στοιχεία που πιστοποιούν ότι παίζοντας τακτικά με τον φόβο μπορεί όντως να βοηθήσει όταν προκύπτουν πραγματικές απειλές. Στην αρχή της πανδημίας, οι φανς του τρόμου ήταν πιο ανθεκτικοί ψυχολογικά, διαπίστωσαν οι Scrivner και Clasen. Το να παίζουμε με τον φόβο, μας βοηθά να μάθουμε τι κάνει το σώμα μας υπό πίεση και πώς «να τα καταφέρουμε μένοντας ακέραιοι είτε σε απλές, είτε σε σύνθετες καταστάσεις» δήλωσε ο Clasen.
Πώς να διασκεδάσεις με το φόβο σου
«Βρες τα όρια του «οικείου χώρου» συμβουλεύει ο Scrivner. Μπορείς να δοκιμάσεις τρομακτικά πράγματα σε λιγότερο έντονα μέσα. Τα βιβλία, τα podcast και οι ταινίες είναι γενικά λιγότερο έντονα από τα βιντεοπαιχνίδια, τα οποία με τη σειρά τους είναι λιγότερο έντονα από τα «στοιχειωμένα» σπίτια σε λούνα παρκ.
Ξεκίνα από τα πιο απλά. Δεν υπάρχει λόγος να ορμήσεις στο πιο βαθύ άκρο του φόβου. Οι παιδικές ταινίες με τρομακτικά στοιχεία μπορούν να είναι μια εξαιρετική αφετηρία, λέει ο Clasen. Επισημαίνει συγκεκριμένα τις ταινίες του Studio Ghibli, «Η Γειτονιά του Δάσους: Οι Περιπέτειες του Τοτόρο (My Neighbor Totoro)» και «Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων (Spirited Away)».
Οποιαδήποτε στιγμή βέβαια μπορείς να αποστασιοποιηθείς ανάβοντας τα φώτα, παρακολουθώντας μια ταινία τρόμου κατά τη διάρκεια της ημέρας ή ακόμα και αναζητώντας σπόιλερς. Στη χειρότερη περίπτωση απλά παρατήρησε τα κοστούμια, υπενθύμισε στον εαυτό σου ότι είναι ηθοποιοί ή σκέψου το γελοίο της κατάστασης.
Παρακολούθησε με φίλους. Ο ψυχαγωγικός φόβος είναι μια κοινωνική δραστηριότητα. Λίγοι άνθρωποι πηγαίνουν να παρακολουθήσουν ταινίες τρόμου ή επισκέπτονται στοιχειωμένα σπίτια μόνοι τους, τονίζει ο Clasen.
Τέλος, πάρε βαθιές αναπνοές, μια δοκιμασμένη τεχνική για να ρυθμίσεις τα συναισθήματά σου. Τελικά, αυτός ο δολοφόνος δεν σε κυνηγάει πραγματικά.
Μάλλον.»
Του Richard Sima,The Washington Post
