Οι πλατύποδες, είδη βγαλμένα σχεδόν από τη φαντασία, μοιάζουν με πλάσματα που έχουν προκύψει από τη συρραφή ετερόκλητων χαρακτηριστικών από θηλαστικά, ερπετά και πτηνά.
Ξεχωρίζουν από το ράμφος τους που μοιάζει με πάπιας, γι’ αυτό και μια άλλη ονομασία του πλατύποδα είναι Ορνιθόρυγχος. Ενώ γεννούν αυγά, παράγουν και γάλα, χωρίς όμως να έχουν θηλές.
Το γάλα του Ornithorhynchus anatinus –όπως είναι η επιστημονική του ονομασία- βγαίνει από πόρους, στο δέρμα, των μαστικών του αδένων. Κυλάει και συγκεντρώνεται σε αυλακώσεις στο δέρμα του, από όπου τα μωρά το θηλάζουν ή το ρουφάνε από τις τούφες του τριχώματος.
11 επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα φράγματα των ποταμών περιορίζουν τη μετανάστευση των πλατυπόδων, εξαναγκάζοντάς τους στην ενδογαμία, στη συνεχή δηλαδή διασταύρωσή τους μέσα σε περιορισμένες ομάδες
Ένα ακόμα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του πλατύποδα είναι το δηλητήριο που έχει το αρσενικό σε αποφύσεις –ή για την ακρίβεια τεράστια κεντριά- που βρίσκονται σε καθένα από τα πόδια του. Το δηλητήριο του είναι πολύ ισχυρό και ένα του κέντρισμα ισοδυναμεί με τσίμπημα εκατοντάδων σφιγγών, σακατεύοντας για βδομάδες τα θύματά του, όταν φυσικά δεν τα σκοτώνει.
Είναι επίσης το μόνο θηλαστικό που μπορεί να εντοπίζει τη λεία του ανιχνεύοντας τα ηλεκτρικά πεδία που εκπέμπει το σώμα της. Και ενώ τα περισσότερα θηλαστικά έχουν από δύο φυλετικά χρωμοσώματα, ο πλατύποδας διαθέτει δέκα(!)
Το κερασάκι στην τούρτα των εντυπωσιακών του χαρακτηριστικών συμπληρώνεται από την ικανότητά του να φωσφορίζει στο σκοτάδι. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2020, οι πλατύποδες είναι βιοφθορίζοντες, που σημαίνει ότι το τρίχωμά τους λάμπει σε γαλαζοπράσινη απόχρωση κάτω από το υπεριώδες φως. Ως προς αυτό μοιάζουν με ένα άλλο εξαιρετικά ενδιαφέρον είδος: τον διάβολο της Τασμανίας, που από το 2009 έχει ανακηρυχθεί ως απειλούμενο είδος.
Ο πλατύπους, λοιπόν, το πλάσμα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια Χίμαιρα της Φύσης ή ένα ενσαρκωμένο Αρχείο ζωικών χαρακτηριστικών, κινδυνεύει. Κινδυνεύει από την κλιματική αλλαγή, μαζί με πολλά άλλα είδη, αλλά ακόμα περισσότερο κινδυνεύει πολύ πιο άμεσα από τη δημιουργία φραγμάτων στα ποτάμια της Αυστραλίας, όπου συγκεντρώνεται και ο μεγαλύτερος πληθυσμός τους.
Σε μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στις 3 Νοεμβρίου του 2022, στo περιοδικό Communications Biology, 11 επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα φράγματα των ποταμών περιορίζουν τη μετανάστευση των πλατυπόδων, εξαναγκάζοντάς τους στην ενδογαμία, στη συνεχή δηλαδή διασταύρωσή τους μέσα σε περιορισμένες ομάδες.
Για δύο χρόνια οι ερευνητές που διεξήγαγαν τη μελέτη, εξέτασαν διαφορετικούς πληθυσμούς πλατυπόδων σε πέντε ποτάμια με φράγματα και σε τέσσερα χωρίς, στη νοτιοανατολική Αυστραλία, συλλέγοντας δείγματα αίματος από 274 ζώα για να μελετήσουν το DNA τους. Με αυτή τη γενετική ανάλυση στα χέρια τους, οι επιστήμονες μπορούσαν να δουν ότι τα φράγματα αποτελούσαν σοβαρή απειλή, όχι μόνο επειδή καταστρέφουν τους βιότοπους, αλλά και από εξελικτική άποψη. Σε γενετικό επίπεδο, η διαφορά μεταξύ των πληθυσμών που ζούσαν σε ποταμούς με φράγματα και σε ποταμούς χωρίς φράγματα ήταν εντυπωσιακή.
«Όταν δεν υπάρχει μετανάστευση μεταξύ των πληθυσμών και οι πληθυσμοί είναι μικροί, η γενετική ποικιλομορφία εντός κάθε ομάδας μειώνεται γρήγορα», δήλωσε ο Luis Mijangos, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας στην Αυστραλία(UNSW Sydney) και ένας από τους συγγραφεις της μελέτης. «Αν υπάρχουν ευεργετικές μεταλλάξεις που επιτρέπουν σε επιμέρους ζώα να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή, αυτές οι μεταλλάξεις δεν διαχέονται σε άλλους πληθυσμούς».
Στο άρθρο του στο The Conversation o Mijangos, όπου επεξηγεί τα αποτελέσματα της έρευνας, αναφέρει επίσης ότι «η γενετική διαφοροποίηση μεταξύ πληθυσμών, που εμποδίζονται από την επικοινωνία μεταξύ τους λόγω του ενδιάμεσου φράγματος, είναι από 4 έως και 20 φορές μεγαλύτερη, σε σχέση μεταξύ εκείνων που ανεμπόδιστα επικοινωνούν». «Πρακτικά οι δυο πληθυσμοί είναι σαν να ζουν σε διαφορετικά ποτάμια».
Ενώ επισημαίνει ως ακόμα πιο σημαντικό το γεγονός της αύξησης των διαφορών όσο μεσολαβεί το μεταξύ τους φράγμα. «Αυτό αντανακλά τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στο γενετικό υλικό των πλατυπόδων» τονίζει.
Πέραν της ενδογαμίας και της μη διάχυσης των κατακτημένων προσαρμογών του γενετικού τους υλικού στον γενικό πληθυσμό, οι πλατύποδες κινδυνεύουν επίσης από «κατάθλιψη λόγω της ενδογαμίας». Αυτή συνοδεύεται από αυξημένη θνησιμότητα των απογόνων τους, καθώς και μειωμένη γονιμότητα των συγγενών τους. Πόσο άραγε να αντέξει ένας πλατύποδας να βλέπει και να έρχεται σε επαφή με τα ίδια και τα ίδια πρόσωπα;
Στο άρθρο του ο Mijangos καταλήγει με κάποιες προτάσεις σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να προστατέψουμε τους πλατύποδες.
Μεταξύ άλλων, προτείνει να αποκατασταθούν οι όχθες των ποταμών με την αναφύτευση δέντρων και τον περιορισμό της πρόσβασης ζώων από κτηνοτροφικές μονάδες. Ταυτόχρονα πρέπει να βελτιώσουμε, λέει, την ποιότητα των νερών τους και της φυσικής τους ροής. Για το σκοπό αυτό πρέπει να περιοριστεί σημαντικά η ρύπανσή τους και η κατασκευή φραγμάτων.
Παράλληλα τονίζει πόσο σημαντικό είναι να δημιουργηθούν δίοδοι στα υπάρχοντα φράγματα για να μπορούν να κινούνται οι πλατύποδες, όπως και άλλα ζώα που μπορεί να συναντούν ανάλογα προβλήματα.
Τέλος πρέπει να υπάρξουν μετεγκαταστάσεις πλατυπόδων και διασφάλιση της γενετικής ποικιλομορφίας μέσω της δημιουργίας προστατευμένων πληθυσμών. Χρειάζεται να γίνει «περισσότερη έρευνα για να κατανοηθούν οι αναπαραγωγικές απαιτήσεις» που έχουν οι πλατύποδες, καταλήγει.
