Παίρνω αφορμή για να γράψω αυτό το άρθρο από ένα βίντεο που παρακολούθησα για ένα πείραμα, για το οποίο αν και είχα ξαναδιαβάσει, αυτήν τη φορά που είχα και το οπτικό υλικό, πραγματικά συγκλονίστηκα. Η συγκεκριμένη έρευνα ονομάζεται "πείραμα Μίλγκραμ". Σε περίπτωση που δεν το έχεις δει ή απλώς δε σε ενδιαφέρει να το κοιτάξεις περαιτέρω, αποτελεί μια ψυχοκοινωνική διαδικασία, στην οποία συμμετείχαν εθελοντές, που αρχικά εν αγνοία τους, κλήθηκαν να τιμωρούν με ηλεκτροσόκ άτομα που απαντούσαν λάθος στις ερωτήσεις τους, θεωρώντας ότι συμμετέχουν απλά σε ένα τεστ μνήμης και μάθησης. Η τιμωρία έφτανε μέχρι και τα 450 V και ήταν ενήμεροι πως η τάση στη συγκεκριμένη τιμή ήταν θανατηφόρα. Προφανώς αυτοί που επιμελήθηκαν το πείραμα αυτό έλεγαν ψέματα ότι πραγματοποιείται το ηλεκτροσόκ και έτσι κατέγραφαν τις αντιδράσεις των εθελοντών, ανάλογα με το αν θα προβούν στη συγκεκριμένη ενέργεια, δηλαδή να θανατώσουν ένα άτομο για το καλό της επιστήμης. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως 9/12 δέχθηκαν την πρόσκληση αυτή και το έφτασαν μέχρι το τέλος.
Πού θέλω να καταλήξω; Θα ήθελα λίγο να επεξεργαστούμε τα αποτελέσματα της έρευνας, τα οποία είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά, οφείλω να ομολογήσω.
Πάντα με απασχολούν και με ταλανίζουν θέματα βιοηθικής, πού σταματά η επιστήμη, η συνεχής αναζήτηση γνώσης που θα λύσει σοβαρά προβλήματα υγείας και θα σωθούν εκατομμύρια ψυχές.
Τι είναι αυτό λοιπόν που βγάζει το τέρας από μέσα του; Η φύση της απάντησης σίγουρα δεν είναι μονοδιάστατη. Το χρηματικό συμφέρον, η ανάγκη του ανθρώπου να δοξαστεί, να φτάσει ψηλά έχουν ως αποτέλεσμα την υποταγή και την εκτέλεση των εντολών από τους ανωτέρους του. Όποιες και αν είναι αυτές, από τη στιγμή που δε βλάπτουν τον ίδιο, δεν πειράζει.
Με τι κόστος όμως; Γιατί πάντα όταν λειτουργεί προς το απώτερο καλό, η κοινωνία πατά κυριολεκτικά επί πτωμάτων αδιαφορώντας για τις μικρές ως και μηδαμινές απώλειες που τη βοήθησαν να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Γιατί όταν μιλάμε για το καλό της ανθρωπότητας, μιλάμε πάντα με αριθμούς (συγκριτικά πόσοι εζησαν vs πόσοι πέθαναν). Όμως όταν αρχίζουμε να μιλάμε έτσι για ζωές, η φύση του ανθρώπου παύει να υφίσταται, και για αυτόν που χάνεται αλλά και για αυτόν που το ασπάζεται αυτό. Και αυτό εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις (βλ. πολέμους). Λες και η θυσία ανθρώπων, αν περιοριορίζεται σε μικρό αριθμό, δεν είναι εξίσου κακή με το να πέθαιναν αυτοί οι άνθρωποι λόγου χάρη από την ασθένεια που προσπαθούμε να θεραπεύσουμε. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του πειράματος, παρατήρησα πως άτομα με καλλιτεχνική φύση έτειναν να είναι περισσότερο συναισθηματικοί και δε δέχτηκαν να το κάνουν σε σύγκριση με επιστήμονες του χώρου, οι οποίοι υπήρξαν περισσότερο σκληροί και ορθολογιστές.
Βλέπουμε λοιπόν κατά πόσο ο περίγυρός μας και το εργασιακό περιβάλλον μάς μεταλάσσουν σαν άτομα και μας επηρεάζουν τελικά για το αν θα δεχτούμε να αφαιρέσουμε ή όχι μια ζωή για την πρόοδο της επιστήμης.
Και όμως, η αξία της ζωής των ''πειραματόζωων'' που θα καταλήξουν από αυτήν την απόπειρα, η οποία εν τέλει ενδέχεται να αποτύχει, ισοδυναμεί με αυτή των ατόμων που έχουν ανάγκη τη θεραπεία. Και μπορεί με αυτό που θα πω τώρα να θεωρηθεί ότι το φτάνω στα άκρα, όμως το ίδιο ισχύει και για τα ζώα. Γιατί ο φόνος των ζώων ποτέ δε θεωρείται ποινικό αδίκημα. Και προσοχή, δε μιλάω για τα ζώα που θανατώνονται για την ικανοποίηση της ανάγκης μας για τροφή, δεν υποστηρίζω τις αντιλήψεις των χορτοφάγων, είμαι υπέρ αυτού, παρότι με ενοχλεί κατά βάθος, καθώς αποτελεί απαραίτητο, έτσι λειτουργεί σωστά η τροφική μας αλυσίδα. Εγώ αυτή τη στιγμή αναφέρομαι στα ζώα που υπόκεινται σε βασανιστήρια στα εργαστήρια, τους προσθέτουμε τεχνητά μέλη, αλλάζουμε τις φυσιολογικές τους λειτουργίες και πάνω από όλα τα σκοτώνουμε για το απώτερο καλό. Και αυτό δε θεωρείται ανήθικο, δε θα πάει κανείς φυλακή εξαιτίας αυτού, παρότι ο φόνος του δεν εξυπηρετεί καμία βασική ανάγκη. Προς θεού όμως, δεν το καταδικάζω σαν πράξη, ειδικά αφού αποτελεί και μέρος της αυριανής μου δουλειάς. Απλά προσπαθώ να θέσω, ή μάλλον προσπαθώ να προσδιορίσω όσο γίνεται τα όρια του ηθικού και του ανήθικου, του νόμιμου και του παράνομου, καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως το μόνο σίγουρο είναι πως δεν είναι τα σωστά. Επικρατεί μεγάλη σύγχυση στο πεδίο αυτό και αμφιβάλλω για την εξέλιξη του, καθώς οι δύο αυτές αντικρουόμενες έννοιες δε συγκλίνουν απόλυτα.
Για να επανέλθω όμως στο πείραμα, όταν προσπαθούμε να αναλύσουμε ποια ήταν τα κίνητρα που ώθησαν ένα άτομο στη ''δολοφονία'', στην ξαφνική έλλειψη ηθικών διλημμάτων, πρέπει να προσπαθήσουμε να ''γεμίσουμε τα παπούτσια του''. Τι είναι αυτό λοιπόν που βγάζει το τέρας από μέσα του; Η φύση της απάντησης σίγουρα δεν είναι μονοδιάστατη. Το χρηματικό συμφέρον, η ανάγκη του ανθρώπου να δοξαστεί, να φτάσει ψηλά έχουν ως αποτέλεσμα την υποταγή και την εκτέλεση των εντολών από τους ανωτέρους του. Όποιες και αν είναι αυτές, από τη στιγμή που δε βλάπτουν τον ίδιο, δεν πειράζει. Κατά τη διάρκεια του πειράματος, οι εθελοντές ρωτούσαν ''Αυτό που θα του κάνω μπορεί να τον σκοτώσει;'' Ένα όχι ή μια διπλωματική απάντηση του ανωτέρου τους αρκούσε για να απαλαχθούν από την οποιαδήποτε δεύτερη σκέψη που είχαν και ας ήξεραν μέσα τους την αλήθεια. Και αυτό πηγάζει κιόλας από την τάση που ακολουθεί τον άνθρωπο να φορτώνει πολύ εύκολα το φταίξιμο στους άλλους. Πολύ εύκολα αν γινόταν κάτι θα μπορούσε να πει πως αυτός δεν ήξερε πως μπορούσε να τον σκοτώσει, δεν του το είπε κανείς. Και ας το έγραφε σε μια ετικέτα κάτω από το κουμπί των 450 V ότι είναι θανατηφόρο.
Το συγκεκριμένο θέμα της βιοηθικής είναι πολύ ρευστό και μη εύκολα διαχειρίσιμο, ούτε και από το νόμο καθώς φαίνεται.
Η κρίση του καθενός από εμάς θα καθορίσει την εξέλιξη της βιοηθικής και της επιστήμης κατ'επέκταση, το ζήτημα που πραγματικά αποτελεί δίκοπο μαχαίρι σε μια κοινωνία, που αν και τόσο εξελιγμένη, σε αυτό το θέμα παραμένει τόσο πρωτόγονη.
σχόλια