Oι «λευκές χήρες» είναι μια οργάνωση γυναικών στην Ιταλία που παρόμοιά της δεν υπάρχει στην Ευρώπη ή σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου. Μέλη της είναι δεκάδες γυναίκες, των οποίων οι Ιταλοί σύζυγοι αυτοκτόνησαν κάτω από το βάρος των οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζαν.
Ανακάλυψα την ύπαρξή τους γυρνώντας τη Νονά, ένα ντοκιμαντέρ για τις συνέπειες της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης στον Νότο της Ευρώπης. Η ταινία, που θα κάνει πρεμιέρα τον Μάρτιο στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, αντλεί τον τίτλο της από το ομώνυμο βιβλίο της Γερμανίδας συγγραφέως Γκέρτρουντ Χέλερ (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη) και εξιστορεί τους μηχανισμούς με τους οποίους η Μέρκελ –αυτή είναι η Νονά– κατάφερε να κατακτήσει την Ευρώπη, αδιαφορώντας για τις παράπλευρες συνέπειες, όπως οι αυτοκτονίες στις χώρες του Νότου.
«Ο σύζυγός μου είχε κάποιο χρέος στην εφορία που αυξήθηκε με τον καιρό, με τα πρόστιμα και τις προσαυξήσεις» μας είπε η Τιζιάνα, που οργάνωσε μια διαδήλωση των γυναικών στην Μπολόνια. «Φοβόταν ότι θα έχανε το σπίτι, φοβόταν ότι θα έχανε τη σύζυγο και τις αδερφές, φοβόταν, ίσως, να νιώσει ένας αποτυχημένος... Είμαστε "λευκές" επειδή οι δικοί μας νεκροί δεν αυτοκτόνησαν γιατί, έτσι, ξύπνησαν ένα πρωινό και αποφάσισαν να αυτοκτονήσουν. Με τον χρόνο ωρίμασε μέσα τους η ιδέα να δώσουν τέλος στη ζωή τους, γιατί το κράτος δεν τους βοήθησε να ξεφύγουν. Είμαστε "λευκές χήρες" γιατί αυτοί οι άνθρωποι πέθαναν άδικα».
Η Τιζιάνα μάς μίλησε για τη μοναξιά και τα αισθήματά της την επόμενη μέρα της τραγωδίας, αλλά γι' αυτό δεν χρειαζόταν να ταξιδέψει κανείς στην Ιταλία. Αυτό τον καιρό παίζεται στην Αθήνα, στο θέατρο Olvio, μία από τις καλύτερες φετινές θεατρικές παραστάσεις που καταπιάνεται ακριβώς με αυτό το θέμα. Πάνω σε ένα εμπνευσμένο κείμενο της Κατερίνας Γιαννάκου, η παράσταση Μια κανονική μέρα (εύστοχη και διακριτική η σκηνοθεσία της Μαριάννας Κάλμπαρη) ξεκινάει από τη μέρα μιας αυτοκτονίας κάπου στην Ελλάδα του τέλους της πλαστής ευημερίας και της κρίσης. Στην ουσία αφορά μια γυναίκα που βρίσκεται ξαφνικά μόνη και καλείται να δώσει τη μάχη με τη θλίψη και την οργή, τις ενοχές και την επιβίωση.
Είναι σχεδόν απίστευτο πόσο αυτά που λέει η Τιζιάνα στην Ιταλία συμπίπτουν με αυτά που λέει στον μονόλογό της η Ελληνίδα «λευκή χήρα», όπως την αποδίδει σε μια εξαιρετική ερμηνεία η Ράνια Σχίζα. Θα έλεγε κανείς ότι η Γιαννάκου κάπου βρήκε την Ιταλίδα και της μίλησε πριν γράψει το έργο, αλλά αυτό φυσικά δεν συνέβη ποτέ, ούτε η συγγραφέας έτυχε να έρθει σε επαφή με ένα ανάλογο περιστατικό. Στο Λονδίνο σπουδάζει, μια ακόμη απόδειξη για τα ταλέντα που εξακολουθεί να βγάζει η χώρα, παρά τις δοκιμασίες της. Όχι μόνο τις τωρινές αλλά και τις παλιότερες, της καταναλωτικής αφασίας.
Δεν είναι τυχαία αυτή η μακάβρια ελληνο-ιταλική σύγκλιση. Οι Νότιοι της Ευρώπης ζουν το ψυχόδραμα της οικονομικής κρίσης με διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι οι Βόρειοι, που έτσι κι αλλιώς έχουν πληγεί λιγότερο, προς το παρόν. Στο Μιλάνο, ένας ψυχολόγος μας είπε ότι πριν από την κρίση τα ποσοστά αυτοκτονίας στον Νότο ήταν τα τελευταία 100 χρόνια μικρότερα από αυτά του Βορρά, αλλά και αυτό το δεδομένο πάει τώρα να ανατραπεί.
Η αιτία δεν είναι η φτώχεια. Η κατάσταση στη Γερμανία, την Ιταλία ή την Ελλάδα ήταν ασύγκριτα χειρότερη μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά οι άνθρωποι δεν αυτοκτονούσαν γιατί είχαν την ελπίδα ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν. Στις μέρες μας, για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, οι νέοι καλούνται να ζήσουν χειρότερα από τους γονείς τους. Και εκτός από την έλλειψη ελπίδας, υπάρχουν και οι ενοχές, με τις οποίες η Γερμανίδα Νονά φρόντισε να γεμίσει τους τεμπέληδες του Νότου για να εξασφαλίσει την ηγεμονία της στην Ευρώπη. Όπως λέει και η πρωταγωνίστρια της παράστασης: «Θα ήθελα να είχε πεθάνει ο άνδρας μου από ζάχαρη. Όχι από ντροπή».
σχόλια