Από το smyrnaios.net
Στην εποχή μας όλο και συχνότερα η πολιτική διαμεσολαβείται μέσα από το διαδίκτυο. Τα εργαλεία που προσφέρει το μέσο (ιστολόγια, κοινωνικά δίκτυα, συναθροιστές κλπ.) χρησιμοποιούνται από πολιτικούς χώρους και κινήματα για πληροφόρηση, οργάνωση, προπαγάνδα και δράση.
Στο παρόν άρθρο θα εφαρμόσω τη μέθοδο ανάλυσης κοινωνικών δικτύων για να εξετάσω την ανάδειξη ενός πολιτικού γεγονότος μέσω της κάλυψης του στο Twitter. Επέλεξα ως πεδίο ανάλυσης τον αγώνα στον οποίο επιδίδεται η τοπική κοινωνία της Χαλκιδικής ενάντια στην εξάπλωση των μεταλλείων χρυσού της καναδικής εταιρείας Eldorado Gold στο δάσος των Σκουριών.
Το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι ενδιαφέρον από πολλές απόψεις : πρόκειται για γεγονότος που αγνοείται συστηματικά από τα κυρίαρχα ΜΜΕ· συμβαίνει εκτός Αθήνας και μεγάλων αστικών κέντρων· το οικολογικό διακύβευμα του συσπειρώνει την πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας αλλά και ευρύ φάσμα υποστηρικτών· οι τελευταίοι κάνουν ιδιαίτερα αποτελεσματική χρήση του διαδικτύου για να προωθήσουν τους στόχους τους.
Για να εξετάσω το πως χρησιμοποιείται το Twitter για την κάλυψη του κινήματος επικεντρώθηκα στην περίοδο που ακολούθησε την πορεία διαμαρτυρίας που έγινε στις 21 Οκτωβρίου 2012 στις Σκουριές.
Η μεγάλη συμμετοχή στην πορεία αλλά και η απρόκλητη, βίαιη καταστολή που ακολούθησε εκ μέρους της αστυνομίας ανέδειξαν ένα θέμα το οποίο, αν και προϋπάρχει εδώ και καιρό σε τοπικό επίπεδο, απουσιάζει από τη δημόσια ατζέντα σε εθνικό επίπεδο. Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται η αύξηση των αναζητήσεων με τη λέξη "σκουριές" από την 21 Οκτωβρίου και μετά.
Μεθοδολογία
Μέσω του προγράμματος TwapperKeeper συνέλεξα όλα τα τουιτς που περιείχαν το hashtag #skouries κατά τη διάρκεια 3,5 εικοσιτετράωρων. Η συλλογή άρχισε την Κυριακή 21 Οκτωβρίου 2012 στις 23:35 – λίγες ώρες μετά το πέρας της πορείας – και τελείωσε την Πέμπτη 25 Οκτωβρίου στις 12:37.
Σε αυτό το διάστημα συλλέχθηκαν 2.713 τουιτς από 466 διαφορετικούς χρήστες. Τα δεδομένα αυτά επεξεργάστηκαν με διάφορους τρόπους. Καταρχάς χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα Gephi για τη δημιουργία του γράφου των χρηστών.
Επεξήγηση του πρώτου γράφου
Οι κουκκίδες αντιστοιχούν σε λογαριασμούς χρηστών στο Twitter τον οποίο το όνομα αναφέρθηκε έστω και μία φορά σε τουιτ που περιείχε το hashtag #skouries. Οι γραμμές αντιστοιχούν στις συνδέσεις δύο ειδών (mentions και retweets). Η τοπολογία του γράφου είναι αποτέλεσμα των σχέσεων μεταξύ των χρηστών. Με άλλα λόγια αυτοί που βρίσκονται στο κέντρο του χάρτη έχουν σημαντική επιρροή στην κοινότητα, σε αντίθεση με αυτούς που βρίσκονται στην περιφέρεια.
Το μέγεθος των κουκκίδων (από το μικρότερο στο μεγαλύτερο) εξαρτάται από το βαθμό betweeness centrality του κάθε χρήστη. Ο αλγόριθμος αυτός εκφράζει τον βαθμό κατά τον οποίο ένας ιστότοπος κατέχει στρατηγική θέση μέσα στην κοινότητα. Άρα όσο μεγαλύτερη η κουκκίδα τόσο πιο σημαντικός ο ρόλος του χρήστη μέσα στην κοινότητα.
Το χρώμα της κουκκίδας εξαρτάται από την υποκοινότητα στην οποία ο κάθε χρήστης ανήκει. Οι υποκοινότητες αποτελούνται από χρήστες οι οποίοι έχουν μεταξύ τους ιδιαίτερα εντατικές σχέσεις όπως αυτές εκφράζονται μέσα από mentions και retweets. (Εδώ μπορείτε να κατεβάσετε ολόκληρο το χάρτη σε μορφή pdf για καλύτερη ανάλυση).
Διάρθρωση γύρω από την πρωτογενή πληροφορία
Το πρώτο που παρατηρεί κανείς είναι η κεντρική θέση του χρήστη @antigoldgreece. Ο λογαριασμός αυτός ανήκει στα μέλη του Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων της Ιερισσού Χαλκιδικής που είναι από τις πιο δραστήριες τοπικές οργανώσεις γύρω από το ζήτημα των μεταλλείων.
Το παρατηρητήριο διαθέτει επίσης το ιστολόγιο http://antigoldgreece.wordpress.com το οποίο έχει πολύ έντονη δραστηριότητα και αποτελεί κόμβο πληροφόρησης και συντονισμού του κινήματος.
Τα μέλη του Παρατηρητηρίου ήταν παρόντα στη πορεία διαμαρτυρίας της 21ης Οκτωβρίου και ως εκ τούτου αποτέλεσαν πηγή πληροφόρησης για τα τεκταινόμενα σε πραγματικό χρόνο.
Κεντρικός ρόλος των χρηστών-ενδιάμεσων
Η δεύτερη παρατήρηση που μπορεί να γίνει είναι ότι η πρωτογενής πληροφόρηση που πηγάζει κυρίως από το @antigoldgreece (2.000 followers), αλλά και από άλλους με άμεση παρουσία στο χώρο των γεγονότων όπως @dafnisf (800) και @nopartykula (441), διαχέεται σε ευρύτερο κύκλο περνώντας από άλλους χρήστες με υψηλή επιρροή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η @irategreek (6.000). Όντας ιδιαίτερα δραστήρια στο Twitter έχει μεγάλο κύκλο επαφών τον οποίο και χρησιμοποιεί ώστε να προωθήσει θέματα που την ενδιαφέρουν όπως το #skouries.
Έτσι η επιτόπου κάλυψη των γεγονότων μέσω των retweets και των mentions από χρήστες με υψηλή επιρροή αγγίζει μεγάλο αριθμό ατόμων και εξαπλώνεται πλατύτερα. Ενδεικτικά άλλοι χρήστες που είχαν αποτελεσματικό ρόλο ενδιάμεσου στο hashtag #skouries την συγκεκριμένη περίοδο είναι οι @asteris (11.000), @northaura (5.000) και @kayoazul (1000).
Αξιοπρόσεχτη είναι επίσης η απουσία επαγγελματιών δημοσιογράφων μεταξύ των σημαντικότερων χρηστών του γράφου #skouries (εκτός από @dafnisf). Αυτό σημαίνει ότι οι κοινότητες που δημιουργούνται στο Twitter μπορούν και λειτουργούν αυτόνομα σε όλο το φάσμα της ενημέρωσης, από την παραγωγή πρωτογενούς πληροφορίας μέχρι τη διασταύρωση και τη διάχυση της, χωρίς τη συμμετοχή δημοσιογράφων.
Διεθνοποίηση του ζητήματος
Η τρίτη παρατήρηση σχετικά το γράφο του #skouries είναι η ιδιαίτερα ισχυρή παρουσία μη Ελλήνων χρηστών. Αυτό επιβεβαιώνεται κι από την ανάγνωση των τουιτς στα οποία, εκτός των Ελληνικών, βρίσκονται πολλά μηνύματα στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα ισπανικά.
Αυτό συμβαίνει γιατί πολύ Ελληνόφωνοι χρήστες με καλή γνώση ξένων γλωσσών μεταφράζουν συστηματικά τις σημαντικότερες πληροφορίες. Για παράδειγμα οι χρήστες @yiannisbab, @okeanews και @tinaletina έχουν ιδιαίτερη δραστηριότητα στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα ισπανικά αντίστοιχα.
Μέσω τέτοιων δικτυώσεων στο Twitter οι πληροφορίες για τις #Skouries διεθνοποιούνται, κάτι που αποτελεί άμεσο στόχο του κινήματος. Για παράδειγμα οι πληροφορίες για τις δραστηριότητες της Καναδικής εταιρείας Eldorado Gold έφτασαν μέχρι Καναδούς χρήστες οι οποίοι και τις διέσπειραν στο τοπικό κοινό.
Εγκαλώντας ΜΜΕ και επίσημους
Η τέταρτη παρατήρηση που πηγάζει από τον γράφο είναι η συνεχής προσπάθεια των χρηστών να τραβήξουν την προσοχή των κυρίαρχων Ελληνικών και διεθνών ΜΜΕ. Πολλά μηνύματα απευθύνονται ευθέως στους επίσημους λογαριασμούς μέσων όπως @alpha_tv, @kathimerini_, @grmegagegonota, @ant1tv αλλά και @guardian.
Η εμμονή αυτή δεν παρήγαγε ιδιαίτερα αποτελέσματα με την έννοια ότι η κάλυψη των γεγονότων από τα κυρίαρχα ΜΜΕ έμεινε σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Το ίδιο φαινόμενο προσπάθειας άμεσης επικοινωνίας/καταγγελίας παρατηρείται σε σχέση με επίσημους λογαριασμούς όπως @NikosDendias @astynomia ή @hellenicpolice.
Τέλος μια τελευταία παρατήρηση έχει να κάνει με τη θέση στο γράφο των αμιγώς οικολογικών οργανώσεων όπως η Greenpeace και WWF οι οποίες φαίνεται να δημιουργούν μια δικιά τους υποκοινότητα σχετικά απομακρυσμένη από το κέντρο του γράφου. Αυτό αποδεικνύει ότι στο συγκεκριμένο hashtag περισσότερο ακολουθούν παρά πρωταγωνιστούν στη κάλυψη και τη συζήτήση για τα γεγονότα, παρόλο που το θέμα τις αφορά άμεσα.
Τα δημοφιλέστερα περιεχόμενα
Η συλλογή και η ταξινόμηση των συνδέσμων που μοιράστηκαν σε μηνύματα που περιείχαν το #skouries μας δίνει κάποια στοιχεία για τα δημοφιλέστερα περιεχόμενα σχετικά με το θέμα στη συγκεκριμένη περίοδο.
Το κριτήριο ταξινόμησης που χρησιμοποιήσαμε είναι ο αριθμός των retweets του κάθε συνδέσμου. Αυτό γιατί οι σχετικές έρευνες (βλέπε Cha et al., 2010) έχουν δείξει ότι τα μηνύματα που τυγχάνουν υψηλού αριθμού retweets παρουσιάζουν εκθετική αύξηση ως προς τον αριθμό χρηστών που τα λαμβάνουν. Παρακάτω ο πίνακας με τους 20 δημοφιλέστερους συνδέσμους και τον αριθμό των retweets.
75 http://antigoldgreece.wordpress.com/2012/10/22/skouries-junta/
37 http://www.youtube.com/watch?v=mtMp9ioo2_E&feature=youtu.be
37 http://twitter.com/monahus/status/259730205466320896/photo/1
37 http://news.radiobubble.gr/2012/10/skouries-turned-into-battlefield.html
34 http://twitter.com/antigoldgreece/status/260800394840653826/photo/1
34 http://chirpstory.com/li/29226
29 http://sphotos-g.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-snc6/282314_4624965982820_1435077529_n.jpg
26 http://www.alterthess.gr/content/stis-skoyries-zisame-polemo-nea-binteo-apo-tin-poreia-kai-fotografies
25 http://twitter.com/_sheilas_/status/260441658590642176
24 http://www.okeanews.fr/la-foret-de-skouries-se-transforme-en-champ-de-bataille/
24 http://www.newstatesman.com/politics/2012/10/desperate-keep-police-side-greek-government-overlooking-violent-abuses
21 http://ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_wsite1_1_22/10/2012_466697
17 http://www.seleo.gr/index.php?option=com_content&%3Bview=article&%3Bid=73655%3Aksulo-xhmika-kai-bia-apo-tous-astunomikous—prostates-ton-metalleion-xrusou-sth-xalkidiki-foto&%3Bcatid=1%3Alatest-news&%3BItemid=50#.UIRg7cv7v_Q.twitter
17 http://antigoldgreece.wordpress.com/2012/10/22/video-skouries-21102012/
16 http://www.youtube.com/watch?v=0MCUtJd2b7Q&feature=youtu.be
Ο σύνδεσμος με τα περισσότερα retweets οδηγεί σε ένα άρθρο του Antigoldgreece το οποίο περιγράφει τα γεγονότα και στηλιτεύει την αστυνομική βία. Ο δεύτερος σύνδεσμος οδηγεί σε ένα βίντεο (18.000 views) το οποίο αποδεικνύει το μέγεθος της πορείας. Ο τρίτος σύνδεσμος οδηγεί σε μια φωτογραφία του χρήστη @monahus από μια αποδασωμένη περιοχή των μεταλλείων.
Σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι από τους δημοφιλέστερους συνδέσμους αφορούν πρωτογενή και πολυμεσική πληροφόρηση από τα γεγονότα καθώς και περιεχόμενα σε άλλη γλώσσα από τα ελληνικά (Newstatesman, Kathimerini). Φαίνεται κι εδώ η προσπάθεια προώθησης του ζητήματος στο εξωτερικό.
Ταυτόχρονα, φαίνεται ότι το κενό των κυρίαρχων ΜΜΕ στην κάλυψη της διαμαρτυρίας και της βίαιης καταστολής αναπληρώνεται από ανεξάρτητους ενημερωτικούς ιστότοπους που λειτουργούν με επαγγελματικά ή ημιεπαγγελματικά πρότυπα: Radiobubble, Alterthess, Okeanews, Seleo.
Χρησιμοποιώντας τις διευθύνσεις των δημοφιλέστερων ιστολογίων μεταξύ αυτών που αναφέρθηκαν σε μήνυμα με το #skouries δημιούργησα τον γράφο της σχετικής μπλογκοσφαίρας στον οποίο φαίνεται επίσης ο κεντρικός ρόλος του Antigoldgreece.
Συμπεράσματα
Η εξέταση της κάλυψης στο Twitter του κινήματος ενάντια στην μεταλλευτική εκμετάλλευση του δάσους των Σκουριών είναι χρήσιμη για την κατανόηση και άλλων ανάλογων περιπτώσεων.
Το πρώτο, προφανές, συμπέρασμα είναι ότι το διαδίκτυο γενικά και το Twitter πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιείται από τα κοινωνικά κινήματα ως αντίδοτο στην έλλειψη ενδιαφέροντος από τα κυρίαρχα ΜΜΕ.
Συγκεκριμένα το Twitter φαίνεται να είναι το εργαλείο που επιτρέπει την ευκολότερη συγκέντρωση όλων των σχετικών διάσπαρτων πληροφοριών σε ένα μοναδικό δυνητικό τόπο, το hashtag #skouries.
Όπως έχουν αναδείξει κι άλλες έρευνες, σε περιπτώσεις σημαντικών γεγονότων, όπως η βίαιη καταστολή της πορείας της 21ης Οκτωβρίου, το Twitter χρησιμοποιείται βασικά για τροφοδότηση με πρωτογενή πληροφόρηση αλλά και ως εργαλείο "ειδοποίησης" (alert) των αρμοδίων (ΜΜΕ, πολιτικοί, αστυνομία, ΜΚΟ κλπ.).
Σε δεύτερη φάση όταν η πρωτογενής πληροφορία έχει κυκλοφορήσει, το Twitter μετατρέπεται σε εργαλείο σχολιασμού, σάτιρας και ανάλυσης. Σημαντική παράμετρος επίσης είναι η διεθνής φύση του μέσου που διαυκολύνει την επικοινωνία με χρήστες από άλλες χώρες.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι γνωστά στη σχετική βιβλιογραφία. Αυτό που είναι ιδιαίτερο στην περίπτωση του #skouries και γενικότερα στην ελληνική περίπτωση είναι η στεγανότητα των κινημάτων σε σχέση με την επαγγελματική δημοσιογραφία.
Σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις, στην Ελλάδα οι δημοσιογράφοι και τα κυρίαρχα ΜΜΕ συμμετέχουν από πολύ λίγο ως καθόλου στη παραγωγή και διάχυση της πληροφορίας σε περιπτώσεις όπως αυτή που εξέτασα.
Αυτό σημαίνει είτε ότι τα κυρίαρχα ΜΜΕ είναι ξεκομμένα από κοινότητες όπως αυτή των πολιτικά ενεργών χρηστών του Twitter, είτε ότι εσκεμμένα δεν ασχολούνται με συγκεκριμένα θέματα για άλλους λόγους. Αυτό σαφώς είναι ανησυχητικό φαινόμενο για το ρόλο της επαγγελματικής δημοσιογραφίας στην Ελλάδα.
Η σημερινή πορεία στην Χαλκιδική είχε αισθητή παρουσία δημοσιογράφων και αρκετά μεγάλη κάλυψη από παραδοσιακά ΜΜΕ. Σε αυτό βέβαια συνέβαλλε η πρόσφατη επίθεση σε εργοτάξιο της Eldorado και τα γεγονότα που ακολούθησαν (μηνύσεις και συλλήψεις, λήψεις ADN, τοπικές αντιδράσεις, τεταμμένη ατμοσφαιρα μεταξύ κατοίκων και αστυνομίας).
Προφανώς και η χρήση του διαδικτύου από το κίνημα ενάντια στα μεταλλεία επηρέασε αυτή την αλλαγή σε κάποιο βαθμό.
Όμως σε κάθε περίπτωση η αναντιστοιχία που παρατηρείται μεταξύ του πιο δυναμικού κομματιού της κοινωνίας (όπως αυτό των χρηστών του Twitter) και των κυρίαρχων ΜΜΕ είναι ένδειξη παθογένειας της δημόσιας σφαίρας στην Ελλάδα.
σχόλια