Σκηνοθέτης, ηθοποιός και λογοτέχνης βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1997, με μία βαριά πολιτική, προσωπική και καλλιτεχνική ιστορία να κατεβαίνει ως το σήμερα, ο Ντάριο Φο θα πεθάνει σε σε ηλικία 90 ετών στις 13 Οκτωβρίου του 2016 από πνευμονία.
Θεατρικός συγγραφέας, εικονογράφος, ζωγράφος, σκηνογράφος, ακτιβιστής και πολλά άλλα, ο Ντάριο Φο τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1997. Μαζί με σύζυγό του, την αξέχαστη Φράνκα Ράμε, για πάνω από 50 χρόνια, θα «ξεσηκώνουν» τον ιταλικό κόσμο της τέχνης. Τη μέρα του θανάτου του η εφημερίδα La Repubblica, θα γράψει, ότι οι δυο τους είχαν «μετατρέψει τη ζωή τους σε τέχνη» κι αυτό δεν ήταν άλλο ένα δημοσιογραφικό κλισέ, αλλά η απόλυτη αλήθεια.
Ο Ντάριο Φο γεννιέται το 1926 στο Λεγκιούνo Σαντζιάνο, στο Βαρέζε. Μαθαίνει να μιλάει από τον πατέρα του, ερασιτέχνη ηθοποιό, σοσιαλιστή, διευθυντή των ιταλικών σιδηροδρόμων. Ο Φελίτσε, όταν δεν τραγουδάει και δεν μαθαίνει παιδικά παιχνίδια στον μικρό Ντάριο, μετατίθεται από ιταλική επαρχία σε ιταλική επαρχία. Άλλωστε, η αντιφασιστική του δράση, η προσφορά καταφυγίου σε πρόσφυγες και στρατιώτες, έπλασε και τον χαρακτήρα του γιου, που έμαθε από μικρός να βγάλει γλώσσα κι όταν τον κυνηγούν να την αλλάζει, να την μεταμορφώνει, να «αμπαλάρει» τα νοήματα για να φτάσουν στον προορισμό τους. Ο Φο, στα 89 του σήμερα, υπήρξε μία από τις επιδραστικότερες φυσιογνωμίες στα γράμματα και την παγκόσμια Τέχνη.
Διανοητής, συγγραφέας, ζωγράφος, νομπελίστας, δημιουργός μίας ολοκαίνουριας παλιάς γλώσσας για να απευθυνθεί στο κοινό, έχει γράφει περισσότερα από 70 έργα, τα οποία «σφραγίζουν» το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Καθόλου εύκολο θύμα της λογοκρισίας του Τζούλιο Αντρεότι, είναι εκείνος που θα ηγηθεί του Grammelot, μίας σύνθεσης χειρονομιών, γκριμάτσας, γλωσσικών ιδιωματισμών, όλα ως γλώσσα επικοινωνίας, αλλά και αντίδρασης απέναντι στους γλωσσικούς και αξιακούς κώδικες της εκάστοτε εξουσίας. Η πρώτη εκδοχή αυτού του γλωσσικού κώδικα απαντάται στα έργα της Commedia dell’arte του 16ου αιώνα, που αγαπούσε ο Φο.
Βέβαια, η «μετα-γλώσσα» του Φο δεν τον γλιτώνει πάντα από τις περιπέτειες με το επίσημο κράτος της εποχής του. Για τον «Τυχαίο Θάνατο ενός Αναρχικού», έργο πολυδιαβασμένο και πολυ-ανεβασμένο στις θεατρικές σκηνές όλου του κόσμου, ο Φο θα φυλακιστεί και η σύζυγος και συνεργάτις του, Φράνκα Ράμε, θα απαχθεί από ομάδα νεοφασιστών, θα βασανιστεί και θα βιαστεί.
Θα τη βρουν σε άθλια κατάσταση πεταμένη σ' ένα πάρκο, λίγες μέρες μετά. Το έργο που προκάλεσε αυτή τη θηριωδία, αναφερόταν στη συνωμοσία πίσω από τη δολοφονία του αναρχικού Τζουζέπε Πινέλι από τις αστυνομικές αρχές το 1969. Η απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1997, από κάποιους θεωρήθηκε χρύσωμα του χαπιού για τις ταλαιπωρίες που υπέστη ο συγγραφέας και η σύζυγος του, από κάποιους μια αληθινή αναγνώριση του έργου του και από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία μία πολύ κακή εξέλιξη για τα… ήθη και τις ανθρώπινες αξίες.
Κάκιστη, αν σκεφτεί κανείς τον επίκαιρο λόγο του, που είτε στο θέατρο, είτε στην τηλεόραση, αλλά κυρίως μέσα από τις σελίδες των βιβλίων του, έκανε την αναμέτρηση με την κάθε μορφής εξουσίας να φαίνεται πιο εύκολη, τη δε εξουσία, αστεία και πάντα κατώτερη των περιστάσεων. Τόσο ο ίδιος όσο και η Ράμε, περισσότερο ίσως απ' ό,τι Έλληνες διανοητές, στήριξαν τον αγώνα τον ελληνικό αγώνα ενάντια στη χούντα των συνταγματαρχών.
Αντέχουν μέχρι σήμερα:
«Απαιτούν οι άνθρωποι ένα πραγματικά δίκαιο σύστημα; Ωραία, θα το τακτοποιήσουμε, έτσι ώστε να ικανοποιηθούν με ένα λιγότερο άδικο... Θέλουν επανάσταση; Καλά θα τους δώσουμε μεταρρυθμίσεις – πολλές μεταρρυθμίσεις, θα τους πνίξουμε στις μεταρρυθμίσεις. Ή μάλλον, θα τους πνίξουμε στις υποσχέσεις μεταρρυθμίσεων, επειδή δεν θα τους δώσουμε ποτέ πραγματικές μεταρρυθμίσεις!» - Από τον «Τυχαίο Θάνατο ενός Αναρχικού».
«Σ’ έναν καπιταλιστή δεν πρέπει ποτέ να λες: «αχ, σας παρακαλώ, θα μπορούσατε λιγάκι να μου κάνετε λίγο χώρο ν’ αναπνεύσω κι εγώ; Θα μπορούσατε να είστε λίγο πιο καλός, με λίγη περισσότερη κατανόηση; Ας συμφωνήσουμε…»Όχι. Ο μόνος τρόπος για να μιλήσεις μαζί τους είναι να τους στριμώξεις στον καμπινέ, να τους χώσεις το κεφάλι μέσα στη λεκάνη και να τραβήξεις το καζανάκι…» - Από το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω».
Εργογραφία
- Δάχτυλο στο μάτι (Il dito nell'occhio, 1953)
- Οι Αρχάγγελοι δεν Παίζουν Φλίπερ (Gli arcangeli non giocano a flipper, 1959)
- Είχε δυο Πιστόλια (με Άσπρα και Μαύρα Μάτια) (Aveva due pistole dagli occhi bianchi e neri, 1960)
- Αυτός που Κλέβει ένα Πόδι Έχει Τύχη στην Αγάπη (Chi ruba un piede è fortunato in amore, 1961
- H Mεγάλη Παντομίμα ("Grande pantomime con bandiere e pupazzi piccolo I medi"), 1968
- Μίστερο Μπούφο (Mistero Buffo, 1969)
- Ο Εργάτης Ξέρει 300 Λέξεις το Αφεντικό 1000, Γι' αυτό Είναι Αφεντικό (L'operaio conosce 300 parole il padrone 1000 per queato lui e il padrone, 1969)
- Ο Τυχαίος Θάνατος ενός Αναρχικού (Morte accidentale di un anarchico, 1970)
- Φενταγίν (Fedayin, 1971)
- Δεν Πληρώνω! Δεν Πληρώνω! (Non si paga, non si paga!, 1974)
- Η Μαριχουάνα της Μαμάς Είναι πιο Γλυκιά (La marijuana della mamma è la piu bella, 1976)
- Όλο Σπίτι, Κρεβάτι κι Εκκλησία (Tutti casa letto e chiesa, 1977)
- Η Ιστορία μιας Τίγρης κι Άλλες Ιστορίες (Storia della tigre et altre storie, 1978)
- Η Όπερα του Ζητιάνου, (L'opera dello sghignazzo, 1981)
- Μια Μάνα (Una madre, 1982)
- Το Ανοιχτό Ζευγάρι (Coppio aperta, 1983)
- Ελισάβετ: Γυναίκα Κατά Λάθος (Quasi per caso una donna: Elisabetta, 1984)
- Το Ημερολόγιο της Εύας (Diario di Eva, 1984)
- Ένας Ήταν Γυμνός κι ο Άλλος Φόραγε Φράκο (L´uomo nudo e l´uomo in frak, 1985)
- Ο Πάπας και η Μάγισσα (Il papa e la strega, 1989)
- Ο Ανώμαλος Δικέφαλος (L'anomalo Bicefalo, 2003)
