Μια αποστροφή για τις παρελάσεις πάντα την ένιωθα. Μου ήταν αδύνατο να συμμετάσχω ή να τις παρακολουθήσω. Όχι τόσο από κόντρα διάθεση ρέμπελου, όσο από αδυναμία εγκλιματισμού σε ένα κλίμα μαζικού ψυχαναγκασμού. Μεγαλώνοντας, τα ανώριμα συναισθήματα μετασχηματίστηκαν σε συνειδητή αμφισβήτηση. Ήταν το αίσθημα υποταγής στην εξουσία; Η δραματοποίηση του εθνικισμού; Η λούμπεν αισθητική; Όλα μαζί υποθέτω.
Οι στρατιωτικές δικτατορίες εκμεταλλεύτηκαν τις παρελάσεις ως μηχανισμό ομογενοποίησης του πλήθους, επιχειρώντας δια της ψυχολογίας της μάζας να καλλιεργήσουν μια κούφια υπερηφάνεια για το εκάστοτε ιδεώδες. Ποιο είναι το σύγχρονο νόημα τους, λοιπόν; Πως εξελίχθηκε στο πέρασμα του χρόνου; Αφορμής δοθείσης, ας προσεγγίσουμε με σκεπτικισμό το κλίμα που επικρατεί στους εορτασμούς της 25ης Μαρτίου.
Η επέτειος της επανάστασης του '21 είναι μια αφορμή να αποτίσουμε φόρο τιμής στον ανένδοτο αγώνα τολμηρών ανθρώπων που απελευθέρωσαν ένα-ένα τα εδάφη στα οποία ζούμε σήμερα. Είναι αλήθεια, τους χρωστάμε αυτή την κατάκτηση. Εάν αυτή η μέρα συνιστά μια τέτοια αφορμή, τότε το βάρος στο κλίμα των εορτασμών μοιαζει να ρέπει προς εντελώς λάθος κατευθύνσεις.
Παρακολουθούμε δηλώσεις πολιτικών να υπογραμμίζουν την αναγκαιότητα της εθνικής ομοψυχίας, αυτή που σε κάθε συγκυρία υποδαυλίζουν εξυπηρετώντας το πρόσταγμα των μικροπολιτικών τους συμφερόντων. Παρακολουθούμε δουλοπρεπείς παρελάσεις μαθητών που παρατάσσονται κατά σειρά ύψους, ως μια κακώς εννοούμενη στοίχιση αισθητικού κομφορμισμού. Γινόμαστε αποδέκτες ακραίων εκφάνσεων εθνικισμού και μισαλλοδοξίας. Περισσότερο απ' όλα, όμως, με ανησυχεί η προθυμία των μαθητών να ισοπεδώσουν την ατομικότητα τους στα πλαίσια ενός τέτοιου ανυπόφορου κλίματος, στοιχείο-προπομπός μιας κοινωνίας που διολισθαίνει σε επικίνδυνες ατραπούς.
Κατά τη γνώμη μου, οι παρελάσεις και το εθνικιστικό κλίμα που τις περιβάλλει υπερτονίζει με παράλογο τρόπο την υπερηφάνεια για την εθνοτική ταυτότητα. Είναι η περηφάνεια αυτή δικαιολογημένη;
Η εθνοτική ταυτότητα ενός ατόμου δε συνιστά αφ εαυτού της λόγο οίησης. Γιατί να είναι κάποιος υπερήφανος επειδή γεννήθηκε κοντός ή ψηλός, μελαχρινός ή ξανθός; Το εθνοτικό γκρουπ στο οποίο τυγχάνει να έχει γεννηθεί δεν είναι κατόρθωμα, αλλά αναπόδραστο ακόλουθο μη ελεγχόμενων συγκυριών. Ποιο είναι το μήνυμα που στέλνουμε σε ένα νέο παιδί, όταν το μυούμε σε υπερβολικές δόσεις εθνικής υπερηφάνειας; Ποιες οι συνέπειες στη νοοτροπία του;
- Ότι η εθνοτική σου ταυτότητα είναι για κάποιο λόγο ανώτερη απ' τις άλλες
- Ότι είναι ΟΚ να είσαι περήφανος για κάτι που δεν είναι αποτέλεσμα δικής σου προσπάθειας
- Ότι ο κόσμος σου οφείλει οπωσδήποτε μια καλή τύχη - αυτό που ονομάζουμε στα αγγλικά sense of entitlement
Δεν κρίνω απαραίτητο να επιχειρηματολογήσω γιατί τα παραπάνω συνιστούν ολισθηρό συνδυασμό.
Αλλά έστω ότι η αίσθηση μιας κοινής εθνοτικής ταυτότητας είναι σημαντικό στοιχείο για την κοινωνική συνεκτικότητα ενός κράτους. Ισχύει στ' αλήθεια αυτό; Είναι μια παλιά, σχεδόν παρωχημένη αντίληψη που μοιάζει να εξασθενεί δραματικά στο πέρασμα των χρόνων. Πλέον, με την άνευ προηγουμένου μετακίνηση ανθρώπων από χώρα σε χώρα, οι πληθυσμοί των κρατών έχουν απωλέσει το στοιχείο της φυλετικής, εθνοτικής, γλωσσικής και θρησκευτικής ομοιογένειας. Ακόμη πιο σημαντικό θεωρώ ότι, από ιστορικής σκοπιάς, τα περισσότερα κράτη δε σχηματίστηκαν επί τη βάσει μιας ορισμένης, ενιαίας εθνοτικής ταυτότητας. Αυτή, μάλιστα, είναι ένα μοντέρνο δημιούργημα, απότοκο της δημιουργίας κρατών, της περιχάραξης συνόρων, της γαλούχησης κοινών αξιών, ιδεών και ιστορικών αφηγημάτων μέσω της εκπαίδευσης.
Ας υποθέσουμε ότι η αλήθεια για την αξία της εθνοτικής ταυτότητας βρίσκεται κάπου στη μέση. Στην Ελλάδα, δε νομίζω ότι πάσχουμε από έλλειμα αίσθησης αυτής της κοινής ταυτότητας. Αντιθέτως, θα έλεγα ότι είναι ιδιαίτερα ενισχυμένη στα όρια του μισαλλόδοξου εθνικισμού. Ποιο ήταν, όμως, το πρόσταγμα της επανάστασης του '21; Η επιτυχής ίδρυση ενός φιλελεύθερου κράτους, με λειτουργικές υποδομές και υπηρεσίες, που θα παρέχει ασφάλεια και ελευθερία σε διάφορες φυλετικές ομάδες του πληθυσμού, οι οποίες έφεραν ένα εύρος κοινών αναφορών.
Ο μόνος ουσιαστικός τρόπος με τον οποίο μπορούμε να τιμήσουμε την επέτειο της επανάστασης του '21 είναι μελετώντας την ιστορία ουσιαστικότερα, χωρίς ταμπού. Η διδασκαλία της γίνεται με εντελώς στρεβλό τρόπο στα σχολεία. Εμβαθύνουμε ελάχιστα, αφομοιώνοντας μόνο την επιφάνεια δίχως κριτική σκέψη (sic). Το αφήγημα που επαναλαμβάνεται και διαιωνίζεται από γενιά σε γενιά είναι καθ' ολα ελλιπές, σχεδόν παραμυθιακό. Πολλοί ιστορικοί συμφωνούν. Διαβάστε περισσότερα σε αυτή τη συνέντευξη του Βασίλη Κρεμμυδά, στο Θοδωρή Αντωνόπουλο.
Προτείνω, λοιπόν, να κατανοήσουμε καλύτερα τις γενεσιουργές δυνάμεις και τις κινητήριες ιδέες που ενέπνευσαν επαναστάτες και διανοητές και οδήγησαν στην ίδρυση του ελληνικού κράτους. Έπειτα, τι πήγε στραβά και τι όχι. Ίσως με αυτό τον τρόπο διαγνώσουμε κάποιες σοβαρές, διαχρονικές παθογένειες και αναθεωρήσουμε για το σημαντικότερο πρόσταγμα της επανάστασης του '21 που έχουμε προδώσει πολλάκις [σε βάθος ~200 χρόνων]: τη θεμελίωση ενός κράτους με σοβαρούς θεσμούς, που σέβεται τους πολίτες του και δεν κάνει τη ζωή τους δυσκολότερη.
Αυτό είναι για μένα το δίδαγμα που οφείλουμε να αποσπάσουμε από την ιστορία και όχι ο υπερφίαλος εθνικισμός. Η διεκδίκηση ενός λειτουργικού κράτους με πρόσφορους θεσμικούς μηχανισμούς, απαλλαγμένο από διαφθορά και διαπλοκή. Όσο εστιάζουμε στο έθνος έναντι του κράτους -σημασιολογικά διαφέρουν-, δε θα εξασφαλίσουμε ποτέ καμία προοπτική προόδου.
Υ.Γ.: 
Κλείνω με μία παραπομπή σε ένα εξαιρετικό βιβλίο που είχα διαβάσει πριν από δύο χρόνια και σας το προτείνω ανεπιφύλακτα. Το "Γιατί γεννήθηκε το κράτος", του Τζοζεφ Στρεγερ.
Απόσπασμα από την περίληψη του οπισθόφυλλου:
"Στις μέρες μας η ύπαρξη του κράτους θεωρείται αυτονόητη. Διαμαρτυρόμαστε για τις απαιτήσεις του. Παραπονούμαστε ότι παρεισφρέει ολοένα και περισσότερο σε υποθέσεις που παλαιότερα θεωρούνταν ιδιωτικές. Μας είναι όμως σχεδόν αδύνατο να φανταστούμε τη ζωή χωρίς αυτό. Στο σημερινό κόσμο, η χειρότερη μοίρα που μπορεί να λάχει σε έναν άνθρωπο είναι να μην έχει κράτος.
Οι παλιές μορφές κοινωνικής αναγνώρισης έχουν σήμερα πάψει να είναι απόλυτα αναγκαίες. Ένας άνθρωπος μπορεί να ζήσει μία λίγο-πολύ ολοκληρωμένη ζωή δίχως οικογένεια, δίχως μόνιμο τόπο κατοικίας, δίχως θρησκευτική ένταξη - αλλά αν δεν έχει κράτος, είναι ένα τίποτα. Δεν έχει δικαιώματα, δεν έχει ασφάλεια, κι οι ευκαιρίες του για δημιουργική προσωπική πορεία θα είναι μηδαμινές. Δεν υπάρχει επί της γης σωτηρία έξω από τα πλαίσια ενός οργανωμένου κράτους.
Αφού δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το κράτος έχει σημασία να το κατανοήσουμε. Ένας τρόπος να το πετύχουμε αυτό, είναι να μελετήσουμε την ιστορία του- να εξετάσουμε πώς και πότε αναδύθηκε η συγκεκριμένη μορφή οργάνωσης, τι είδους ανάγκες κάλυπτε, σε ποιες αρχές ήταν βασισμένη. Μία μελέτη των καταβολών του νεότερου ευρωπαϊκού κράτους, θα μπορούσε ενδεχομένως να φωτίσει κάπως τα γνωρίσματα και τα προβλήματα του κράτους των ημερών μας. Μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε τις διαφορές ανάμεσα στους ποικίλους τύπους κράτους και να εξηγήσουμε για ποιο λόγο ορισμένα κράτη διαθέτουν περισσότερο εύρυθμες και αποτελεσματικές μορφές οργάνωσης από άλλα."
Αν ενδιαφέρεστε για τα πιο πρόσφατα άρθρα μου, έχετε ερωτήσεις ή επιθυμείτε να μου προτείνετε ένα θέμα, μπορείτε να με ακολουθήσετε στο Facebook και να επικοινωνήσετε μαζί μου.
σχόλια