EILAN HOOPER-GREENHILL: ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ

Σε ορισμένα «έξυπνα», υπερσύγχρονα μουσεία της Ιαπωνίας, τα κτίρια λειτουργούν σαν γιγάντια υπερευαίσθητα όντα.Δεν είναι απλώς εξοπλισμένα με τα συστήματα τελευταίας τεχνολογίας γιανα αντιμετωπίσουν έκτακτα φαινόμενα – ένα σεισμό, μια διάρρηξη ή τουςβανδαλισμούς των εκθεμάτων. Το σώμα του κτιρίου αναπνέει, «αισθάνεται»,παρακολουθεί διαρκώς τη θερμοκρασία του χώρου, την υγρασία ή τηνπεριεκτικότητα του αέρα σε μονοξείδιο και διοξείδιο του άνθρακα, ενώ τοπεριβάλλον προσαρμόζεται αυτομάτως στις αλλαγές της εξωτερικήςθερμοκρασίας, στην ατμόσφαιρα που δημιουργεί ο μεγαλύτερος ή μικρότεροςαριθμός επισκεπτών.

Προφανώς σ’ έναν τέτοιο χώρο η παρουσία του επισκέπτη αποκτά διαφορετική σημασία. Όχι μόνο εξαιτίας της θερμοκρασίας του.Οι ποικίλες πληροφορίες που κυκλοφορούν μέσω οπτικών ινών και συνδέσεωνστο «σώμα» του μουσείου, συνδιαλέγονται αδιάκοπα, από τις οθόνες τωνηλεκτρονικών υπολογιστών που βρίσκονται στο χώρο, με τα συναισθήματακαι τις αντιλήψεις του επισκέπτη. Διευκολύνουν την πολυεπίπεδηπροσέγγιση των εκθεμάτων. Όπως αντιλαμβάνεστε, η παραδοσιακή σχέση τουεπισκέπτη με το μουσείο, αυτό το ιερατείο γνώσης, το πάλαι ποτέ θησαυροφυλάκιο της Ιστορίας και της αδιαμφισβήτητης αλήθειας, έχει οριστικά διαρραγεί.

Τομουσείο και τους προδρόμους του διερευνά και το βιβλίο της ΕileanΗooper-Greenhill, καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ. Η συγγραφέας, εξετάζοντας το μουσείο ως παράγοντα διαμόρφωσης τηςανθρώπινης γνώσης, επιχειρεί ένα μακρινό ταξίδι στο παρελθόν, μεαφετηρία το Παλάτσο Μέντιτσι στη Φλωρεντία του 15ουαιώνα, που θεωρείται ότι σηματοδοτεί τις απαρχές των «μουσείων» και τωνσυλλογών έργων τέχνης στην Ευρώπη. Από τη φυσιογνωμία τουμουσείου-ανακτόρου του ηγεμόνα θα περιηγηθεί στη μεταγενέστερη Wunderkammer(«αίθουσα του κόσμου»), μια απόπειρα συλλογής με ποικίλα εκθέματα πουυποδήλωναν την «τάξη του κόσμου» και την αποκάλυψη ενός ιεραρχικού,αποκρυφιστικού/μαγικού, παγιωμένου σύμπαντος. Θα επανεξετάσει τησημασία της Συλλογής της Βασιλικής Εταιρείας –ιδρύθηκε το 1660 από μέλημιας λέσχης επιστημονικών πειραμάτων στο λονδρέζικο Gresham College–με τη βαθμιαία δημιουργία μιας συλλογής αντικειμένων, ώστε να υπάρξειπλήρες σύστημα φιλοσοφίας για την εξήγηση των έργων της φύσης ή τηςτέχνης, και να δοθούν έλλογες απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με τιςαιτίες των πραγμάτων. Για να πλησιάσει στη συνέχεια το «επιτηρούμενομουσείο» της Γαλλικής Επανάστασης, όπου οι ιδιωτικέςσυλλογές ηγεμόνων, ευγενών ή λόγιων παραχώρησαν τη θέση της στις«δημόσιες συλλογές ανοιχτές στο κοινό», και να καταλήξει στο σύγχρονο,ευμετάβλητο μουσείο στην εποχή της νεωτερικότητας.

Πλοηγοί στο εγχείρημα της Greenhill είναι οι κατακτήσεις της τέχνης και της φιλοσοφίας, ο τρόπος που ο γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault προσεγγίζειτην Ιστορία: απορρίπτοντας την άποψη περί συνεχούς, ομαλής εξελικτικήςιστορικής πορείας, για να δώσει έμφαση στην ασυνέχεια, τις τομές, τιςμετατοπίσεις, τη διασπορά. Διαπίστωση που επιτρέπει στη συγγραφέα ναεπιβεβαιώσει: «δεν υπάρχουν "άμεσοι πρόγονοι" ή "θεμελιώδης ρόλος" τουμουσείου – η ταυτότητά του, οι στόχοι του, οι λειτουργίες του και οι«λειτουργοί» του αλλάζουν. Πάντοτε τα μουσεία προσάρμοζαν το χαρακτήρακαι τη φυσιογνωμία τους ανάλογα με τα συμφραζόμενα, τις σχέσεις τους μετην εξουσία, τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα της εποχής».