ΤΕΜΠΛ ΓΚΡΑΝΤΙΝ & ΚΑΘΡΙΝ ΤΖΟΝΣΟΝ: ΤΑ ΖΩΑ ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Tο πήρα από το ράφι, το άνοιξα κι άρχισα να το διαβάζω με χαρά και με μεγάλη περιέργεια. Επιτέλους, ένα δοκίμιο για τις συμπεριφορές των ζώων γραμμένο εκ των έσω, από κάποιον που δεν διατείνεται απλώς ότι με τη συστηματική παρατήρηση μπορεί να καταλάβει τον ψυχισμό και τη γλώσσα τους, αλλά ότι μοιράζεται με τα ζώα ορισμένα από τα ιδιαίτερα συναισθήματά τους και μιλάει τη δική τους τη γλώσσα. Θα δείτε αμέσως ποιος και πώς περίπου είναι αυτός ο κάποιος.

Πρώτα όμως να σας πω ότι λίγο πριν από τη μέση του βιβλίου ένιωσα τον αρχικό μου ενθουσιασμό να εξανεμίζεται και την υπομονή μου -απαραίτητο επίσης εφόδιο όταν ένα κείμενο ξεπερνά τις 350 πυκνοτυπωμένες σελίδες- σχεδόν να εξαντλείται. Με τον καταιγισμό των λεπτομερειακώνπληροφοριών δίχως τη στοιχειώδη συνθετική φροντίδα, τα συνεχή και αιφνίδια άλματα από το ένα θέμα στο άλλο αλλά και με τις διαρκείς «ανακυκλώσεις» ορισμένων έμμονων ασχολιών, με την έκδηλη αποσπασματικότητα, εν τέλει, της γραφής, όπως όμως και με τη μονομανή αναπαραγωγή των βασικών επιχειρημάτων αποθαρρύνθηκα από ένα σημείο και μετά κι ετοιμαζόμουν να εγκαταλείψω το διάβασμα. Τι καλά που έκανα που πείσθηκα να συνεχίσω! Αποκαλυπτικό και απολαυστικό στο σύνολό του το υπερευαίσθητο και κατά περίσταση ευάλωτο σώμα αυτού του βιβλίου.

Οι χαρακτηρισμοί που προηγήθηκαν -προσήλωση στη λεπτομέρεια, αποσπασματικότητα, μονομανείς ασχολίες, υπερευαισθησία- προϊδεάζουν ίσως για την ταυτότητα του συγγραφέα. Χωρίς περιστροφές: Η συγγραφέας του ηθολογικού δοκιμίου Τα ζώα σε μετάφραση Τεμπλ Γκράντιν (το συνυπογράφει η Κάθριν Τζόνσον με καθοριστική προφανώς συμμετοχή στη σύνταξη του τελικού κειμένου) είναι όντως, «δεδηλωμένα» και υπερήφανα, αυτιστική. Κι αυτή, λοιπόν, η κατάστασή της, την οποία όπως προείπα επωμίζεται με αυτοπεποίθηση και καμάρι, εκτιμά ότι της επιτρέπει, μεταξύ άλλων, μιαν ευχερή πρόσβαση στον ψυχικό κόσμο των (άλλων) ζώων. Είναι το κυρίως θέμα, αλλά και ο εύγλωττος τίτλος του έργου.

Δεν είναι η πρώτη φορά που στα διαβάσματά μου συναντώ το συνταρακτικό φαινόμενο του αυτισμού ως μέσο για την κατανόηση άλλων, «υγιών» ψυχο-βιολογικών μηχανισμών. Και έχω ήδη σημειώσει ότι όπως ακριβώς ο Ρόμαν Γιάκομπσον, που ξεκίνησε παλιότερα από την παθολογία της αφασίας για να οδηγηθεί στην ανατομία των δύο βασικών μηχανισμών της γλώσσας, της μεταφοράς και της μετωνυμίας, έτσι και ο Σάιμον Μπάρον-Κοέν (σύγχρονος διαπρεπής εξελικτικός ψυχολόγος, με αφετηρία και αναφορά ελέγχου τον αυτισμό ως αδυναμία μέθεξης-συμμετοχής στις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων) κατέληξε να αναλύει a contrario την προνομιακή μας ικανότητα να διαβάζουμε το μυαλό των συνανθρώπων μας.

Πιστεύω πως η μεγαλόθυμη Τεμπλ Γκράντιν δεν θα προέβαλε κανενός είδους ένσταση σ' αυτή την ερευνητική «χρήση» του συνδρόμου που αναμφισβήτητα προξένησε αρκετές ταλαιπωρίες στην ίδια, ενώ παιδεύει ίσως ακόμα περισσότερο τους πιο πολλούς ομοιοπαθείς της. Ένσταση ωστόσο, ναι, θα είχε να προβάλει ως προς την υπερβολική και συνεπώς καταχρηστική αξιολόγηση του προαναφερθέντος προνομίου μας. «Προσέξτε» ζητάει σ' ένα καίριο σημείο του βιβλίου της. «Οι συνθέσεις, οι γενικεύσεις και οι κατηγοριοποιήσεις που είστε σε θέση να κάνετε, εσείς οι "φυσιολογικοί" άνθρωποι, προβάλλοντας ενδεχομένως και στους γύρω σας μύχιες σκέψεις σας και έντονες δικές σας επιθυμίες, η "μεγάλη εικόνα" του μοιρασμένου με τους άλλους κόσμους, που εν τέλει στήνετε, έχει ένα ακριβό τίμημα: παύετε να βλέπετε τις λεπτομέρειες που συνθέτουν τη μεγάλη εικόνα και μένετε "προσκολλημένοι" στο συνθετικό πίνακα. Οι υπεραναπτυγμένοι μετωπιαίοι λοβοί, για τους οποίους διακρίνεστε, σας χαρίζουν όντως τις σπουδαίες αυτές ικανότητες. Σας στερούν όμως ταυτοχρόνως τη δυνατότητα να παρατηρείτε και να χαίρεστε τα μικροσκοπικά πράγματα - κάτι που σίγουρα μπορούν να κάνουν πολύ καλύτερα οι αυτιστικοί και τα ζώα! (Κι επιτέλους, κάπου εδώ ίσως να βρίσκεται και η πηγή της πληθώρας των παρερμηνειών μας, όταν επίμονα επιχειρούμε να διαλευκάνουμε τις αλλότριες βουλές και κινήσεις.) Και κάτι ακόμα. Δικαίως ίσως περηφανεύεστε για τα ανάμεικτασυναισθήματά σας, για το ό,τι κοντά στην αγάπη, ας πούμε, που έχετε για κάποιον μπορεί να χωρέσει και το μίσος. Δε θα 'ταν όμως πιο απλά τα πράγματα αν, αντί γι' αυτήν τη σύνθετη μπερδεψοδουλειά, νιώθατε απλώς αποστροφή γι' αυτό που σας απειλεί, προτιμώντας σαφώς και χωρίς άλλη... σκέψη αυτό που σας δίνει ασφάλεια και σας υπόσχεται ικανοποίηση;».

Για να το πετύχουμε αυτό το τόσο απλό αλλά και ανακουφιστικό, εδώ που τα λέμε, δεν έχουμε παρά να (ξανα)εμπιστευτούμε λίγο περισσότερο τα αισθητήρια όργανά μας. Ν' ανοίξουμε διάπλατα τα μάτια μας, να στήσουμε πιο προσεχτικά τα αφτιά μας, να χώσουμε βαθύτερα παντού τις μύτες μας και ν' αφεθούμε έτσι άφοβα, χωρίς «εννοιολογικές διαμεσολαβήσεις» στον «ανεμοστρόβιλο των μικροσκοπικών λεπτομερειών», στις μύριες τόσες εικόνες, μυρωδιές και μουσικές που βαστούν καθημερινά συντροφιά στους αυτιστικούς και στα ζώα. Εφόσον συμφωνήσουμε να κάνουμε αυτή την προσπάθεια μαζί με την Γκράντιν, θα καταλήξουμε να δεχτούμε πως είναι «πράγματι οξύμωρο το σχήμα που θέλει τα αυτιστικά παιδιά να "ζουν στον κόσμο τους"... "Στον κόσμο τους είναι μάλλον οι "φυσιολογικοί" άνθρωποι...» που ναι μεν καταφέρνουν να στριμώξουν αρκετά απ' όσα τους ενδιαφέρουν στον στενό κορσέ των λογικών κατηγοριών, αλλά «πάσχουν» τις πιο πολλές φορές από «τύφλωση απροσεξίας, τύφλωση μεταβολής και από οποιοδήποτε άλλο είδος τύφλωσης».

Διόλου δεν μετανιώνω, λοιπόν, που ζορίστηκα, όπως σας έλεγα στην αρχή, να ξεπεράσω τη δυσφορία που μου προκαλούσε στο ξεκίνημα το «ασύνδετο», αποσπασματικό ύφος και η εμμονή στις λεπτομέρειες της Τεμπλ Γκράντιν και της (πειθήνιας) συνεργάτριάς της Κάθριν Τζόνσον. Συνιστώ ανεπιφύλακτα την ίδια στάση σε όσους (πολλούς ελπίζω) προμηθευτούν το πολύτιμο αυτό βιβλίο. Τους περιμένει και μια πρώτου μεγέθους έκπληξη στο τέλος, σε ό,τι αφορά πλέον αποκλειστικά τη σχέση -και τη συνεξέλιξη, εν τέλει- ανθρώπων και ζώων: Δεν εξημερώσαμε εμείς μόνο τους λύκους, έχοντας πλάι μας ως πιστούς συντρόφους από ένα σημείο και μετά τα σκυλιά. Παρά μας εξημέρωσαν και μας... εκπολίτισαν, κατ' ουσίαν, κι αυτοί. Οι λύκοι, ντε, που μας δίδαξαν πράγματα ανήκουστα για μας πριν τους γνωρίσουμε - την πίστη στο ταίρι μας, τη φιλία πέρα από τα συγγενικά πρόσωπα, την υπεράσπιση επίσης της επικράτειάς μας, του «πάτριου εδάφους», όπως συνηθίζουμε να λέμε σήμερα. Όσο κι αν ο Ρέμος κι ο Ρωμύλος δεν βύζαξαν βέβαια από καμιά πατρική «φιγούρα» παρά από μια στοργική και προστατευτική λύκαινα!