ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΣΟΛΖΕΝΙΤΣΙΝ: ΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΙΒΑΝ ΝΤΕΝΙΣΟΒΙΤΣ

Δεν είναι λίγες οι φορέςπου η σκληρότητα του κομμουνιστικούκαθεστώτος και ο τρόπος που αυτόεφαρμόστηκε στις χώρες του ΑνατολικούΜπλοκ τροφοδότησε έργα της παγκόσμιαςλογοτεχνίας. Στην προκειμένη περίπτωσητου Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς τουΑλεξάντρ Σολζενίτσιν (εκδόσεις Πάπυρος),αυτό συμβαίνει με τον πιο λιτό καιταυτόχρονα ενδιαφέροντα τρόπο.

Ο συγγραφέας περιγράφει,εξαντλητικά σχεδόν, είκοσι τέσσεριςώρες από τη ζωή ενός Ρώσου αγρότη πουκρατείται σε στρατόπεδο εργασίας στηΣοβιετική Ένωση, αποτυπώνοντας ταυτόχρονατις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στασταλινικά γκουλάγκ. Μέσα σε αυτό τοπεριβάλλον ο αναγνώστης παρακολουθείτον τρόπο ζωής του ήρωα Ιβάν Ντενίσοβιτςκαι παράλληλα εξοικειώνεται με το μόνοσκοπό της ζωής των εκεί κρατουμένων,την επιβίωση, καθώς «...οι άνθρωποι δενχάνονται: παρακάμπτουν το εμπόδιο κιεπιβιώνουν». Η τακτική της επιβίωσηςεπεκτείνεται παντού και καταγράφεταιλεπτομερώς όταν εφαρμόζεται στη δουλειά,στο φαγητό, στη συναναστροφή, και σεοτιδήποτε επουσιώδες θα μπορούσε νασυνιστά κίνδυνο, αν δεν αντιμετωπιστείσωστά. «Τώρα, το μόνο που σκέφτεταιείναι: θα επιβιώσουμε! Θα τα ξεπεράσουμεόλα, ο Θεός θα κάνει κάποτε να τελειώσουνόλα αυτά!».

Ο Ιβάν Ντενίσοβιτς καιοι συγκρατούμενοί του συγκροτούν μιαομάδα τόσο γκρίζα και απαξιωμένη όσοκαι το περιβάλλον του γκουλάγκ όπουζουν αναγκαστικά. Πολύ πριν την αποτύπωσητέτοιων στρατοπέδων συγκέντρωσης καιεργασίας στον κινηματογράφο, ο Σολζενίτσινιχνογραφεί το σκηνικό που ο ίδιος γνώρισεκαλά για οκτώ χρόνια τουλάχιστον. Χωρίςνα δραματοποιεί, χωρίς εξάρσεις καιυπερβολές, αποδίδει μια μουντή καισκληρή πραγματικότητα, όπου το ατομικόσυνθλίβεται οριστικά και η συλλογικότητααποκτά χαρακτηριστικά αγέλης. Άλλο λίγοκαι η ζωή στο στρατόπεδο κινδυνεύει νααποκτήσει διαστάσεις εθισμού, συνηθίζονταςτους κρατούμενους σε μια σε μια λογικήισοπεδωτική: «Για όλα όσα τον αφορούνσκέφτεται και αποφασίζει η διοίκηση,πράγμα που είναι πιο απλό και εύκολο.Τι θα κάνεις όμως όταν έρθει η ώρα τηςελευθερίας;».

Η τριτοπρόσωπη στομεγαλύτερο μέρος αφήγηση εναλλάσσεταιμε το β' ενικό πρόσωπο, που είτεδιαπιστώνει κι εκφράζει ωμά τις γενικέςκαι συλλογικές αλήθειες που ισχύουν ωςκανόνας επιβίωσης είτε επιτάσσει,γεγονός που δημιουργεί ευχάριστεςδιακυμάνσεις που σε φέρνουν ακόμα πιοκοντά σε όσα θέλει να μεταφέρει οσυγγραφέας, κυρίως στο ύφος και στοκλίμα του στρατοπέδου. Με αυτό τον τρόποεπιτυγχάνεται και η εναλλαγή τωνκαταστάσεων σε επίπεδο χρονικό, καθώςμε αφορμή μια συγκεκριμένη μέρα, οσυγγραφέας καταφέρνει να μεταβεί καισε ένα γενικότερο επίπεδο, ώστε νακαταλάβει ο αναγνώστης εναργέστερα ότιη συγκεκριμένη ρουτίνα είναι η ρουτίνακάθε κρατουμένου σ' όλη τη διάρκειατης ποινής του, ίδια και βασανιστικάαπαράλλαχτη. «Τέτοιες μέρες, από τησειρήνα μέχρι τη σειρήνα, είχε τρειςχιλιάδες εξακόσιες πενήντα τρεις γιανα εκτίσει την ποινή του... Οι τρειςεξαιτίας των δίσεκτων χρόνων...».

Η έκδοση συμπληρώνεταιαπό τη διάλεξη που έδωσε ο Σολζενίτσινόταν τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ. Εκείμιλάει για την αξία της τέχνης γενικάκαι της λογοτεχνίας ειδικότερα, όσοναφορά τη μεταφορά εμπειριών ζωής απότο ένα έθνος στο άλλο, ώστε να νικηθείτο ψεύδος. «Εκείνο όμως που παρ' όλααυτά με χαροποιεί είναι η ζώσα αίσθησητης παγκόσμιας λογοτεχνίας ως μιαςενιαίας, μεγάλης καρδιάς, που χτυπάειγια τα προβλήματα και τις συμφορές τουκόσμου μας».