ΜΑΡΓΚΑΡΕΤ ΑΤΓΟΥΝΤ: Η ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ

Η Χρονιά της Πλημμύρας, το τελευταίο μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Άτγουντ, είναι ένα δυστοπικό περιβαλλοντικό θρίλερ που δεν θυμίζει σε τίποτα ακόμα ένα οικολογικό κήρυγμα. Από τον Άρη Δημοκίδη.

Εκ πρώτης όψεως, το νέο μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Άτγουντ μοιάζει με ένα σκληροπυρηνικό οικολογικό κήρυγμα πεντακοσίων σελίδων. Άλλωστε, η Καναδή πολυβραβευμένη συγγραφέας έχει ασχοληθεί σε πολλά βιβλία της με περιβαλλοντικά θέματα και η ίδια (μέλος του Πράσινου Κόμματος του Καναδά) έχει δηλώσει πολλές φορές την αντίθεσή της στην κρεατοφαγία και το κυνήγι.

Κι όμως, το νέο της βιβλίο για μια ομάδα οικολόγων που θέλουν να σώσουν τον κόσμο απ' την περιβαλλοντική καταστροφή είναι χίλιες φορές πιο συναρπαστικό απ' ό,τι ακούγεται - κυρίως γιατί η Άτγουντ ποτέ δεν συμπάθησε τη στρατευμένη λογοτεχνία και τις εύκολες λογοτεχνικές λύσεις.

Σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον και λίγο μετά την καταστροφική Άνυδρη Πλημμύρα (κάτι σχετικά απροσδιόριστο, που μόλυνε και σκότωσε σχεδόν ολόκληρο τον ανθρώπινο πληθυσμό της γης - τα ζώα δεν έπαθαν τίποτα), η Ρεν και η Τόμπι, δυο γυναίκες που επέζησαν, προσπαθούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Η καθεμία κρυμμένη στο δικό της καταφύγιο προσπαθεί να αποφύγει τους κινδύνους και τα μεταλλαγμένα ζώα και να ψάξει για άλλους επιζώντες.

Το μυθιστόρημα βασίζεται στις αναδρομές των γυναικών στο παρελθόν, τότε που η παραθρησκευτική οργάνωση των Κηπουρών, στην οποία υπήρξαν κι οι δύο μέλη, οργανώθηκε από τον παράξενο Αδάμ-Ένα. Η ιστορία της οργάνωσης, μια ιστορία γεμάτη βία, συνωμοσίες, τρυφερότητα και μυστήριο, είναι αυτή που κάνει το μυθιστόρημα συναρπαστικό. Στον μελλοντικό δυστοπικό κόσμο που δρουν οι Κηπουροί είναι προφανές πως η οικολογία είναι η μοναδική λύση. Παρ' όλα αυτά, η Άτγουντ δεν επιλέγει τον δρόμο του διδακτισμού: οι Κηπουροί απομυθοποιούνται, οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις είναι ασταθείς, ο κόσμος τούς θεωρεί τρελούς, η δράση τους δεν είναι πάντα αποτελεσματική. Οι πεποιθήσεις τους μοιάζουν να είναι στον σωστό δρόμο, αλλά είναι πάντα καλυμμένες απ' το πέπλο της υπερβολής κι ο οικολογικός τους ακτιβισμός ξεπερνάει, πολλές φορές, τα όρια της λογικής.

Η δύναμη της Χρονιάς της Πλημμύρας βρίσκεται κυρίως στην πολυφωνική αφήγηση, στο συνεχές μπρος πίσω που αποκαλύπτει σταδιακά κομματάκια του παζλ. Μπερδεμένο στην αρχή, αναφέροντας περίεργα ονόματα και έννοιες και ύμνους και υβρίδια ζώων, το μυθιστόρημα μοιάζει με δύσκολο σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες και η διάκριση σε καλούς (που προστατεύουν τη φύση) και κακούς (που την καταστρέφουν) απλώς δεν υπάρχει. Οι συνεχείς ανατροπές, η εισαγωγή νέων χαρακτήρων και ειδών ζώων, καθώς τα αφηγηματικά χρόνια περνούν, αντί να ξεκαθαρίζουν με απλοϊκούς όρους το τοπίο, το κάνουν ακόμα πιο ενδιαφέρον, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα Αποκάλυψης, τόσο νοσηρή όσο και τρυφερή. Και μερικές φορές αστεία.

Η Άτγουντ έγραψε πολλά μυθιστορήματα σε ένα. Πιθανότατα θα μπορούσε να είχε αναπτύξει ξεχωριστά το κάθε θέμα (το δυστοπικό μέλλον, οι προσωπικές ιστορίες των γυναικών, η ζωή στις γειτονιές των πλούσιων και τον φτωχών, η επιστήμη και η ηθική, η περιπέτεια της αγάπης, οι δυσλειτουργικές οικογένειες, η χλωρίδα και η πανίδα, ο Τέλειος άνθρωπος που κάνει μια αισιόδοξη εμφάνιση στο τέλος), έτσι όμως δεν θα μπορούσε να συνδυάσει αριστοτεχνικά τα διαφορετικά είδη που συνυπάρχουν άλλοτε βίαια και άλλοτε αρμονικά στο βιβλίο. Αποφεύγοντας επιδέξια το μελό, η συγγραφέας παρουσιάζει τα συναισθήματα των ηρωίδων της αλλά και τη ζωή τους απ' την παιδική τους ηλικία μέχρι το έτος της Πλημμύρας, χρησιμοποιώντας τεχνικές που άλλοτε παραπέμπουν στα θρίλερ, και μάλιστα στα πιο σπλάτερ, άλλοτε στα ιστορικά μυθιστορήματα κι άλλοτε στα κωμικά.

Σε κάθε περίπτωση η εναλλαγή της συγκίνησης και του τρόμου με φόντο τις τελευταίες ίσως στιγμές της ανθρωπότητας και η περιπετειώδης γραφή πετυχαίνουν τον αρχικό σκοπό της συγγραφέως, δίνοντας στον αναγνώστη ένα βιβλίο που, παρότι αποφεύγει τα εύκολα κηρύγματα, στο τέλος τον κάνει να σκεφτεί σοβαρά το μέλλον του πλανήτη - με γλυκόπικρη αποφασιστικότητα.

Εύρηκα

Η μεταφράστρια Μπελίκα Κουμπαρέλη μάς εξηγεί πως μετάφρασε το τελευταίο μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Άτγουντ.

Κάθε βιβλίο θέτει προκαταβολικά στον μεταφραστή του την αγωνία αν θα ανταποκριθεί στο νόημά του, που επιτείνεται όταν ο μεταφραστής είναι και συγγραφέας.

Το βιβλίο Η χρονιά της πλημμύρας παρουσίαζε μεταφραστικά ζητήματα χωρόχρονου και απόδοσής τους στην ελληνική πραγματικότητα. Η Άτγουντ περιγράφει μια μελλοντική οικολογική καταστροφή, χρησιμοποιώντας στοιχεία του παρόντος, όπως ονόματα διάσημων πολυεθνικών.

Έτσι, έπρεπε να ελέγξω όλα τα τοπωνύμια που περιλαμβάνουν συλλαβές από υπαρκτά μέρη αλλά τελειώνουν σε κάτι φανταστικό, καθώς και όλες τις εταιρείες, τα προϊόντα τους και πειράματα, όπου η συγγραφέας κάνει λογοπαίγνια. Οι αυτοσχέδιες λέξεις της ήταν κατανοητές στο αγγλοσαξωνικό κοινό, αλλά εντελώς άγνωστες στο ελληνικό. Γι' αυτό κατέληξα σ' έναν συνδυασμό που αποδίδει, ελπίζω, το πνεύμα της Άτγουντ, ενώ ταυτόχρονα κινεί το ενδιαφέρον των Ελλήνων.

Επίσης, στο βιβλίο υπάρχουν ωδές στη φύση, όπου η συγγραφέας αφενός μάς δείχνει την οικολογική της συνείδηση και αφετέρου σατιρίζει τις παραθρησκευτικές οργανώσεις, άρα έπρεπε να βρω μια αναλογία σεβασμού και χιούμορ.

Γενικότερα, η Άτγουντ θέτει έναν στόχο: θέλει να μας πείσει ότι δεν είμαστε οι κυρίαρχοι της Γης αλλά ένας κόκκος της. Στόχος μου, λοιπόν, ήταν να αποδώσω και μερικές φορές να παραφράσω το κείμενό της, ώστε να πείσω και τους Έλληνες, που δεν φημίζονται για την οικολογική τους συνείδηση.