ΛΕΩΝ ΤΟΛΣΤΟΪ: ΑΝΝΑ ΚΑΡΕΝΙΝΑ
Με αφορμή τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Λέοντος Τολστόι, οι εκδόσεις Άγρα επανακυκλοφόρησαν την κλασική μετάφραση της Άννας Καρένινα από τον Άρη Αλεξάνδρου.
Οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες κι απαράλλαχτες - όμως κάθε δυστυχισμένη οικογένεια τη βαραίνει η δική της, η ιδιαίτερη δυστυχία». Αυτή η πρώτη, αμφιλεγόμενη φράση της Άννας Καρένινα, του κορυφαίου για πολλούς μυθιστορήματος του Λέοντος Τολστόι, ανοίγει την αυλαία σε ένα πραγματικά μοναδικό (και μακρύ) λογοτεχνικό ταξίδι. Η διάσημη ιστορία αγάπης, ασίγαστου πάθους και προδοσίας ανέδειξε τον Τολστόι σ' έναν από τους σπουδαιότερους λογοτέχνες στην ιστορία και μας συνέστησε την τραγική Άννα Αρκάντιεβνα Καρένινα, ηρωίδα-σύμβολο του θυελλώδους έρωτα και της μοιχείας.
Γραμμένo στα τέλη του 19ου αιώνα, μέσα σε μόλις 4 χρόνια, η Άννα Καρένινα των 1.200 σελίδων είναι μια σπουδή στη λογοτεχνική δομή. Με αφορμή μια ιστορία ερωτικής προδοσίας, ο κόμης Λέων Τολστόι υφαίνει μια βαθιά μελέτη στην ανθρώπινη ηθική. Και αν για πολλούς τα 8 μέρη του βιβλίου, οι 1.200 σελίδες και η ηθική με την ευρύτερή της έννοια είναι αποτρεπτικά, κακώς: η Άννα Καρένινα είναι ένα εξαιρετικά ευχάριστο ανάγνωσμα - το πιο εντυπωσιακό, δε, είναι ότι ο ίδιος ο Τολστόι αρχικά ανησυχούσε μήπως το έργο του αυτό «παραήταν απλό». Δεν είναι. Ο Τολστόι, βαθύς γνώστης πολλών φιλοσοφικών ρευμάτων, από τον βουδισμό και τον στωικισμό μέχρι τα διδάγματα των προφητών του Ισραήλ, προσφέρει απλόχερα ένα διεισδυτικό βλέμμα στο ηθικό υπόβαθρο κάθε (καταδικαστέας ή μη) ανθρώπινης πράξης, μία ηθική εξήγηση που αγγίζει τα συγκινητικά όρια της επιείκειας μέσα στην αυστηρότητα, την ηθική ανάλυση (αν και όχι δικαιολόγηση) πριν από την ύστατη Νέμεσι. Σε διαρκή διάλογο με τον έτερο γίγαντα της ρωσικής κλασικής λογοτεχνίας, Φίοντορ Ντοστογιέφσκι (και τις απαιτούμενες πλην όμως διόλου κουραστικές διακειμενικές αναφορές), ο Τολστόι επανεξετάζει την ηθική πίσω από το έγκλημα, χωρίς να αποθεώνει αλλά ούτε και να υποτιμά την αναπόφευκτη τιμωρία.
Η Άννα Καρένινα δεν είναι παρά μια ιστορία αντιθέσεων. Ο γάμος και η εργένικη ζωή, η μοιχεία και η συντροφική αφοσίωση, η υψηλή αστική ζωή και οι αγροτικές κακουχίες των μουζίκων, η Ρωσία και η δυτική Ευρώπη, οι ελπιδοφόρες ωδίνες του τοκετού και ο επιθανάτιος ρόγχος (ο «Θάνατος» είναι, άλλωστε, το μοναδικό υποκεφάλαιο του έργου που έχει τίτλο), όλα αναδεικνύουν τη διαρκή αντίστιξη που διαπερνά το μυθιστόρημα.
Στο πλαίσιο της εκατοστής επετείου από τον θάνατο του μεγάλου κλασικού (ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή σε έναν μικρό σιδηροδρομικό σταθμό της ρωσικής επαρχίας στις 20 Νοεμβρίου του 1910), το 2010 ανακηρύχθηκε « Έτος Τολστόι». Σε πολλές χώρες, όπως η Γερμανία και οι ΗΠΑ, τα έργα του επανεκδόθηκαν, ενώ σε άλλες, όπως η Κούβα και το Μεξικό, διοργανώθηκαν μεγάλες εορταστικές εκθέσεις για τα βιβλία του. Η εξαιρετική επανέκδοση της Άννας Καρένινα από τις εκδόσεις Άγρα, σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου, αποτελεί τον πραγματικά απολαυστικό ελληνικό εορτασμό της ζωής και του έργου του Τολστόι. Η μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου, μεταφραστή όλων των έργων του Ντοστογιέφσκι και μόνο της Καρένινα από τον Τολστόι, δεν είναι μια απλή μετάφραση: είναι μια σπουδαία λογοτεχνική απόδοση. Ο γεννημένος στο Λένινγκραντ συγγραφέας του Κιβωτίου, ενός και μόνο μυθιστορήματος το οποίο δικαίως τον κατατάσσει ανάμεσα στους σημαντικότερους συγγραφείς της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας, βιοπορίστηκε για χρόνια μεταφράζοντας με συνέπεια και αφοσίωση κυρίως Ρώσους κλασικούς. Στην Καρένινα, ο Αλεξάνδρου επιλέγει να χρησιμοποιήσει ένα ύφος σχεδόν καραγατσικό, καταφέρνοντας να αναδείξει με μεγάλη όρεξη και κέφι το ηθογραφικό στοιχείο του έργου του Τολστόι. Ταυτόχρονα, δε, με γλώσσα που από πολλούς έχει χαρακτηριστεί ως η «γλώσσα της ελληνικής μεταπολεμικής Αριστεράς», πε- τυχαίνει την άριστη απόδοση μερικών εξαιρετικών πολιτικών αναλύσεων που απασχολούν τους ήρωες του Τολστόι, όπως τα πολιτικο-κοινωνικά ζητήματα των μουζίκων και των ρωσο- σλαβικών σχέσεων. Ο ίδιος ο Αλεξάνδρου, άλλωστε, ήταν γνωστός για τις πολιτικές του πεποιθήσεις και κομμουνιστικές ιδέες, για τις οποίες αναγκάστηκε να ζήσει στη Μακρόνησο, τη Λήμνο και τον Άγιο Ευστράτιο και να πεθάνει στο Παρίσι το 1978.
Η επίτομη αυτή έκδοση, εκτός από το κείμενο, περιλαμβάνει δύο πολύ ενδιαφέρουσες εισαγωγές, εργογραφία του Τολστόι μαζί με ένα μικρό ανθολόγιο επιστολών και κριτικών για το έργο του και πλήθος σημειώσεων για το κείμενο. Σε όλα αυτά, αξίζει να προσθέσει κανείς τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του βλοσυρού και ασκητικού Ρώσου κλασικού, αλλά και την υποδειγματική βιβλιοδεσία.
Στο τέλος, πια, του μεγάλου λογοτεχνικού ταξιδιού της Άννας Καρένινα, ο Κόστια Λέβιν, αντι-ήρωας που αποτελεί και τον συμμετρικά αντίθετο προς την Άννα χαρακτήρα, σύμβολο της αισιοδοξίας απέναντι στα σκοτάδια της ψυχής, της επιμονής αντί για την παραίτηση (μάλιστα, πολλοί υποστηρίζουν ότι ο Λέβιν έχει στοιχεία του χαρακτήρα του ίδιου του συγγραφέα), μονολογεί. Ο μονόλογός του αυτός είναι μια μνημειώδης ματιά στην ανθρώπινη πίστη και συνοψίζει μια φιλοσοφία, ίσως ολόκληρη τη φιλοσοφία του Τολστόι, που παραμένει τόσο επίκαιρη όσο και σπουδαία: «(...) Θα εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω με τη λογική μου για ποιον λόγο προσεύχομαι, κι όμως θα προσεύχομαι, μα η ζωή μου τώρα πια, όλη η ζωή μου (...), όχι μόνο δεν στερείται νοήματος μα έχει το αναμφισβήτητο νόημα του καλού, που είναι στο χέρι μου να της προσδώσω!». Με άλλα λόγια: όποιος κρατάει στα χέρια του την Άννα Καρένινα του Τολστόι σε εκδόσεις Άγρα και μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου κρατάει στα χέρια του ένα αριστούργημα.
