Γιώργος Σκαμπαρδώνης: Ντεπό - 27 διηγήματα
Το μαύρο απέριττο εξώφυλλο με τη λευκή γραμμή που στολίζει τη μεγάλη επιστροφή του Γιώργου Σκαμπαρδώνη στον πολύφερνο κόσμο του διηγήματος με το Ντεπό (από εκδόσεις Πατάκη) μοιάζει όλο και πιο ειρωνικό όσο βυθίζεται κανείς στο εσωτερικό του: εκεί αποκαλύπτεται ένας πολύχρωμος, πυρακτωμένος κόσμος, γεμάτος αντάρα και ορμητική διάρκεια, ένα καλωδιωμένο ρεύμα που διαπερνά τη μόνιμη αγωνία της ζωής. «Θα ζήσω» μοιάζει να λένε οι διάφοροι ήρωές του, η πωλήτρια, ο κυνηγός, η χήρα σε απόγνωση, ο συνταξιούχος, ο χαρλεάς, ο αντάρτης, ο μοναχός, ο βοσκός. Ένα memento mori αναβοσβήνει πάνω από κάθε ιλαροτραγική αφήγηση, σαν το γέλιο που βγαίνει σχεδόν αυθόρμητα σε κάθε κηδεία, σαν ο Αριστοφάνης να σέρνει από το χέρι τον Μιχαήλ Παλαιολόγο. Το βλέπεις στα υπέροχα «Λευκά Χριστούγεννα του 2003», με τους αντάρτες που πήγαν να πουν τα κάλαντα με την άδεια του Νίκου Ζαχαριάδη και βρέθηκαν σε ναρκοπέδιο, σε ένα κωμικοτραγικό ιντερμέδιο υπό το βάρος της Ιστορίας. Το ιλαρό στοιχείο διαφαίνεται και στο «Κούρεμα στον κύριο Παύλο», με τον εκλεπτυσμένο κουρέα του περίφημου «πρώτου λογοτεχνικού κουρείου της πόλης», που ο παππούς του ήταν αυτός που κούρεψε τελευταία τον Θανάση Κλάρα-Άρη Βελουχιώτη. Σημασία έχει πάντα η λεπτομέρεια, την οποία ο Σκαμπαρδώνης καταγράφει με τη μανιακή ζέση ενός φετιχιστή παντοκράτορα που ό,τι βλέπει γύρω του το κατέχει, σαν ένας σημαντικός σκηνοθέτης με εκκλησιαστική ευσέβεια και διονυσιακή παραφορά, δύο σε ένα. Επίδειξη γοητευτικού συγγραφικού θάρρους, σχεδόν θράσους, και ύψιστης τέχνης είναι το «Ένα κοπάδι αθερίνες» που καταγράφει την αναμέτρηση του κολυμβητή με το μικρό ψαράκι, απόδειξη πως το ανούσιο κρύβει, σχεδόν πάντα πίσω του, το μεγαλειώδες, τη βασική, θα λέγαμε, σκαμπαρδώνια οντολογική αρχή: «Οι αθερίνες έχουν μεγάλη αυτοπεποίθηση, παρ' ότι είναι τόσο μικρές, που σχεδόν δεν υπάρχουν παρά σαν φαεινές πιθανότητες ή σαν ελάχιστα ανύσματα. Τόσο αδύναμες που η σάρκα τους είναι περίπου διαφανής και μπορώ να δω τα εσωτερικά τους όργανα σε μια ορισμένη πρόσπτωση του φωτός, που τις διαπερνά πέρα πέρα λες και το κορμάκι τους είναι από αραιωμένο ασήμι ή από αργυρό ζελέ. Βλέπω τα κάπως σκούρα σπλάχνα τους εντός, σαν εγκάρσιες υδατογραφίες».
«Ο θάνατος είναι πιο φοβερός και από έναν ψίθυρο» γράφει ο Σκαμπαρδώνης σε κάποια ανεπαίσθητη σκηνή ενός διηγήματος και το μόνιμο κρυφτό που παίζουν οι ήρωές του με τον Άδη είναι τόσο παιγνιώδες και θεατρικό όσο ακριβώς ταιριάζει στα ανθρώπινα μέτρα.
Πρόκειται σαφώς για μια ύψιστη αναφορά στην ανθρώπινη εμπειρία, καθώς ο διηγηματογράφος βγάζει ό,τι είναι σημαντικό από το μεδούλι της μικρής φόρμας: την έκπληξη που παραμονεύει σε κάθε γωνιά του φυσικού κόσμου, στο σιδηροβέργινο κλουβί με το χελιδονόψαρο και φόντο το όρος Άθω, στη στιγμή που στο Παγγαίο, δίπλα σε αρχαίες στοές ορυχείων, ένας εργάτης ρίχνει λιωμένο αλουμίνιο σε μυρμηγκοφωλιά. Σκηνές που πάντοτε αναδεικνύουν τη σημασία της λεπτομέρειας και της τελετουργίας, όπως συμβαίνει με τους βοσκούς που επιβραβεύουν το σκυλί τους που τα βάζει με τους λύκους. Ένα πρωτοχριστιανικό αλλά και αρχαϊκό συνάμα αξιακό υπόστρωμα προβάλλει σε κάθε ιστορία, βγαλμένο από τα έγκατα της Ιλιάδας και των μύθων, με τους άνδρες να μαζεύονται στα βουνά κάτω από τα περήφανα έλατα και η συμπεριφορά τους να μη διαφέρει από τα βιβλικά χρόνια, σκηνές όπου κυριαρχούν ο βοσκός, τα χωρατά, η τραγωδία και η πατριαρχική φιγούρα του παπά, η ραψωδία χ του Ομήρου και το κεφάλαιο 143 των Ψαλμών του Δαβίδ. Το παρελθόν ορίζεται μέσα από το σήμερα, το φανταστικό μέσα από το πραγματικό και η ιστορία του τόπου του συγγραφέα ανοίγεται σαν βιβλίο της Αποκάλυψης. Τέτοιο είναι το «Ολόγραμμα Τράγου», με τον λύκο Ρίτσο να τα βάζει με ένα ολόγραμμα του μοναδικού του αντιπάλου, του τράγου, το «Θανάτω θάνατον πατήσας», με τους μοναχούς που παίζουν παράνομα σμυρναίικα, το «Χρυσοσκάνδαλο Saint Etienne», με τη σκηνή με τα ξεκοιλιασμένα αγριογούρουνα να φαντάζει σαν σκηνή από την Κόλαση. Άλλωστε, μαζί με αυτή την αποχαλινωμένη, πλην όμως εντελώς ελληνική γλώσσα του Σκαμπαρδώνη, που σου χαρίζει, μαζί με το αντίδωρο, και το μεθυστικό κρασί, υπάρχει και ένα σκηνικό που δεν φοβάται τη φρίκη και γίνεται γοτθικό, αλλά πάντα με τον τρόπο του Παπαδιαμάντη. Έχει μέσα του λαγνεία, ποίηση και πίστη, αλλά και μια αισθαντικότητα που μπορεί να μετατοπίζεται από τα θυμιατά και τις ευωδίες της Εκκλησίας σε ένα ελληνικό duty free, ναι, duty free – π.χ. στα «Αρώματα Αερολιμένος», όπου κάθε άρωμα περιγράφεται στην εξέχουσα λεπτότητά του. Άλλωστε, πίσω από κάθε σκηνή υπάρχει η αντίσταση της ποίησης στην αναπότρεπτη επικράτηση του θανάτου. «Ο θάνατος είναι πιο φοβερός και από έναν ψίθυρο» γράφει ο Σκαμπαρδώνης σε κάποια ανεπαίσθητη σκηνή ενός διηγήματος και το μόνιμο κρυφτό που παίζουν οι ήρωές του με τον Άδη είναι τόσο παιγνιώδες και θεατρικό όσο ακριβώς ταιριάζει στα ανθρώπινα μέτρα: δεν είναι τυχαίο ότι οι Αρχαίοι δεν ήθελαν ποτέ να παραστήσουν στην τέχνη τους ανθρώπους νικημένους από τον «λυγρό» θάνατο αλλά από έναν θάνατο ήσυχο και όμορφο σαν την ερωτική ανάσα ενός ψιθύρου. Κι αυτό θαρρώ πως είναι το πολύτιμο ντεπό που αφήνει πίσω του ο Σκαμπαρδώνης.
