Αν επί Ψυχρού Πολέμου ο δαίμων που απειλούσε να εκμαυλίσει τους διακεκριμένους πολίτες της ΕΣΣΔ σύμφωνα με το σοβιετικό καθεστώς ήταν η Αμερική και ο καπιταλισμός, επί Πούτιν το κόκκινο πανί είναι η ομοφυλοφιλία και τυχόν αναφορές σε αυτήν.
Μπορεί ο Πρόεδρος της Ρωσίας στις δηλώσεις του στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς του Σότσι το 2014 να επέμεινε πως στην χώρα του οι ομοφυλόφιλοι δεν διώκονται ποινικά λόγω των σεξουαλικών τους προτιμήσεων, υποστήριξε όμως σθεναρά τον νόμο που είχε πρόσφατα ψηφίσει η Δούμα, ο οποίος απαγορεύει την «ομοφυλοφιλική και παιδοφιλική προπαγάνδα».
Τι σχέση μπορεί να έχει αυτό με την οδύσσεια μιας παραγωγής των Μπαλέτων Μπολσόι σχετικά με τη ζωή του εξέχοντος χορευτή Ρούντολφ Νουρέγιεφ; Φαινομενικά καμία, στην ουσία όμως είναι η πηγή όλων των δεινών τόσο του έργου όσο και του εμπνευστή και σκηνοθέτη του Κυρίλ Σερεμπρένικοφ.
Σε ένα ιδιότυπο μπαλέτο, όπου στη σκηνή βρίσκεται ακόμα και αφηγητής, ο Σερεμπρέννικοφ ξετυλίγει το νήμα της πολυτάραχης ζωής του Νουρέγιεφ μέσα από τα προσωπικά αντικείμενα του θρυλικού χορευτή που πέθανε το 1993 στο Παρίσι σε ηλικία 54 ετών από AIDS.
Ο Σερεμπρένικοφ είναι ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους θεατρικούς και κινηματογραφικούς σκηνοθέτες στη Ρωσία και καλλιτεχνικός διευθυντής του πρωτοποριακού Θεάτρου Γκογκόλ στην Μόσχα. Έχει συνεργαστεί με σπουδαίους καλλιτεχνικούς οργανισμούς, εντός και εκτός των συνόρων, ως σκηνοθέτης θεάτρου για το Θέατρο Τσέχωφ και το Εθνικό Θέατρο της Λετονίας, σκηνοθέτης όπερας και μπαλέτου για την Komische Oper Berlin, την όπερα της Στουτγκάρδης, τα Μαρίινσκι και τα Μπολσόι, ενώ η ταινία του The Student προβλήθηκε πέρυσι στο Φεστιβάλ των Καννών όπου και βραβεύθηκε.
Ήταν λοιπόν αναμενόμενο πως ο ανήσυχος και ιδιαίτερος καλλιτέχνης που έχει διακριθεί για τις τολμηρές προσεγγίσεις των θεμάτων με τα οποία καταπιάνεται, δεν θα ανέβαζε μια στείρα comme il faut βιογραφική παράσταση ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος για τον Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ένα πρόσωπο που έζησε μια σχεδόν μυθιστορηματική ζωή.
Σε ένα ιδιότυπο μπαλέτο, όπου στη σκηνή βρίσκεται ακόμα και αφηγητής, ο Σερεμπρέννικοφ ξετυλίγει το νήμα της πολυτάραχης ζωής του Νουρέγιεφ μέσα από τα προσωπικά αντικείμενα του θρυλικού χορευτή που πέθανε το 1993 στο Παρίσι σε ηλικία 54 ετών από AIDS.
Το έργο περιέχει σκηνές ερωτικού ντουέτου μεταξύ δύο ανδρών, παρενδυτικές εμφανίσεις χορευτών, γυμνό και φυσικά δεν αποκρύπτει τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις του Νουρέγιεφ.
Όμως το να αναφέρει κανείς ανοιχτά στη Ρωσία του Πούτιν, πολλώ δε μάλλον επί της σκηνής των Μπολσόι, πως ο σπουδαιότερος χορευτής όλων των εποχών και εθνικός ήρωας (παρά το ότι αυτομόλησε στη Δύση το 1961) υπήρξε ομοφυλόφιλος ήταν κάτι που αναμενόταν να προκαλέσει τριγμούς. Όπως και έγινε.
Στις αρχές Ιουλίου, μόλις δύο ημέρες πριν από την προγραμματισμένη ημερομηνία, η πρεμιέρα της παράστασης ακυρώθηκε για «τεχνικούς» λόγους. Μετά από την ξαφνική ανακοίνωση που άφησε πολλούς με τα εισιτήρια στο χέρι, ο διευθυντής των Μπολσόι Βλαντιμίρ Γιούριν ανάρτησε στην ιστοσελίδα των μπαλέτων ένα βίντεο όπου ως δικαιολογία για την απρόσμενη αυτή ακύρωση ανέφερε ότι η παράσταση «δεν ήταν έτοιμη».
Τις δηλώσεις αυτές όμως έσπευσαν να διαψεύσουν τα μέλη του μπαλέτου που κατήγγειλαν ότι επρόκειτο για κυβερνητικό δάκτυλο και ότι η παράσταση ήταν καθ' όλα ολοκληρωμένη. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε και από ένα βίντεο της γενικής πρόβας που ανέβηκε στο Facebook όπου οι παριστάμενοι χειροκροτούν ενθουσιασμένοι τους χορευτές και η άποψη πως η παράσταση αναβλήθηκε γιατί ακριβώς αναφερόταν στην ομοφυλοφιλία του Νουρέγιεφ ενισχύθηκε.
Το βίντεο της γενική πρόβας όπου οι παριστάμενοι χειροκροτούν ενθουσιασμένοι τους χορευτές
Καθώς προς το τέλος των προβών είχαν ήδη διαρρεύσει στοιχεία της παράστασης, όπως η πληροφορία ότι θα υπάρχει ολόσωμη γυμνή φωτογραφία του Νουρέγιεφ, τα ομοφοβικά και συντηρητικά σχόλια που εκφράστηκαν δεν προήλθαν μόνο από κυβερνητικά χείλη αλλά και από συναδέλφους του Σερεμπρένικοφ.
Ο κινηματογραφικός σκηνοθέτης Νικίτα Μιχάλκοφ εμφανώς ενοχλημένος δήλωσε το εξής: «Αν θέλεις να κρεμάσεις το πουλί του Νουρέγιεφ στο βάθος της σκηνής, κάν' το στο Κέντρο Γκογκόλ όπου είσαι διευθυντής. Γιατί να το κάνεις στο Μπολσόι;».
Ο κινηματογραφικός σκηνοθέτης Νικίτα Μιχάλκοφ εμφανώς ενοχλημένος δήλωσε το εξής: «Αν θέλεις να κρεμάσεις το πουλί του Νουρέγιεφ στο βάθος της σκηνής, κάν' το στο Κέντρο Γκογκόλ όπου είσαι διευθυντής. Γιατί να το κάνεις στο Μπολσόι;»
Βέβαια αν λάβει κανείς υπόψιν ότι ο Μιχάλκοφ, ως κολλητός του Πούτιν, παίρνει αφειδώς κρατικές χρηματοδοτήσεις για τις ταινίες του, οι οποίες τυγχάνουν ένθερμης προώθησης από το υπουργείο Πολιτισμού προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμετοχή τους στα σημαντικά διεθνή φεστιβάλ, η τοποθέτηση του μάλλον επιβεβαιώνει παρά διαψεύδει τις υποψίες πως πίσω από την αναβολή αυτή κρύβεται ο ισχυρός άνδρας της Ρωσίας.
Την ακύρωση της πρεμιέρας ακολούθησε στα τέλη Αυγούστου η εντολή επιβολής κατ' οίκον περιορισμόύ στον Κυρίλ Σερεμπρένικοφ έπειτα από κατηγορίες υπεξαίρεσης δημοσίου χρήματος. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο ο σκηνοθέτης φέρεται να υπεξαίρεσε πόρους κρατικής χρηματοδότησης ύψους 68 εκ. ρουβλιών που προοριζόταν για καλλιτεχνικές παραγωγές.
Ο ίδιος ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Κέντρου Γκογκόλ αρνείται κατηγορηματικά την υπεξαίρεση ενώ οι υποστηρικτές του επιμένουν πως πρόκειται για μία προσπάθεια να φιμωθεί μία φωνή που διαφωνεί με την πολιτική γραμμή και παρεμβατικότητα στην καλλιτεχνική παραγωγή.
Καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, ανάμεσα τους η Κέιτ Μπλάνσετ και ο Τόμας Όστερμάιερ, υπέγραψαν ένα κείμενο απαιτώντας την απελευθέρωση του και την παύση της δίωξης αλλά δεν εισακούστηκαν.
Όταν ανακοινώθηκε τον Σεπτέμβριο πως το έργο θα ανεβεί τελικά για δύο μόνο παραστάσεις, τον Δεκέμβριο, το αίτημα των δικηγόρων του να του επιτραπεί να συμμετέχει στις πρόβες της παράστασης απορρίφθηκε. Πρόσφατα μάλιστα η επιβολή του κατ' οίκον περιορισμού επεκτάθηκε ως τον Ιανουάριο του 2018.
Έτσι λοιπόν όταν το προηγούμενο Σαββατοκύριακο πραγματοποιήθηκε η πρεμιέρα του «Νουρέγιεφ» σε ένα κατάμεστο Μπολσόι, ο σκηνοθέτης της παράστασης ήταν απών και το κοινό επιμελώς επιλεγμένο. Η πλειοψηφία των παριστάμενων είχαν εφοδιαστεί με προσκλήσεις και ανήκαν στην πολιτική και οικονομική ελίτ της μοσχοβίτικης κοινωνίας, ενώ τα εισιτήρια που διατέθηκαν προς πώληση ήταν ελάχιστα.
Όταν έπεσε η αυλαία τα μέλη του μπαλέτου εμφανίστηκαν στη σκηνή, εν μέσω φρενήρους χειροκροτήματος, φορώντας μπλούζες με το πρόσωπο του Σερεμπρένικοφ που έγραφαν «Ελευθερία στον σκηνοθέτη».
Πολλοί από τους επίσημους καλεσμένους, ακόμα και τέως μέλη της κυβέρνησης και σύμβουλοι του ίδιου του Πούτιν, σχολίασαν πως η απουσία του Σερεμπρένικοφ από την πρεμιέρα ήταν άδικη αλλά ο νυν Τσάρος της ρωσικής πολιτικής επιμένει πως η δίωξη του ουδόλως σχετίζεται με το περιεχόμενο των έργων του αλλά με το περιεχόμενο της «τσέπης» του.
Τα τελευταία χρόνια τα Μπολσόι έχουν βρεθεί αρκετές φορές στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος εξαιτίας διαφόρων σκανδάλων -με αποκορύφωμα την επίθεση το 2013 με βιτριόλι εναντίον του τότε διευθυντή των μπαλέτων Σεργκέι Φιλίν-, αλλά η υπόθεση του Κυρίλ Σερεμπρένικοφ δεν έχει καμία σχέση με τις βυζαντινού τύπου μηχανορραφίες που εξυφαίνονται σε περιβάλλοντα όπου η ισχύς και η άνοδος σε καίριες θέσεις συνεπάγεται διασημότητα και αναγνώριση.
Πρόκειται για ακόμα μία έκφραση της επιθυμίας της ρωσικής εξουσίας να δαμάσει το πνεύμα των καλλιτεχνών της ώστε να παρουσιάσει στον κόσμο την ψευδή εικόνα της πατρίδας και των ανθρώπων που η ίδια καλλιεργεί.
Μπορεί οι θεσμοί και τα αξιώματα να άλλαξαν τίτλο μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού αλλά, καταπώς φαίνεται, οι μηχανισμοί εξαναγκασμού και εκφοβισμού παραμένουν σε ισχύ και στοχεύουν όποιον τολμά να κρίνει το έργο τους.
