Ο Γιάννης Μπαζιώτης είναι ο πρώτος Έλληνας επιστήμονας που συμμετείχε στο «κυνήγι» μετεωριτών της NASA στην πιο δυσπρόσιτη περιοχή του πλανήτη, την Ανταρκτική. Επισκέφθηκε περιοχές, στις οποίες δεν είχε βρεθεί άλλος γεωλόγος ή εξερευνητής στο παρελθόν.
Υπό θερμοκρασίες μείον 40 βαθμούς και υψόμετρο έως και 2.800 μέτρα, το συναρπαστικό αυτό ταξίδι, που αποτελούσε όνειρο ζωής για τον ίδιο, διήρκεσε 2,5 μήνες.
Η ερευνητική ομάδα κατάφερε να συλλέξει συνολικά 263 μετεωρίτες, ορισμένοι εκ των οποίων προέρχονται από τον αστεροειδή Vesta και τη Σελήνη.
Ο επίκουρος καθηγητής Ορυκτολογίας - Πετρολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και αξιολογητής ερευνητικών προγραμμάτων της NASA μίλησε στο LiFO.gr για τη ξεχωριστή εμπειρία, τις ακραίες συνθήκες, τα μυστικά των μετεωριτών, τον «ήχο της σιωπής», αλλά και τη μοναδική επιβεβαιωμένη καταγραφή μετεωρίτη στην Ελλάδα.
Η αποστολή «Antarctic Search for Meteorites» (ANSMET) είναι «η μοναδική οργανωμένη αποστολή της NASA για τον εντοπισμό μετεωριτών. Περίμενα 5 χρόνια μέχρι να γίνω δεκτός. Κάθε χρόνο περισσότερα από 200 άτομα κάνουν αίτηση συμμετοχής» αναφέρει ο δρ. Μπαζιώτης.
«Κάτι που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, όταν δεν φυσούσε αέρας, ήταν η απουσία κάθε ήχου από την ατμόσφαιρα. Ίσως το βαθύ πεδίο της Ανταρκτικής να είναι το μόνο σημείο στον πλανήτη μας που μπορείς να ακούσεις τον ήχο της σιωπής.
«Μαζί με τα υπόλοιπα επτά μέλη (εκ των οποίων δύο ορειβάτες και ένας επιστημονικός υπεύθυνος), ξεκινήσαμε τέλη Νοέμβρη για την 41η θρυλική αποστολή, την οποία η NASA έχει καθιερώσει από το 1976 και θεωρεί καμάρι της, έχοντας ανακαλύψει περίπου 23.000 μετεωρίτες, σε σύνολο περίπου 60.000 σε ολόκληρο τον κόσμο».
Όπως τονίζει «η Ανταρκτική αποτελεί αναμφίβολα την καλύτερη φυσική "παγίδα" συγκέντρωσης μετεωριτών στη Γη. Ένας μετεωρίτης, διακρίνεται πολύ εύκολα από το ολόλευκο περιβάλλον».
Ο δρ. Μπαζιώτης εξηγεί ότι οι μετεωρίτες εγκλωβίζονται στο εσωτερικό του πάγου, ο οποίος ολισθαίνει από το ανατολικό κομμάτι της Ανταρκτικής προς το δυτικό.
Κάποια στιγμή, ο πάγος συναντά ένα τεράστιο εμπόδιο, τα όρη Transantarctic, στα οποία προσκρούει και έτσι όταν «διαβρωθεί», αποκαλύπτονται στην επιφάνεια οι μετεωρίτες. Ταυτόχρονα, η δράση των καταβατικών ανέμων, βοηθά στην απομάκρυνση του επιφανειακού πάγου.
Ύστερα από την απαραίτητη εκπαίδευση, η ερευνητική ομάδα μεταφέρθηκε στο «βαθύ πεδίο» της Ανταρκτικής. Παρέμεινε συνολικά έξι εβδομάδες στο ύπαιθρο και εξερεύνησε πέντε διαφορετικές περιοχές: Wisting/Prestrud, Nodtvedt Nunatak, Amundsen glacier, Upper Amundsen glacier και Devil's glacier.
Ο Έλληνας επιστήμονας κάνει λόγο για πραγματικά ακραίες συνθήκες και τονίζει ότι «είναι γνωστό άλλωστε ότι η Ανταρκτική αποτελεί την πιο "δύσκολη" περιοχή του πλανήτη μας».
«Η μέση θερμοκρασία που αντιμετωπίσαμε στο ύπαιθρο ήταν μείον 25 βαθμοί Κελσίου. Με την παρουσία του καταβατικού ανέμου, έντασης 11-12 μποφόρ και ταχύτητας περίπου 95 χιλιομέτρων την ώρα, έδινε την αίσθηση του κρύου υπό θερμοκρασία μείον 45 βαθμών. Σε αυτές τις συνθήκες η ορατότητα ήταν πραγματικά μηδενική. Στην κυριολεξία φυσούσε χιόνι. Ενώ λοιπόν ο ουρανός ήταν πεντακάθαρος, το χιόνι μεταφέρονταν από πολύ μεγάλη απόσταση, καλύπτοντας πολλές φορές τα πάντα γύρω μας.
»Η φυσική ομορφιά, των βουνών της Ανταρκτικής, ήταν μοναδική. Βρισκόμασταν σε υψόμετρο 2.200 - 2.800 μέτρων, με τα γύρω βουνά να ορθώνονται επιβλητικά και τις κορυφές τους να αγγίζουν τα 3.700 μέτρα. Αρκετά επικίνδυνο τμήμα της αποστολής ήταν η οδήγηση των χιονο-οχημάτων πάνω από τις μεγάλες ρωγμές του μπλε πάγου -που συχνά καλύπτονταν από χαλαρές χιονογέφυρες- ενώ το βάθος τους ξεπερνούσε τα 15-20 μέτρα. Επισκεφθήκαμε περιοχές που δεν είχε βρεθεί άλλος επιστήμονας ή και εξερευνητής στο παρελθόν.
»Η αναπνοή ήταν αρκετά δύσκολη, και ιδιαιτέρως τις δύο πρώτες νύχτες παραμονής στο βαθύ πεδίο. Δυσκολευόμουν να κοιμηθώ, ενώ υπήρχαν τουλάχιστον 150 φορές που "πετάχτηκα" από τον ύπνο μου. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα - σύμπτωμα παραμονής σε μεγάλο υψόμετρο και χαμηλές θερμοκρασίες».
«Κάτι που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, όταν δεν φυσούσε αέρας, ήταν η απουσία κάθε ήχου από την ατμόσφαιρα. Ίσως το βαθύ πεδίο της Ανταρκτικής να είναι το μόνο σημείο στον πλανήτη μας που μπορείς να ακούσεις τον ήχο της σιωπής.
Μία κατάσταση που όταν συνδυάζεται με την απίστευτα όμορφη εικόνα των βουνών της Ανταρκτικής, τότε πραγματικά νιώθεις ευλογημένος που υπάρχεις και βιώνεις το κάθε δευτερόλεπτο σε αυτό το μοναδικό μέρος της Γης. Το μόνο μέρος που πλησιάζει τις αντίξοες συνθήκες άλλων σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος, όπως είναι ο πλανήτης Άρης» λέει.
Η ερευνητική ομάδα συνέλεξε 263 μετεωρίτες. «Κάποιοι από αυτούς -αρκετά σπάνιοι- είχαν προέλευση τόσο από τον αστεροειδή Vesta (Εστία - ο μεγαλύτερος αστεροειδής μεταξύ πλανήτη Άρη και Δία), από τη Σελήνη, όπως επίσης από τα ενδότερα τμήματα των πυρήνων πλανητοειδών (σιδηρομετεωρίτες). Το μέγεθος τους ποικίλει. Είναι χαρακτηριστικό ότι βρήκαμε μετεωρίτες με διάμετρο 2 εκατοστών, αλλά και μεγαλύτερους που έφθαναν σε μέγεθος μία μπάλα του μπάσκετ» αναφέρει ο δρ. Μπαζιώτης.
Η συλλογή τους έγινε σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο, διάρκειας 45 δευτερολέπτων. «Τοποθετούμε το ένα χιονο-οχημα σε απόσταση 20-30 εκατοστών από το μετεωρίτη ώστε να καταγραφεί η θέση του δείγματος από το σύστημα GPS που φέρει το όχημα.
Ανασύρουμε από το κιτ συλλογής μετεωριτών, ένα μεταλλικό καρτελάκι που θα αποτελέσει το κωδικό όνομα του μετεωρίτη. Ο κωδικός εισάγεται σε ένα ειδικό σύστημα-κλίμακα που τοποθετείται πάνω από τον μετεωρίτη, και το ένα από τα μέλη της ομάδας (εγώ είχα αυτή την ευθύνη) φωτογραφίζει το δείγμα μαζί με την κλίμακα.
»Ταυτόχρονα, με ειδική λαβίδα (χωρίς γάντια) ανασηκώνουμε και περιστρέφουμε το δείγμα μετεωρίτη περιγράφοντάς το, ενώ ένα από τα μέλη της ομάδας γράφει τα στοιχεία του μετεωρίτη σε ειδικό ημερολόγιο.
Εν συνεχεία, τοποθετείται σε ειδικά αποστειρωμένα σακουλάκια, μαζί με το μεταλλικό καρτελάκι, προσέχοντας να μην ακουμπήσει ο μετεωρίτης σε αυτό. Τυλίγουμε προσεκτικά το σακουλάκι, με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι ορατό τόσο το δείγμα, όσο και το καρτελάκι. Όλα τα δείγματα τοποθετούνται σε ειδικό κουτί το οποίο επιστρέφει στη βάση McMurdo, και εν συνεχεία στα εργαστήρια της NASA, στο Johnson Space Center».
Η μελέτη των συγκεκριμένων δειγμάτων αποκαλύπτει τα «μυστικά» των μετεωριτών, ενώ βοηθά και στην απάντηση ερωτημάτων που σχετίζονται με το θέμα της ανάπτυξης της ζωής.
«Η NASA και οι πλανητικοί επιστήμονες -μεταξύ των οποίων και εγώ- αναζητούν τα ίχνη του πλανήτη Άρη, της Σελήνης, αστεροειδών, της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος, της προέλευσης του νερού, της πιθανής ύπαρξης ζωής σε μη γήινο περιβάλλον.
»» Επίσης, το κόστος της αποστολής ANSMET είναι απείρως μικρότερο σε σχέση με το κόστος μίας αποστολής μεταφοράς πετρωμάτων από το διάστημα στη Γη. Φανταστείτε ότι για να μεταφερθεί ένα κιλό υλικού στο διάστημα, το κόστος μπορεί να αγγίξει και τα 20.000 δολάρια.
»» Επομένως, μόνο όφελος μπορεί να έχει η NASA και η επιστημονική κοινότητα από αυτή την αποστολή, αφού με σχεδόν μηδενικό κόστος δίνεται η δυνατότητα μελέτης των βασικών δομικών λίθων που συνθέτουν το ηλιακό μας σύστημα (λίθοι προερχόμενοι από διαφορετικές περιοχές του) και των διεργασιών που απαιτούνται για τη δημιουργία και εξέλιξή του. Τέτοια στοιχεία μπορούν να βρεθούν στους χονδρίτες μετεωρίτες, και ειδικότερα σε μία κατηγορία τους, τους ανθρακούχους μετεωρίτες», τονίζει ο δρ. Μπαζιώτης και προσθέτει:
«Κατά τη διάρκεια της φετινής αποστολής, ήμασταν τυχεροί και ανακτήσαμε τέτοιους μετεωρίτες από την Ανταρκτική. Σημειώνω ότι η σύσταση αυτού του τύπου μετεωρίτη προσεγγίζει τη χημική σύσταση της ηλιακής φωτόσφαιρας, και αποτελεί τον πιο αρχέγονο τύπο μετεωρίτη.
»Η μελέτη μετεωριτών από ουράνια σώματα όπως ο φυσικός δορυφόρος της Γης η Σελήνη, μπορεί να μας αποκαλύψει τα μυστικά τους, όπως την ηλικία και τις διαδικασίες σχηματισμού τους. Πολλοί μετεωρίτες -αυτό αποτελεί και δικό μου κομμάτι έρευνας- μας δίνουν πληροφορίες σχετικά με τη θερμοκρασία και την πίεση που αναπτύχθηκε κατά την πρόσκρουση των αστεροειδών στο μητρικό σώμα.
»Παράλληλα, ένα σημαντικό πεδίο έρευνας αποτελεί η κατανόηση του κρίσιμου ρόλου που έπαιξε το νερό κατά τα πρώιμα στάδια εξέλιξης του ηλιακού μας συστήματος. Από πού προήλθε το νερό ή γιατί ο πλανήτης μας είναι κατοικήσιμος, είναι ερωτήματα που τελικώς σχετίζονται με το θέμα της ανάπτυξης της ζωής. Ακόμα, μελετούμε κομμάτια άλλων πλανητών όπως είναι ο Άρης, με σκοπό την κατανόηση της εξέλιξης του μανδύα και του φλοιού του».
Από τους χιλιάδες μετεωρίτες, που έχουν καταγραφεί σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχει και μία επιβεβαιωμένη καταγραφή από την Ελλάδα. Σύμφωνα με τον ίδιο πρόκειται για εκείνη «του χονδρίτη μετεωρίτη SERES ο οποίος έπεσε στις Σέρρες Μακεδονίας, τον Ιούνιο 1818.
Φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από την πτώση του και επιδιώκω την έκθεσή του για 2-3 ημέρες στο ελληνικό κοινό. Μία προσπάθεια που ακόμα δεν έχει ευοδωθεί καθώς δεν έχει βρεθεί ο κατάλληλος -μεγάλος- χώρος που να αποδεχθεί το αίτημά μου. Ελπίζω τις επόμενες ημέρες να τα καταφέρω».
Ο δρ Μπαζιώτης σχεδιάζει να ιδρύσει και την πρώτη Ελληνική Πλανητική Εταιρεία. «Ήδη βρισκόμαστε σε προχωρημένες συζητήσεις με άλλους συναδέλφους στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχουμε φθάσει σε εξαιρετικό επίπεδο συνεργασίας με Ινστιτούτα της NASA, ESA και φορείς ώστε να συμβάλουν με τεχνογνωσία σε αυτή τη προσπάθεια.
»» Το αντικείμενο του Οργανισμού θα είναι ευρύ, καλύπτοντας διαφορετικά αντικείμενα όπως: Φυσικές Επιστήμες του Διαστήματος, Επιστήμες Ζωής και Βιοτεχνολογία του Διαστήματος, Τεχνολογία και Μηχανική του Διαστήματος, Δίκαιο και Πολιτική του Διαστήματος, Οικονομικά του Διαστήματος και Κοινωνιολογία και Ψυχολογία του Διαστήματος».
Ακόμη, σκοπεύει να εκδώσει προσεχώς και ένα βιβλίο με θέμα την εμπειρία του από τη συμμετοχή στην αποστολή της NASA. «Προσπαθώ να δημιουργήσω ένα κείμενο τόσο ζωντανό που ο αναγνώστης να ταξιδεύσει μέσω των σελίδων του στην Ανταρκτική», σημειώνει.
Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα του βιβλίου, που γράφτηκε στις 24 Ιανουαρίου 2018, ώρα 16:53:
«Η ομάδα είχε ήδη επιστρέψει στη βάση McMurdo, με τη θερμοκρασία να βρίσκεται στους -10 βαθμούς Κελσίου, και τον άνεμο να φυσά σταθερά 4-5 μποφόρ.Σήμερα ο καιρός αρχίζει να δείχνει πάλι τα δόντια του. Τα σύννεφα σκεπάζουν τη βάση McMurdo, σχεδόν στο σύνολό της. Στις 07:30 είχα το πρωινό μου, και ήταν ίδιο με χθες (πλέον γίνομαι σταθερός). Περπατώντας προς το κτίριο 155, ήδη ένιωθα το κρύο να διαπερνά τα ρούχα. Μετά το πρωινό, ο κλασικός έλεγχος email. Συζήτησα αρκετή ώρα με τους φοιτητές μου, και με το συνεργάτη και φίλο στο Caltech, Paul Asimow. Ήταν εκπληκτικό, καθώς εκείνος μου είπε πως αισθάνεται εκστασιασμένος που ανταλλάσσει μηνύματα μέσω google hangouts on-line με άνθρωπο που βρίσκεται στην Ανταρκτική. Η αλήθεια είναι ότι πράγματι φαντάζει μοναδικό να επικοινωνείς με φίλους, συγγενείς και συνεργάτες από την παγωμένο ήπειρο. Μετά, ακολούθησε για μένα προπόνηση στο γήπεδο μπάσκετ. Πολλά σουτ για περίπου μιάμιση ώρα. Τέλειωσα στις 13:30. Δεν πήγα για μεσημεριανό καθώς ένιωθα κουρασμένος, κι έτσι αποφάσισα να κοιμηθώ. Προφανώς, ο τρίωρης διάρκειας ύπνος, μάλλον δείχνει τη συσσωρευμένη κούραση.
Σήμερα επίσης σκεφτόμουν πόσο σημαντική αρετή είναι η υπομονή. Δεν είναι μια απλή λέξη όπως ακούγεται. Αποτελεί μία από τις λέξεις που απαιτεί πολύ πνευματική γυμναστική, και θέληση από τον ίδιο τον άνθρωπο ώστε να εγκαταστήσει αυτή την έννοια στη ζωή του. Η υπομονή μπορεί να αποτελεί, εκ γενετής, χαρακτηριστικό γνώρισμα ορισμένων ανθρώπων. Η εμπειρία μου εδώ στην Ανταρκτική μου έδειξε ότι ναι, μπορείς να καλλιεργήσεις την υπομονή. Θέλει όμως χρόνο, και απομόνωση. Τότε αντιλαμβάνεσαι τα σημάδια της εμφάνισης της στη ζωή σου. Είναι μία από τις βασικές λέξεις που συνηθίζω να λέω σε έναν από τους φοιτητές μου (όντας ανυπόμονος). Να μη βιάζεται, και να έχει υπομονή. [...]
Στο δείπνο είχαμε ένα φανταστικό διάλογο με τον John. Τον ρώτησα αν ο ίδιος έχει παρατηρήσει τα σημάδια της κλιματικής αλλαγής, εδώ στην Ανταρκτική. Ο John συμμετέχει στην αποστολή ANSMET τα τελευταία 37 χρόνια. Είναι, αν όχι ο πιο έμπειρος, μέσα στους 3 πιο έμπειρους ανθρώπους που εργάζονται για κάποια αποστολή στην Ανταρκτική. Ξεκίνησε να λέει ότι έχει παρατηρήσει την αύξηση των χιονοπτώσεων. Με τη γρήγορη κίνηση του πάγου προς τη θάλασσα Ross, εισέρχονται μεγαλύτερες ποσότητες, από την αντίθετη κατεύθυνση, υγρές αέριες μάζες που τελικώς, κατά την υγροποίηση μετατρέπονται σε χιόνι.
Επίσης, έχει παρατηρήσει ότι πολλές θέσεις αναζήτησης μετεωριτών, όπως σε μοραίνες, δηλαδή σε θέσεις διάβρωσης των πετρωμάτων λόγω προέλασης των παγετώνων, έχουν καλυφθεί σε μεγαλύτερο ποσοστό από χιόνι. Επίσης, για την αναζήτηση υποψήφιων περιοχών για μελλοντικές αποστολές εύρεσης μετεωριτών, πάντα περιέχει στη μελέτη του, αεροφωτογραφίες.
Συγκρίνοντας τις σημερινές αεροφωτογραφίες, με παλαιότερες (από το 1960), είπε ότι είναι ξεκάθαρη η ελάττωση της διαθέσιμης – προς εξερεύνηση– επιφάνειας μπλε πάγου. Είναι ξεκάθαρη η κλιματική αλλαγή και οι έμπειροι άνθρωποι, την παρατηρούν σεζόν με σεζόν εδώ στην Ανταρκτική. Μια ήπειρο που αποτελεί το "γαλλικό κλειδί" για τον πλανήτη μας, για τη διατήρηση της κλιματικής του ισορροπίας.
Μετά το φαγητό, ακολούθησε για μένα χαλάρωση στο δωμάτιο παρακολουθώντας μία ταινία. Το βράδυ παίξαμε suffleboard, με όλα τα εναπομείναντα μέλη της ομάδα εκτός του John».
Ο δρ. Μπαζιώτης επισημαίνει ότι η η συμμετοχή σε αποστολή της NASA, ήταν όνειρο ζωής από όταν ήταν παιδί. Κλείνοντας, τον ρωτάω τι συμβουλή έχει να δώσει σε όσους έχουν αντίστοιχα μεγάλα όνειρα.
«Να ακολουθούν τα όνειρά τους. Να αγαπούν αυτό που κάνουν και να δείχνουν αφοσίωση. Οι άνθρωποι που ακολουθούν τον προσωπικό τους μύθο, πετυχαίνουν μόνο μέσω της σκληρής δουλειάς, υπομονής, και επιμονής.
»» Ο Thomas Jefferson έλεγε χαρακτηριστικά ότι: "όσο πιο δύσκολο είναι αυτό που πετυχαίνει, τόσο πιο τυχερός αισθάνεται". Θα συμπλήρωνα πως όσο ακολουθείς το όνειρό σου, να επιζητείς τις δυσκολίες. Σε κάνουν καλύτερο, ωριμότερο, και σε βοηθούν να ανταπεξέλθεις στις επόμενες δυσκολίες που σαφώς και θα έρθουν».
σχόλια