Νεκρή φύση

Οικολογική ασυμμετρία

Νιώθω άβολα. Πέρα από την απέραντη θλίψη και οργή. Νιώθω άβολα γιατί πρέπει να εγκαινιάσω την οικολογική σελίδα της LIFO, να καλωσορίσω τους αναγνώστες της, σκυθρωπή, με διάθεση κακή και το ζωνάρι λυμένο, και, το κυριότερο, ενώ άνθρωποι και περιβάλλον δοκιμάζονται - ποιος ξέρει για πόσο ακόμα. Νιώθω όμως ότι τώρα, περισσότερο από ποτέ, η ανάγκη για μια τέτοια σελίδα είναι επιτακτική. Όπως εξίσου επιτακτική είναι η ανάγκη κι εμείς ως πολίτες να πάρουμε τα πράγματα αλλιώς. Γιατί σωστό και επιβεβλημένο είναι να κατηγορούμε την κρατική αδιαφορία, την απαξίωση ουσιαστικά του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά μήπως ήρθε η ώρα κι εμείς ν' αλλάξουμε τροπάρι; Βάζοντας την προστασία του περιβάλλοντος ψηλά στην ατζέντα μας -και μην το πάρετε δασκαλίστικα- θα δούμε σίγουρα τον κόσμο αλλιώς, και οι επιλογές μας θα μας χαρακτηρίσουν. Αν θέλουμε δηλαδή να κάνουμε, και να δούμε, τη διαφορά. Ας μην περιμένουμε, με άλλα λόγια, «να πάρει φωτιά ο καναπές μας για να σηκωθούμε»...

Τα περιβαλλοντικά ζητήματα δυστυχώς, αν εξαιρέσουμε κάποιες απίθανες ιστορίες από το ζωικό και φυτικό βασίλειο (μακάρι να ‘χα να ξεκινήσω με μια τέτοια), κρύβουν πόνο και διαγράφουν ένα μέλλον ζοφερό. Κι οι πυρκαγιές που έπληξαν φέτος το καλοκαίρι τη χώρα μας δεν αφήνουν περιθώρια για ιδιαίτερα αισιόδοξα σενάρια...

Τα «Γιατί» και τα «Διότι»

Οι καιρικές συνθήκες ολόκληρης της χρονιάς ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τις δασικές πυρκαγιές, σύμφωνα με τον αρχιπύραρχοΝίκο Διαμαντή. «Πυρκαγιές ξέσπασαν ακόμα και τον Φεβρουάριο, λόγω τηςπαρατεταμένης ανομβρίας», επισημαίνει. «Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι για τους ίδιους λόγους φέτος το καλοκαίρι αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα και η Ισπανία, η Αλβανία και ολόκληρη η Μεσόγειος περιμετρικά». Η Θεοδότα Νάντσου, υπεύθυνη πολιτικής της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF Ελλάς, θεωρεί ότι πρόκειται για συνδυασμό «της γνωστής βλακείας του πετάω το τσιγάρο από το παράθυρο / χρησιμοποιώ τροχό μετάλλων στην ύπαιθρο / μαγειρεύω στην αυλή μου ανάβοντας τα πούσια και νομίζω ότι με μια κλάρα θα ελέγξω τη φωτιά, με τις απίστευτα κακές καιρικές συνθήκες:καύσωνα και μανιασμένο αέρα.» Και οι δύο υποστηρίζουν, πάντως, ότι από τον παραπάνω συνδυασμό δεν θα μπορούσαν να λείπουν και οι εμπρηστές, που, ειδικά στην Αττική και στα παραθαλάσσια φιλέτα -όπως για παράδειγμα στον Καϊάφα-, εκμεταλλεύονται τις συγκυρίες με αποτέλεσμα το γαϊτανάκι να στροβιλίζεται αενάως... Ένοχες επίσης και ουχί τελευταίες στη λίστα είναι και οι ανεξέλεγκτες χωματερές.

Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και ο Αριστοτέλης Παπαγεωργίου, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, ο οποίος, όμως, πάει το πράγμα λίγο πιο πέρα, καθώς θεωρεί ότι φέτος είναι η χρονιά που πλέον «τραβιέται η γραμμή και βγαίνει ο λογαριασμός» μιας κατάστασης «ασυνεννοησίας», που ξεκίνησε ήδη στα τέλη της δεκαετίας του '70 και κορυφώθηκε το 1998 με τη μεταφορά της δασοπυρόσβεσης στην Πυροσβεστική και με την παράλληλη απαξίωση της Δασικής Υπηρεσίας (βλ. παρακάτω). «Δηλαδή, πληρώνουμε φέτος όλα τα λάθη από το '98 και μετά στο θέμα του συντονισμού των πυρκαγιών.» Κι αυτό, συνεχίζει, είναι «το μόνο καλά οργανωμένο σχέδιο που βλέπω».

Κρείττον εστί το προλαμβάνειν

Η διαχείριση των δασών, ειδικά των μεσογειακών, περιλαμβάνει ιδανικά 9 μήνες πρόληψη και 3 μήνες καταστολή. «Στην Ελλάδα, δεν έχουμε ούτε την πρόληψη ούτε την καταστολή», διευκρινίζει η Θ. Νάντσου. «Ειδικά στο κομμάτι της πρόληψης, μιλάμε για πολιτικές που μάλλον ευνοούν τις πυρκαγιές και, βέβαια, στο θέμα της καταστολής έχουμε μια πυροσβεστική που τρέχει και δεν φτάνει.» (Είναι πλέον γνωστό ότι το εποχικό προσωπικό της θα έπρεπε να είχε προσληφθεί από τον Μάρτιο, όμως αυτό δεν έγινε παρά στο τέλος Μαΐου, ενώ οι πυρκαγιές ξεκίνησαν ήδη από τα μέσα Ιουνίου). Ο Ν. Διαμαντής, αν και επιφυλάσσεται να τοποθετηθεί αφότου σβήσουν όλες οι φωτιές, δεν θεωρεί ότι η λύση θα βρεθεί μέσα από τη διόγκωση ενός μηχανισμού καταστολής, όπως είναι η Πυροσβεστική. «Έπρεπε να είχαν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα ώστε να μην είχε ξεκινήσει η καταστροφή. Η διαχείρισή της είναι μεν σημαντική, αλλά δεν είναι το ζητούμενο.»

«Χρειάζεται συντονισμός και υπερκομματική συναίνεση», τονίζει ο Α. Παπαγεωργίου. «Δεν βλέπω ούτε στα κόμματα ούτε στην κοινή γνώμη κάποιον να νοιάζεται γι' αυτό που λέγεται διαχείριση και προστασία. Όλοι μιλάνε για καταστολή. Η πρόληψη, η οποία αφορά αντιπυρικές ζώνες, καθαρισμούς κι όλα αυτά, πρέπει να μπει μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο διαχείρισης της υπαίθρου και όχι μόνο του δάσους. Στην Ελλάδα έχουμε πόλεις, έχουμε χωράφια και όλα τα υπόλοιπα είναι γκρίζα ζώνη, η ζώνη του κανένα, όπου γίνονται οι μύριες όσες αυθαιρεσίες και δεν ανοίγει μύτη!»

Το τοπίο της επόμενης μέρας...

Για τη Θεοδότα Νάντσου θα είναι σκούρο: «Εξαφάνιση πανέμορφων περιοχών αναψυχής... Καταστροφή φοβερού βιολογικού πλούτου που λειτουργεί σαν δίχτυ ασφαλείας για την ανθρωπότητα... Πλημμύρες στις περιοχές που είναι κατάντη των καμένων, μια και δεν θα υπάρχει πια μηχανισμός κατακράτησης των νερών... Λειψυδρία... Αύξηση της θερμοκρασίας, ειδικά το καλοκαίρι που δεν θα υπάρχει ο φυσικός μηχανισμός δροσιάς που προσφέρει το δάσος... Επιπτώσεις στον τουρισμό... - εκτός αν αναπτυχθούν πακέτα «ελάτε να δείτε τα καμένα, ελάτε να δείτε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, τώρα, εδώ μπροστά σας»...

Η λύση

Και οι τρεις συνομιλητές μας ήταν επιφυλακτικοί σχετικά με τις πολυδιαφημιζόμενες αναδασώσεις, υποστηρίζοντας ότι μπορεί να προκαλέσουν ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή σε ορισμένες περιοχές και ειδικά εκεί όπου το δάσος μπορεί να αναγεννηθεί από μόνο του. Το κλειδί βρίσκεται στην πολιτική βούληση· στην εφαρμογή της νομοθεσίας, στο σωστό χωροταξικό σχεδιασμό που θα περιλαμβάνει και την άμεση κατεδάφιση των αυθαιρέτων (όπως, άλλωστε, ορίζεται με νόμο), στις εκστρατείες ενημέρωσης των κατοίκων των χωριών, στο κλείσιμο των χωματερών...

Για την ιστορία

«Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την Εθνική Οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον.»(Σύνταγμα της Ελλάδος, Άρθρο 24).

Φυσικοί θησαυροί στην πυρά

Όρος Ταΰγετος: Ένα οικολογικό «διαμάντι». Το ψηλό δάσος από κεφαλληνιακή ελάτη και μαύρα πεύκα έχει καταγραφεί από το διεθνές WWF ως μια από τις 32 σημαντικότερες δασικές περιοχές της χώρας, που χρήζει άμεσα ειδικού και αυστηρού καθεστώτος προστασίας. Φιλοξενεί 21 τοπικά ενδημικά είδη φυτών.

Όρος Πάρνωνας: Βοτανικός παράδεισος που χαρακτηρίζεται από σπάνιους δασικούς οικοτόπους με έλατα και μαύρη πεύκη, ενώ φιλοξενεί έναν από τους τελευταίους πληθυσμούς του απειλούμενου τσακαλιού.

Οροπέδιο Φολόης: Μοναδικό οικοσύστημα αποτελούμενο από σπάνια δρυοδάση σε μείξη με πεύκα. Το οροπέδιο, αλλά και όλη η γύρω περιοχή της Αρχαίας Ολυμπίας, αποτελούσαν μέχρι πριν λίγο καιρό έναν ακόμα βοτανικό παράδεισο.

Φαράγγι Νέδας: Ένα από τα ωραιότερα φαράγγια της Πελοποννήσου, που φιλοξενεί σημαντικούς και πολύ υγιείς δασικούς οικοτόπους με πλατάνια και δρύες.

Δάσος Καϊάφα: Ένα από τα ωραιότερα δάση κουκουναριάς και ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς, που στο παρελθόν έχει γίνει αντικείμενο πολιτικής επιβουλής για κακώς εννοούμενη τουριστική ανάπτυξη, θύμα της πυρκαγιάς που ξεκίνησε το φετινό καλοκαίρι στη Ζαχάρω. (Στοιχεία WWF Ελλάς)

Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου

1978: Σταματά το δασικό κτηματολόγιο, ύστερα από αποκαλύψεις παρανομιών επωνύμων. Ο νόμος που ετοιμάστηκε τη χρονιά εκείνη, και ψηφίστηκε την επόμενη (998/79), περιλαμβάνει εξαιρέσεις από την προστασία, που έλυσαν τα χέρια των οικοδομικών συνεταιρισμών (ο νόμος οδήγησε στην οικοπεδοποίηση τεράστιων εκτάσεων στην Αττική, κυρίως στην Πεντέλη).

1981-1982: Σταματούν οι προσλήψεις στη Δασική Υπηρεσία, γεγονός που οδήγησε σταδιακά στη γήρανση και τη μείωση των υπαλλήλων.

1986: Οι δασικοί συνεταιρισμοί αναλαμβάνουν την εμπορία της ξυλείας, και καταργούνται τα μεροκάματα των υλοτόμων. Ως συνέπεια, εγκαταλείπονται οι εργασίες που δεν δίνουν άμεση πρόσοδο, και μειώνονται το εισόδημα των υλοτόμων και οι συνεταιρισμοί. Η διαχείριση των δασών υποβαθμίζεται στην πράξη. Η βιομάζα στα δάση αυξάνει, το ίδιο και ο κίνδυνος των πυρκαγιών. Ο παραγωγικός πληθυσμός των ορεινών χωριών εγκαταλείπει τις δραστηριότητες.

1986: Ψηφίζεται ο Ν. 1650 για το περιβάλλον, που εισάγει ένα νέο -μη λειτουργικό- πλαίσιο των προστατευόμενων περιοχών. Ο νόμος αυτός δεν λαμβάνει υπόψη του καθόλου το υπάρχον πλαίσιο. Από τότε και σχεδόν για 15 χρόνια, υπήρχαν δύο παράλληλα πλαίσια - κανένα από τα δύο δεν λειτούργησε.

1987: Ο νόμος των βοσκοτόπων (1734) προσπαθεί να αποχαρακτηρίσει μεγάλο μέρος των δασικών εκτάσεων. Τα καταφέρνει εν μέρει.

1995: Αποκεντρώνονται οι Δασικές Υπηρεσίες και αποκόπτονται από το υπουργείο Γεωργίας. Καταστρέφεται η συνέχεια της πολιτικής και η εφαρμογή κατακερματίζεται. Τα κονδύλια μειώνονται και οι εργασίες μένουν μετέωρες.

1998: Χρονολογία ορόσημο! Η μεταφορά της δασοπυρόσβεσης στο Πυροσβεστικό Σώμα. Ένα σώμα δημόσιας τάξης, με επιχειρησιακή προτεραιότητα τις ζωές και τις περιουσίες των πολιτών και όχι τη φύση. Με κατασταλτική φιλοσοφία, χωρίς γνώσεις χειρισμού της βλάστησης. Σαν αποτέλεσμα, από το 1998 και μετά, έχουμε φωτιές που καίνε ανεξέλεγκτα στα βουνά.

1998-1999: Η χαρτογράφηση των δασών υποβαθμίζεται και περνά στο Εθνικό Κτηματολόγιο και στην αντίστοιχη εταιρεία. Ποτέ δεν προχώρησε.
- 2003: Περνά τελικά ο νέος δασο-νόμος, που οδηγεί στη δυνατότητα εξαίρεσης από την προστασία μεγάλου μέρους των δασικών εκτάσεων.
- 2000-2007: Προσπάθειες αναθεώρησης του Συντάγματος (#24, #117), με στόχο την άρση της προστασίας στις δασικές εκτάσεις. Η υπόθεση αυτή εκκρεμεί.

Οργανώσου γιατί χανόμαστε!

Τι μπορεί όμως να κάνει ο απλός πολίτης; (Είπαμε, ας μην περιμένουμε να καεί ο καναπές μας για να αναλάβουμε δράση...) «Να συμμετέχει στις διαμαρτυρίες», παρακινεί η Θεοδότα Νάντσου. «Και να ψηφίσει και με άξονα το περιβάλλον. Κατά περιβαλλοντική συνείδηση, δηλαδή. Τώρα προέχει περισσότερο από ποτέ!»

Για πιο άμεση δράση, πάντως, οι πυρόπληκτες περιοχές έχουν πολλές ανάγκες, όχι μόνο σε τρόφιμα και ρουχισμό, αλλά και σε εθελοντική εργασία.

Λεπτομέρειες από τους παρακάτω φορείς:

Νομαρχία Αθηνών: 210 6991100
Γραφείο Πολιτικής Προστασίας: 210 6984940/950.
Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός: 210 3604678
Γιατροί του Κόσμου: 210 3213150
WWF Ελλάς: 210 3314893
Αλληλεγγύη: 210 5203031
ΚΕΠ: 1564 & 1555 (αριθμός επικοινωνίας πυρόπληκτων)
Και φυσικά: 199 Πυροσβεστική Υπηρεσία.

Και οι 9 ήταν υπέροχοι

Από την άλλη, στο κέντρο της μεγάλης μας πόλης, η κατάσταση επανέρχεται σιγά σιγά στους κανονικούς ρυθμούς. Ο Δήμος καθάρισε και καλλώπισε κάπως τον Λυκαβηττό μόλις μπήκαν οι πρώτες φλόγες -πάλι καλά-, ενώ άλλοι πιο ευφάνταστοι και δημιουργικοί συμπολίτες μας τολμούν να οραματιστούν μια πράσινη (με την καλή έννοια) Αθήνα. Εννέα αρχιτεκτονικά γραφεία την ψάχνουν επί το οικολογικότερον και μιλούν για πάρκο βιολογικού καθαρισμού του νερού που θα δημιουργήσει ξανά κοίτη για τον Ιλισσό, για φύτευση των ακάλυπτων χώρων των πολυκατοικιών, για ζώνες ήπιας κυκλοφορίας των αυτοκινήτων κ.λπ.. Είναι οι Αthens9 και έχουν ως κοινό στόχο την προώθηση πρωτότυπων ιδεών για την αρχιτεκτονική της σύγχρονης ελληνικής πόλης.Η εξέλιξη των προτάσεων της ομάδας παρουσιάζεται μέσα από ένα blog αφιερωμένο στο θέμα. Η επιλογή, ανάλυση, επεξεργασία και ολοκλήρωση των προτάσεων τίθεται σε όλη την πορεία της στην κριτική του κοινού, το οποίο καλείται επιπλέον και να καθοδηγήσει τους αρχιτέκτονες στα σχέδιά τους. Το blog θα ξεκινήσει να λειτουργεί στις 5 Οκτωβρίου στη διεύθυνση www.athens9.net. Υλικό περιγραφής των προτάσεων και εικόνες υψηλής ανάλυσης μπορείτε ήδη να βρείτε στοhttp://www.athens9.net/INFO/press.html.