«Θα σου πω κάτι, αλλά δεν πρέπει να το πεις πουθενά!».«Μείνε ήσυχος, ξέρεις ότι είμαι τάφος!» Κι όμως, όποιος εμπιστεύεται έναμυστικό είναι βέβαιος -κρίνοντας εξ ιδίων- ότι το μυστικό θα βρει τρόπο νακοινοποιηθεί. Η κοινοποίηση του μυστικού συνιστά θρυλική παράδοση στιςκοινωνίες, επειδή ακριβώς αδυνατεί να παραμείνει μυστικό. Τα φυλλοκάρδια τουαποδέκτη παλαβώνουν κυριολεκτικά, αισθάνεται γκαστρωμένος από κάτι βαρύ, τι τοπαράξενο λοιπόν αν γυρεύει τρόπο για να απαλλαγεί από αυτή την επείγουσακατάσταση;
Το νόστιμο είναι ότι καθετί απόρρητο θαμπορούσε να παραμείνει σε ασφαλή αφάνεια αν ο πρώτος -διότι αυτός δημιουργεί τοσκάνδαλο- δεν υπέκυπτε στην αδυναμία της ομολογίας. Οι ψυχολόγοι μιλούν για μιαακατανίκητη λαχτάρα εξομολόγησης, καθότι ο πάσα εις νιώθει κοφίνι ξέκωλο,τρύπιος από παντού - ανίκανος συνεπώς να παραμείνει εγκρατής, με δεμένη γλώσσα,τιμώντας την υπόσχεσή του περί εχεμυθείας. Έτσι, ό,τι κάνει ο πρώτος «προδότης»του μυστικού κάνει αντανακλαστικά και ο δεύτερος, με αποτέλεσμα να έχουμε μια αλυσίδααπό ορκισμένους που κάθε τόσο προσθέτουν και ένα νέο κρίκο - ορκισμένο κιαυτόν.
Το παραθυράκι στην πόρτα κάθε κελιού, γαλλιστίοι δεσμοφύλακες το λένε «Ιούδα». Αλλά και στο κοινωνικό κελί κάθε ατόμουμπορούμε να διακρίνουμε πολλούς Ιούδες. Η ίδια η κοινωνική ζωή είναι Ιούδας.Και δεν πρόκειται βέβαια για ελάττωμα, αλλά για το μυστικό μηχανισμό τηςδιυποκειμενικότητας. Η αυτονομία του ατόμου είναι παιδικός μύθος. Ό,τι είναι οκαθένας το οφείλει στη μεσίτευση των άλλων. Όλα τα γνωρίσματα του ατόμου είναιμεσιτευμένα. Η δύναμή του υπάρχει αν αναγνωρίζεται· το τάλαντό του γίνεταιαισθητό αν γίνει αποδεκτό από τους άλλους· η ίδια του η παρουσία μόνο ωςαναγνωρισμένη βιώνεται. Αν φανταστούμε έναν άνθρωπο που δεν τον αναγνώρισαν ταμάτια κανενός, μπορούμε να μιλάμε για ένα ον ανύπαρκτο.
Μολονότι ασκούμε κάθε στιγμή τημεσίτευση, η ίδια η έννοια παραμένει άγνωστη και πιθανώς αμελητέα. Η αμεσότητατης επαφής μάς εξαπατά· τα λέμε πρόσωπον προς πρόσωπον - πού βρίσκεται ημεσίτευση; Η απάντηση είναι προφανής. Ακόμα και στα πιο πρακτικά πράγματα. Γιανα βάλω μπρος το αυτοκίνητο απαιτείται η μεσίτευση της βενζίνης, του δρόμου,του κλειδιού, της μνήμης, του σώματός μου. Για να πιω ένα ποτήρι νερό απαιτείταιτο ίδιο το ποτήρι, οι σωλήνες που θα μου φέρουν το νερό, τα μάτια που θα τοεπιθεωρήσουν, το μπουκάλι που θα αγοράσω από το περίπτερο, το καθαρό μου στόμα.Άμεση πράξη δεν υπάρχει. Μιλάμε χάρη στη μεσίτευση των λέξεων· η επιθυμίαμεσιτεύεται από το χάδι, όπως και η οργή από το υψωμένο χέρι. Η επιθυμία τουπαιδιού δηλώνεται με τη μεσίτευση του κλάματος.
Ο άνθρωπος γίνεται αυτό που είναι χάρηστη μεσίτευση των άλλων. Ο συγγραφέας μεσιτεύεται από τους αναγνώστες, τουςκριτικούς, τους εκδότες και τους διαφημιστές. Ο πολιτικός από τους θεσμούς,τους ψηφοφόρους και την κομματική ιεραρχία. Ο ταβλαδόρος μεσιτεύεται από τοτάβλι, από τον αντίπαλο και το χώρο όπου κατασκήνωσε. Αν σε μια ζαριά οσυμπαίκτης γυρίσει αλλού και διακόψει το παιχνίδι, η «αναγνώριση» παύει κιαυτή, η αμοιβαιότητα ακυρώνεται και επέρχεται χασμωδία. Ο παίκτης κοιτάζειολόγυρα σαν πρόβατο μέσα σε δωμάτιο. Το ίδιο το εγώ μεσιτεύεται από το εσύ.
Όσο κι αν αναζητήσουμε στιγμές όπου ηαναγνώριση δεν λειτουργεί, είναι προφανές ότι ματαιοπονούμε. Είναι γνωστή ηαπορία ενός ντοστογιεφσκικού ήρωα: «Αν δεν υπάρχει Θεός, τότε τι διάολο λοχαγόςείμαι εγώ;» Την απορία μπορούμε να την πολλαπλασιάσουμε κατά βούληση: Αν δενυπάρχει σχολείο, τι καθηγητής είμαι εγώ; Αν δεν υπάρχει μπακάλικο και πελάτες,τι μπακάλης είμαι εγώ; Αν όλοι είναι κουφοί, τότε τι τραγουδιστής είμαι εγώ; Ηόμορφη γυναίκα που δεν την κοιτάζει κανείς αυτόματα είναι η πιο άσχημη θνητή.Απλούστατα δεν υπάρχει.
Έτσι μπορούμε να υποψιαστούμε και τηντύφλα εκείνου που δηλώνει ότι όλα τα κάνει για τον εαυτό του - οι άλλοι δεν τονενδιαφέρουν. Ουσιαστικά διακηρύσσει την αχρηστία της μεσίτευσης και συνάμα τηςαυτοδυναμίας του. Η κοινωνία τα αποδέχεται όλα - όσο για τον πλασματικάακοινώνητο, τον εκδικείται με καθημερινή διάψευση. Ένα όχι, μια απόρριψη, τονμεταμορφώνει σε περίφοβο επαίτη. Κρατάει τάχα μυστικά; Δεν έχει ανάγκη τα μάτιακαι τη φωνή των άλλων; Είναι ο μέγας ακοινώνητος; Είναι θηρίο και Θεός συνάμα; Αρκείγια να κοιταχτεί στον καθρέφτη για να δει στο βάθος των ματιών του τα μάτια τωνάλλων.
Είμαστε λοιπόν εξαρτήματα της κοινωνίας,δευτερευόντως αυτόφωτοι και πρωτευόντως ετερόφωτοι; Απολυτοποιώντας τα κριτήριάμας, θα έπρεπε να πούμε ότι στην κοινωνία προηγείται καταστατικά η πολλότητακαι ακολουθεί η ατομικότητα· ως εκ τούτου, τα πιο ενδόμυχα βάθη του εγώ ανήκουνστην κοινωνία, είναι δανεικά και γυρισμένα. Μόνο η ανθρωπότητα στο σύνολό τηςμπορεί να ισχυρισθεί ότι είναι κλειστή ολότητα - έξω από τη φύση. Πνευματικήοντότητα που ξέφυγε από τα ζώα χάρη στη μεσίτευση της γλώσσας και από τη φύσηχάρη στη μεσίτευση της ιστορίας.
Εντέλει μόνοη ανθρωπότητα, σαν δαιμονική και ασύλληπτη ολότητα, μπορεί να απολαμβάνει ταμυστικά της και να αποδεικνύεται ακοινώνητη προς το υποτιθέμενο εξωτερικό της. Προςτα πού άλλωστε να αποταθεί;
σχόλια