Έχω μια περίεργη σχέση με τα ρωσικά προϊόντα, από τη μία νιώθω αγάπη και νοσταλγία επειδή μεγάλωσα τρώγοντάς τα, από την άλλη μου φαίνονται κάπως βαρετά και αδιάφορα επειδή ήταν πάντα μέρος της καθημερινότητας μου.
Η ρώσικη κουζίνα όμως είναι πολύ πλούσια και με αφορμή αυτό το ρεπορτάζ προσπαθώ να επαναπροσδιορίσω την σχέση μου με τις ρωσικές γαστρονομικές μου ρίζες.
Βρίσκομαι στο σούπερ μάρκετ Μόσχα στην Καλλιθέα, ένα από τα πιο ενημερωμένα καταστήματα που μπορείς να βρεις στην Αθήνα. Το πρώτο πράγμα που αισθάνομαι όταν μπαίνω είναι μία πολύ χαρακτηριστική μυρωδιά: Ένα μείγμα από αλλαντικά, τουρσί και παστά ψάρια. Μια μυρωδιά που εξασφαλίζει ένα αστραπιαίο, νοητό ταξίδι στην Ρωσία.
Ακολουθούν οι κλασικοί διάδρομοι σούπερ μάρκετ, μόνο που στα ράφια δεν έχει τίποτα το κλασικό. Οι πολύχρωμες σοβιετικές ρετρό συσκευασίες με τα ακαταλαβίστικα γράμματα της κυριλλικής αλφαβήτου κρύβουν πολλούς θησαυρούς.
Λένε ότι τρώγοντας το φαγητό μιας άλλης χώρας μπορείς να καταλάβεις τον πολιτισμό τους, τον τρόπο που σκέφτονται και που ζουν, να ανακαλύψεις γεύσεις που δεν ήξερες και συνταγές που ούτε φανταζόσουν ότι υπάρχουν.
Τα περισσότερα ρωσικά-σοβιετικά προϊόντα κυκλοφόρησαν στη σοβιετική αγορά την δεκαετία του 1950, αμέσως μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο. Πολλά από αυτά δεν έχουν αλλάξει καθόλου από τότε.
Τα πρώτα παντοπωλεία ονομάζονταν «productovii» και «gastronom». Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 άνοιξαν τα πρώτα σούπερ μάρκετ τα λεγόμενα «universam». Οι τιμές σε πολλά είδη διατηρήθηκαν απαράλλαχτες καθ' όλη την διάρκεια της σοβιετικής εποχής. Το ψωμί κόστιζε 0,16 ρούβλια για πάνω από σαράντα χρόνια.
Στην Αθήνα τα πρώτα ρώσικα παντοπωλεία άνοιξαν την δεκαετία του 1990, την εποχή που ήρθαν πολλοί μετανάστες και παλιννοστούντες από τα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και έφεραν μαζί τους τις συνήθειές τους.
Ρωτώντας έμαθα ότι οι μαγαζάτορες διατήρησαν το στιλ και τη διαρρύθμιση που είχαν τα σούπερ μάρκετ στην Σοβιετική Ένωση, με τα αλλαντικά να έχουν εξέχουσα θέση. Οι Ρώσοι τα αγαπούν πολύ και αυτό φαίνεται από την τεράστια ποικιλία που αντίκρισα στη «Μόσχα»: σωροί από σαλάμια, λουκάνικα, ζαμπόν, πολύ δύσκολα μπορείς να διαλέξεις αν δεν τα ξέρεις.
Το «σάλο» που είναι το λαρδί, ένα κομμάτι σκέτου λίπους, χρησιμοποιείται πολύ στην μαγειρική και ειδικά στο τηγάνισμα. Οι Ρώσοι το χρησιμοποιούν πολύ ως βάση, πολλές φορές αντί για βούτυρο. Δίνει φοβερή γεύση στα τηγανητά, ειδικά στις πατάτες και φυσικά δεν είναι καθόλου ελαφρύ. Αν χρησιμοποιείται όμως με μέτρο κάνει πολύ καλό στο δέρμα και στα μαλλιά, έτσι λένε τουλάχιστον.
Το «σερβελάτ», ρωσικό σαλάμι αέρος από βοδινό κρέας, δεν έλειπε ποτέ, ούτε και τώρα λείπει, από ένα ρώσικο τραπέζι, στο πρωινό, στο μεσημεριανό, στο δείπνο και στα γεύματα των γιορτών. Σερβίρεται κομμένο σε φέτες και τοποθετημένο σε μικρά πιατάκια. Προσωπικά το τρώω σε ψωμί με βούτυρο.
Για τα τυριά οι Ρώσοι δεν φημίζονται πολύ. Έχουν όμως ένα τυρί πολύ ιδιαίτερο που δεν νομίζω ότι υπάρχει αντίστοιχο στην ελληνική αγορά. Λέγεται «κοσίτσκα» που σημαίνει πλεξούδα. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι ότι μπορείς να το τραβήξεις κατά μήκος και να δημιουργήσεις λεπτά μακριά κομμάτια σαν τρίχες. Είναι πολύ ωραίο στην εμφάνιση, πολύ διασκεδαστικό να το τρως και πηγαίνει τέλεια με την μπίρα.
Τα υπόλοιπα γαλακτοκομικά είναι πολύ σημαντικά στη ρωσική κουζίνα, οι Ρώσοι πίνουν μόνο αγελαδινό γάλα και από αυτό φτιάχνουν τα προϊόντα τους. Δεν υπάρχει καμία περίπτωση να βρεις γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά, οι επιλογές είναι ή με κανονικά λιπαρά ή με πολλά. Το «τβόρογκ» που είναι σαν το ανθότυρο και η «σμετάνα» που είναι σαν τη sour cream είναι τα πιο δημοφιλή.
Και τα δυο παραπάνω χρησιμοποιούνται ως γέμιση (τβόρογκ) ή ως συνοδευτικό (σμετάνα) στα ρώσικα dumplings που είναι επίσης πολύ αγαπητά και εγώ στην κυριολεξία μεγάλωσα με αυτά. Πωλούνται κατεψυγμένα και μαγειρεύονται βραστά ή στον ατμό. Τα πελμένι είναι μικρά και στρογγυλά με γέμιση μοσχαρίσιου κιμά, τα βαρένικι έχουν σχήμα μισοφέγγαρου με γέμιση τυριού (τβορόγκ), πατάτας ακόμη και φρέσκων φρούτων. Τα μάντι είναι μεγαλύτερα σε μέγεθος σαν πουγκιά, έχουν γέμιση αρνίσιου και μοσχαρίσιου κρέατος μαζί με κολοκύθα, και μαγειρεύονται στον ατμό σε ειδικό σκεύος (μάντνιτσα) που δεν λείπει από κανένα ρώσικο σπίτι.
Παραδοσιακά τα ρώσικα dumplings φτιάχνονται στο σπίτι, η διαδικασία μπορεί να είναι πιο χρονοβόρα αλλά το αποτέλεσμα αποζημιώνει. Θυμάμαι πολλά μεσημέρια να πλάθω τα μικρά κομμάτια ζύμης και τη γιαγιά μου να μου διορθώνει το σχήμα, πλέον έχω γίνει ειδική.
Τα κατεψυγμένα φρούτα που μπορείς να βρεις συνήθως σε ένα σούπερ μάρκετ είναι ελάχιστα και πολύ πιο ακριβά σε σχέση με αυτά που μπορείς στο ρωσικό. Η ποικιλία είναι πολύ μεγάλη, από φραγκοστάφυλο, βατόμουρο κόκκινο και μαύρο, μέχρι μύρτιλο, αρώνια και ιπποφαές. Αν τα ανακατέψεις πολύ καλά με ζάχαρη θα έχεις μια μαρμελάδα πεντανόστιμη και πανεύκολη.
Οι Σοβιετικοί έχουν να το λένε ότι πάντα τα ράφια των σούπερ μάρκετ τους ήταν γεμάτα, αυτό ίσχυε μέχρι τη δεκαετία του 1980 που η αγροτική οικονομία και η βιομηχανία ήταν σε μεγάλη ακμή. Από τα μέσα του 1980 και μετά τα ράφια σταδιακά άρχιζαν να αδειάζουν, μέχρι που ήρθε η μεγάλη οικονομική κρίση και η ολοκληρωτική κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Η βότκα όμως δεν έλειψε ποτέ. Το εθνικό ποτό όλων των Σλάβων που έχει κατακτήσει τον κόσμο καταλαμβάνει πολλές σειρές στα ράφια του ρωσικού σούπερ μάρκετ. Θα βρεις μάρκες άγνωστες και γεύσεις περίεργες. Οι τιμές είναι πιο χαμηλές από τις γνωστές βότκες του εμπορίου και η ποιότητα πολλές φορές καλύτερη.
Οι Ρώσοι πίνουν τη βότκα πολύ διαφορετικά από ό,τι έχουμε συνηθίσει. Δεν την ανακατεύουν ποτέ με πάγο, αναψυκτικό ή χυμό. Την πίνουν αυστηρά σκέτη σε σφηνοπότηρο των 50 ή 100 ml και οι πιο τολμηροί σε νεροπότηρο. Καταναλώνεται μονοκοπανιά και ακολουθεί η «ζακούσκα», κάτι φαγώσιμο για να ενισχύσει τη γεύση την βότκας αλλά και ταυτόχρονα να σβήσει την κάψα του αλκοόλ.
Επίσης κάποιοι κάνουν μία κίνηση που εμένα πάντα μου φαινόταν πολύ αστεία αλλά από ό,τι κατάλαβα έχει αποτέλεσμα: μόλις πιουν το σφηνάκι, μυρίζουν μια φέτα ψωμί!
Τα τουρσιά είναι η καλύτερη «ζακούσκα» και στα ρωσικά σούπερ μάρκετ έχουν την τιμητική τους. Στη ρωσική γαστρονομία προέκυψαν από ανάγκη, ο βαρύς χειμώνας δεν επέτρεπε την καλλιέργεια λαχανικών, οπότε η μόνη λύση ήταν η συντήρησή τους με μία μέθοδο που είναι παλαιότερη από το ψυγείο και από την κονσερβοποίηση. Οι Ρώσοι λατρεύουν το τουρσί, έχουν τουρσί ντομάτα, αγγούρι, λάχανο αλλά και μανιτάρια, μελιτζάνες, πράσινα φασολάκια ακόμη και καρπούζι, που μπορεί να ακούγεται αηδία αλλά στην πραγματικότητα έχει πολύ ωραία και ιδιαίτερη γεύση.
Για κάποιον που είναι λάτρης της σοβιετικής κουλτούρας, το ρώσικο σούπερ μάρκετ είναι ένας παράδεισος. Η σοβιετική γραφιστική και συσκευασία και γενικότερα η αισθητική διατηρείται σε πολλά προϊόντα μέχρι σήμερα. Η σοβιετική σαμπάνια, τα χύμα σοκολατάκια ή τα κουτιά με σοκολατάκια σε πάνε σε άλλες εποχές, τότε που αυτά ήταν ένα πολύ συνηθισμένο δώρο για επίσκεψη σε σπίτι. Στον διάδρομο με τα σοκολατάκια μπορείς να βρεις δεκάδες και όλα έχουν διαφορετική γεύση. Τα αγαπημένα μου είναι αυτά με τα αρκουδάκια στο δάσος «μίσκα να σέβερι» και την Κοκκινοσκουφίτσα.
Μπορεί οι Ρώσοι να είναι γνωστοί για τη βότκα αλλά ένα άλλο αλκοολούχο ποτό που αγαπάνε πολύ είναι η μπίρα και επειδή την καταναλώνουν σε πολύ μεγάλες ποσότητες έχουν και τις ανάλογες συσκευασίες. Στα ρωσικά μαγαζιά θα βρεις μπίρες σε τεράστιες συσκευασίες των 2 λίτρων με 3 ευρώ. Η μπίρα Baltika είναι από τις καλές και γνωστές μπίρες και η «ζιγκουλιοβσκάγια» από τις πιο παλιές της Σοβιετικής Ένωσης και διατηρεί ακόμη και σήμερα το ίδιο λογότυπο.
Η μπίρα πάει πολύ με την καπνιστή ρέγκα που υπάρχει πάντα σε αφθονία στα σούπερ μάρκετ τους. Είναι λίγο δύσκολο να καθαριστεί αλλά αξίζει γιατί η γεύση είναι υπέροχη. Τώρα τελευταία έχουν κυκλοφορήσει στην αγορά και μικρά σακουλάκια με αποξηραμένα και αλατισμένα ψαράκια που είναι το πιο ωραίο σνακ για την μπίρα, πολύ καλύτερα από τα πατάκια.
Ακόμη και αν είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς οι Ρώσοι δεν πίνουν αποκλειστικά αλκοολούχα ποτά. Το «κβας», ένα πολύ ιδιαίτερο αναψυκτικό που παράγεται από ψωμί, είναι πολύ αγαπητό και ευεργετικό, βοηθάει πολύ στην χώνεψη και έχει πολύ ωραία γεύση, κάτι ανάμεσα σε μπίρα και κόκα κόλα.
Πιο παλιά, στα σοβιετικά κράτη το πουλάγανε στον δρόμο σε μετακινούμενες καντίνες, χύμα. Πήγαινες με το ποτήρι σου ή με το μπουκάλι σου το γεμίζανε και πλήρωνες το αντίστοιχο ποσό. Το «μορς» και το «μπαρμπαρίς» είναι επίσης πολύ ιδιαίτερα και νόστιμα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κοκτέιλ ή σκέτα, όπως είναι.
Καυτερές γεύσεις δεν έχουν καθόλου, έχουν όμως την σκληροπυρηνική σάλτσα από αγριοράπανο, τη «χρεν», μία σταγόνα αρκεί για να σε χτυπήσει στη μύτη και να κάνει τα μάτια σου να δακρύσουν. Θυμίζει πολύ το ιαπωνικό wasabi. Θα τη βρεις στο διάδρομο με τις σάλτσες, έχει σε διάφορα χρώματα, η αυθεντική είναι η λευκή.
Η ρωσική σαλάτα δεν θα μπορούσε να λείπει, μόνο που οι Ρώσοι την λένε «Ολιβιέ», προς τιμή του Γάλλου σεφ που τη σκέφτηκε.
Αν εκτός από σοβιετική αισθητική θέλεις να ζήσεις και την αίγλη της τσαρικής Ρωσίας, στα ρώσικα σούπερ μάρκετ θα βρεις χαβιάρι. Και όχι μόνο το κόκκινο αλλά και το μαύρο που πλέον είναι πολύ σπάνιο και πανάκριβο. Τα 50 γραμμάρια κοστίζουν 46 ευρώ, για μια φορά αξίζει, η γεύση είναι τέλεια.
Λένε ότι τρώγοντας το φαγητό μιας άλλης χώρας μπορείς να καταλάβεις τον πολιτισμό της, τον τρόπο που σκέφτονται και που ζουν, να ανακαλύψεις γεύσεις που δεν ήξερες και συνταγές που ούτε φανταζόσουν ότι υπάρχουν. Βλέπεις με μία διαφορετική και πιο φρέσκια μάτια τη διατροφή σου, που είναι ένα μεγάλο μέρος της καθημερινότητας και της ζωής σου, και κατ' επέκταση μαθαίνεις λίγο καλύτερα τον εαυτό σου – τουλάχιστον έτσι νιώθω εγώ.
Ευχαριστούμε το ρώσικο σούπερ μάρκετ «Μόσχα», Ελευθερίου Βενιζέλου 220, Καλλιθέα.
σχόλια