«Τα νεύρα μου κρέμονται από μια κλωστή». Πόσες φορές το είπαμε ή το ακούσαμε αυτό στο περιβάλλον μας; Πόσες φορές νιώθουμε ότι κοντινοί μας άνθρωποι ή κι εμείς οι ίδιοι έχουμε ξεχειλώσει επικίνδυνα αυτή τη μικρή λεπτή κλωστή; Οι στατιστικές λένε ότι ένας στους τέσσερις μπορεί να πάσχει από μια ελαφριάς μορφής ψυχική διαταραχή κι ότι η κατάθλιψη «θερίζει» στον ευρωπαϊκό Νότο την τελευταία δύσκολη πενταετία. Πρόσφατη έρευνα του Χημικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών σε δείγματα λυμάτων βιολογικού καθαρισμού βρήκε ότι παίρνουμε τριπλάσια αντιψυχωσικά και δεκαεννιά φορές (!) περισσότερα ηρεμιστικά σε σχέση με το '12, μιλώντας μόνο για τις νόμιμες ουσίες. Πράγμα που σημαίνει ότι οι ψυχικές διαταραχές δεν είναι κάτι σπάνιο ή ασυνήθιστο στους καιρούς μας, όμως εξαιτίας του «στίγματος» και των ταμπού που περιβάλλουν την ψυχική υγεία πολλοί προτιμούν να κρύβουν το πρόβλημα ακόμα κι από τον ίδιο τον εαυτό τους.
«Κι όμως μπορούν με την κατάλληλη αγωγή και υποστήριξη να έχουν μια απόλυτα φυσιολογική ζωή, να επανακάμψουν σε μεγάλο βαθμό... η ψυχική ασθένεια δεν είναι καταδίκη! Συχνά μάλιστα αφορά ένα κομμάτι της προσωπικότητας του πάσχοντος, όχι το σύνολο», μου λέει η ψυχολόγος Μαργκώ Λιατήρα, υπεύθυνη επικοινωνίας της ΜΚΟ ΠΕΨΑΕΕ (Πανελλαδική Ένωση για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση και την Επαγγελματική Επανένταξη), μια από τις δραστήριες εναλλακτικές δομές υγείας του λεκανοπεδίου. Δίπλα της βρίσκεται η Ελένη Γατίδου, ένας ευχάριστος, συμπαθέστατος άνθρωπος, σωστή «γυναίκα της διπλανής πόρτας». Είχε μικρότερη σπουδάσει υποκριτική κι επιθυμούσε να γίνει ηθοποιός – καμιά διαφορά από τα εκατοντάδες κορίτσια της ηλικίας της που έκαναν και κάνουν αντίστοιχα όνειρα. Το είχε δει πολύ ζεστά, μην έχοντας μάλιστα ιδιαίτερους πόρους δούλευε σκληρά ώστε να καλύψει τα έξοδα της σχολής της. Μια βαθιά ερωτική απογοήτευση σε συνδυασμό με κάποια οικογενειακά προβλήματα ήταν, στην περίπτωσή της, η αφορμή να της εκδηλωθεί αρκετά χρόνια πριν μια ψυχική διαταραχή που αναποδογύρισε τη ζωή της - πιθανό μάλιστα να είχε και κληρονομικά αίτια, εφόσον πάσχουσα υπήρξε επίσης η μητέρα της.
Γεγονός είναι ότι πια έμαθα να αγαπώ κι εκτιμώ περισσότερο τον εαυτό μου, σε βαθμό που δεν το έκανα ούτε ως υγιής. Νιώθω ότι έχω απογειωθεί, ότι διαθέτω πια όλα τα όπλα να πολεμήσω τη διαταραχή κι αυτό όχι, δεν είναι φαντασίωση!
Σήμερα εξακολουθεί να λαμβάνει αγωγή, έχοντας όμως παρουσιάσει σαφή βελτίωση διεκδικεί ξανά τον εαυτό της και τη θέση της στην κοινωνία. Γι' αυτό και αποφάσισε συνειδητά να μιλήσει για το πρόβλημά της και να το μοιραστεί, εφόσον έτσι το πολεμάει, λέει, καλύτερα. Συμμετέχει στο θεατρικό εργαστήρι της οργάνωσης, θεωρεί μάλιστα την ενασχόληση με το θέατρο σημαντικό κομμάτι της θεραπείας της. Θέλει επίσης να ξαναπιάσει γρήγορα δουλειά «ώστε να νιώσω ακόμα πιο δημιουργική και να μην έχω πια κανέναν ανάγκη! Έμαθα βλέπεις από τα 16 μου να αυτοσυντηρούμαι», υπογραμμίζει. Δεν της λείπει μάλιστα το χιούμορ, παρότι διηγείται σκηνικά διασκεδαστικά ίσως για έναν τρίτο, δραματικά όμως για εκείνη όσο τα ζούσε, όπως και για κάθε ψυχικά πάσχοντα.
Η Ελένη δέχτηκε όχι μόνο να μας μιλήσει για την εμπειρία της και τον αγώνα που δίνει, αλλά και να φωτογραφηθεί κόντρα στο στίγμα και τον κοινωνικό εξοστρακισμό. Η αφήγησή της καθηλώνει: «Ύστερα από ένα χωρισμό είχα στενοχωρηθεί πολύ... Ήμουν κλεισμένη μέρες σπίτι κι ένα απόγευμα, εκεί που παρατηρούσα ώρα πολλή τα σύννεφα έξω από το παράθυρο, άρχισα να έχω παραισθήσεις. Έβλεπα να σχηματίζονται μορφές του Χριστού, της Παναγίας, το Άγιο Πνεύμα, «μιλούσα» με τον ήλιο που αντιπροσώπευε ταυτόχρονα τον Θεό και τον άνθρωπό μου! Τα ίδια πάθαινα τα βράδια βλέποντας το φεγγάρι και τα αστέρια, τα οποία μάλιστα συνδύαζα με τα όργανα του σώματος – η σελήνη αντιπροσώπευε την καρδιά, το φως της τα μάτια, οι σκιές του την ψυχή, τέτοια πράγματα σου λέω, συμπαντικά! Όσο για τα αγαπημένα μου σύννεφα, αυτά το βράδυ έπαιρναν μορφές απειλητικές, νυχτερίδες, ακέφαλα σώματα, μονόκεροι, τέτοια ωραία. Έπειτα ξυπνούσα πιστεύοντας ότι είχα κάνει έρωτα με τον Σατανά αυτοπροσώπως, οπότε έψαχνα να πλυθώ με λάδι και αγιασμό να φύγει το μίασμα! Όλα αυτά βέβαια δίχως να έχω καμία συναίσθηση ότι ήταν πράγματα της φαντασίας μου...». Ρωτώ αν είχε πριν κάποια ιδιαίτερη σχέση με τη θρησκεία, απαντά όμως αρνητικά - "καμία σχέση!". Μαθαίνω, μάλιστα, ότι πολλές φορές τα συμπτώματα της νόσου δεν σχετίζονται άμεσα με τις προσλαμβάνουσες του ασθενούς. «Όταν οι δικοί μου υποψιάστηκαν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με μένα, ο αδελφός μου με έναν φίλο μας ήρθε και μού είπε ότι θα με πάει εκείνος σε παπά για να μας δώσει τον αγιασμό που ήθελα. Ήταν βέβαια πρόσχημα, ώστε να με πάει σε κάποια κλινική...
Σαν είδαμε τον γιατρό εκεί, του είπα ότι είμαι μια χαρά, ήθελα απλά ένα χάπι να γιατρέψει την αγάπη! Καταλήξαμε στο Δρομοκαΐτειο και εγώ όταν το κατάλαβα ότι πάμε εκεί βγήκα από το αμάξι κι άρχισα να τρέχω να ξεφύγω. Με πρόλαβε, πάλεψα μαζί του κι όταν κατάφερε να με ακινητοποιήσει με κανονική λαβή, με διαβεβαίωσε ότι δεν επρόκειτο να πάθω τίποτα, ότι δεν θα άφηνε να με αγγίξει κανείς. Όταν πια ξεκίνησα τη θεραπεία που μου σύστησαν εκεί, άρχισα επιτέλους να βάζω τα πράγματα που μου συνέβαιναν σε μια σειρά και να τα εξηγώ ορθολογικά. Προσπαθούσα μάλιστα να βοηθήσω κι άλλους ασθενείς εκεί. Ένα μήνα μετά βγήκα και ακολουθώντας την αγωγή ήμουν εντάξει για τα επόμενα δύο χρόνια, έπιασα μάλιστα πάλι δουλειά, όταν όμως έκοψα τα χάπια υποτροπίασα... Επέστρεψε και η κατάθλιψη κι όλα τα άλλα συμπτώματα που είχα αλλά... εμπλουτισμένα – τώρα βλέπεις άκουγα και φωνές! Πίστευα επίσης ότι μου είχαν κάνει μάγια και μιμούμουν τον παπά, όταν κάνει εκείνα τα «ξόρκια» ετοιμάζοντας τη θεία κοινωνία... Έβλεπα τα χρώματα εντονότερα, άσε που μάτι δεν έκλεινα από την υπερένταση, πρέπει να έκανα και βδομάδα να κοιμηθώ. Τη φορά αυτή ο αδελφός με πήγε στο Δαφνί – δεν αντέδρασα, όμως ένιωσα άσχημα εκεί μέσα γιατί και το προσωπικό ήταν κακό, αλλά και οι ασθενείς μπερδεμένοι, οι ελαφρές περιπτώσεις μαζί με τις βαριές, πράγμα που δεν βοηθούσε ενώ κινδύνευες κιόλας – κάποιος θυμάμαι μου είχε δώσει μια δυνατή μπουνιά έτσι, χωρίς λόγο. Στον μήνα πάλι βγήκα από 'κει, αλλά αυτά όλα συν κάποιοι θάνατοι οικείων μου που συνέβησαν εκείνη την εποχή, το '12 ήταν θυμάμαι, δυσκόλεψαν πολύ την επαναφορά μου – επιπλέον δεν είχα πια δουλειά...».
«Όμως να που τα κατάφερες εντέλει», της κάνω ενθαρρυντικά. «Ναι, και σε αυτό συνέβαλε πολύ η εμπειρία που είχα ως ωφελούμενη στην ΠΕΨΑΕΕ. Τη σύσταση μου την έκανε μακρινή μου ξαδέρφη κι εγώ τσίμπησα καταρχήν με το θέατρο, που ήταν μεγάλο μου απωθημένο! Η δραστηριοποίησή μου εκεί αποδείχτηκε «φάρμακο». Συμμετέχω, βέβαια, και σε άλλες δραστηριότητες, στην ομάδα για το περιβάλλον, τελευταία και στο καραόκε! Όλα αυτά φυσικά σε συνεννόηση με το πρόσωπο αναφοράς μου, τον ειδικό που με παρακολουθεί... Βρήκα, που λες, μια μεγάλη αγκαλιά, ένιωσα και πάλι ελεύθερη και ικανή να εκφραστώ και να δημιουργήσω, λίγο το΄χεις;». Καθόλου και τολμώ να τη ρωτήσω τα σχέδιά της. «Καταρχάς χρειάζομαι δουλειά κι είμαι σε αναζήτηση μέσω των σχετικών προγραμμάτων... Δεν παίρνω πια επίδομα και δεν μπορώ να ζω άλλο με δανεικά ή σε βάρος των δικών μου ανθρώπων, που κι αυτοί μεροκαματιάρηδες είναι – νιώθω, βέβαια, τυχερή γιατί άλλοι ψυχικά ασθενείς εγκαταλείπονται από τα προσφιλή τους πρόσωπα... Ε, αν αυτό λυθεί, πιστεύω θα μπορέσω σταδιακά να ξαναφτιάξω και την προσωπική μου ζωή...
Γεγονός είναι ότι πια έμαθα να αγαπώ και να εκτιμώ περισσότερο τον εαυτό μου, σε βαθμό που δεν το έκανα ούτε ως υγιής. Νιώθω ότι έχω απογειωθεί, ότι διαθέτω πια όλα τα όπλα να πολεμήσω τη διαταραχή κι αυτό όχι, δεν είναι φαντασίωση!». Τι θα συμβούλευε έναν συμπάσχοντα; «Να λέει το πρόβλημά του και να το συζητά, να μην το κρύβει, γιατί έτσι διογκώνεται... Να βρίσκει τρόπους να το μοιράζεται και να το εκτονώνει... Μόνο έτσι θα βοηθήσει αποτελεσματικά τον εαυτό και τους γύρω του. Τα βιώματά μας είναι, βλέπεις, η κληρονομιά μας».
Η ΜΚΟ ΠΕΨΑΕΕ ιδρύθηκε το 1997 και λειτουργεί μεταξύ άλλων κέντρο ημέρας, εξειδικευμένο κοινωνικού διαλόγου, προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και αποκατάστασης καθώς και στήριξης μακροχρόνια ανέργων, οργανώνει δράσεις, πολιτιστικές ομάδες, συλλογικές κουζίνες, παρέχει ψυχολογική υποστήριξη και φροντίδα σε πολλά επίπεδα. Αποσκοπεί "στην επανάκτηση της αυτοπεποίθησης, την κοινωνικοποίηση, τη διεκδίκηση δικαιωμάτων μέσω θεσμικών παρεμβάσεων και την επανένταξη στην αγορά εργασίας", μια προσέγγιση ολιστικότερη από την «κλασική» των ψυχιατρικών ιδρυμάτων: Εδώ, μου λένε, ο ίδιος ο πάσχων συμμετέχει και συνδιαμορφώσει ενεργά τους τρόπους επανένταξής του, πράγμα που επιδρά θετικά στον ψυχισμό του ενώ μειώνονται και οι εκδηλώσεις της νόσου. Σήμερα οι δομές της εξυπηρετούν 400 άτομα την εβδομάδα, 15 τρόφιμοι στεγάζονται μόνιμα στο Οικοτροφείο Αθηνά ενώ την τελευταία πενταετία από τα 393 αιτήματα για επανένταξη στην αγορά εργασίας ικανοποιήθηκαν τα 111 - άλλοι 217 ενδιαφερόμενοι εντάχθηκαν σε προγράμματα εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης. Μεγάλη σημασία δίνεται στις καλλιτεχνικές δραστηριότητες (θέατρο, εικαστικά, μουσική) και τη θεραπευτική τους συμβολή.
Info:
ΠΕΨΑΕΕ, Ηπείρου 41, Αθήνα, τηλ. 210 8818946, pepsaee.gr
