Τα Ημερολόγια του Άντι Γουόρχολ, το ντοκιμαντέρ έξι επεισοδίων του Netflix σε παραγωγή του Ράιαν Μέρφι, ξεκινούν με μια παρέλαση διασήμων. Ντέμπι Χάρι, Τζούλιαν Σνάμπελ, Τζον Γουότερς μας λένε περίπου γνωστά πράγματα, την άποψή τους για τον «πατέρα της ποπ αρτ» –που η ερώτηση τι είναι ποπ αρτ τον ενοχλούσε αφάνταστα–, για τη φιγούρα, την περσόνα του ανθρώπου που κατασκεύασε έναν εαυτό πίσω από μια περούκα για να μπορεί να δουλεύει ανενόχλητα, σαν σπουδαίος ηθοποιός. Μη βιαστείτε, δεν πρόκειται για μια αγιογραφία.
Ο πιο διάσημος και αμφιλεγόμενος Αμερικανός καλλιτέχνης, ένας από τους πιο σημαντικούς όλων των εποχών, στα επεισόδια αυτά παρουσιάζεται σαν ένας άνθρωπος με πολλά διλήμματα, φόβους, μακριά από τη δημόσια εικόνα του, την οποία προσπάθησε πολύ πειστικά να κάνει αποδεκτή. «Δεν έχω πολλά να πω για μένα, είμαι ντροπαλός» λέει σε μια συνέντευξη.
Στη σειρά ακούγεται η φωνή του που έχει αναπαραχθεί με πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης. Είναι μια φωνή απαλή, καθησυχαστική σχεδόν, που σε λίγο την ξεχνάς.
Ο καλλιτέχνης που έκανε αυτά τα δυνατά, όχι πολύ σοβαρά –όπως ακόμα λένε πολλοί– έργα, που καταφέρνουν μέχρι σήμερα και ξυπνούν επιθυμίες, που σχολίασε μοναδικά την καταναλωτική κοινωνία, που ήταν ο πρωταγωνιστής μιας πόλης και μιας ανεπανάληπτης κουλτούρας, άλλαξε δραματικά όταν έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του από τη Βάλερι Σολάνας, καλλιτέχνιδα που βρισκόταν στον κύκλο των γνωριμιών του και μάλιστα είχε εμφανιστεί στην ταινία του «I, A man».
Ο κύκλος του περίφημου εργαστηρίου του, «Factory», που αποτελούνταν από καλλιτέχνες, τρανς άτομα, κακομαθημένα πλουσιόπαιδα, ουσιοεξαρτημένους, top models, δούκες και πριγκίπισσες, από τότε και έπειτα άρχισε να αλλάζει δραματικά. «Είχε εμμονή με διάσημους, με τη δόξα, θα λάτρευε το παρόν και την παρέλαση του παραλόγου που είναι η κουλτούρα του σήμερα» λέει ο ηθοποιός Ρομπ Λόου.
Ο Γουόρχολ αντιλαμβανόταν τη ζωή του ως περφόρμανς, ήταν ο ιδανικός ερμηνευτής της χυδαιότητας της κατανάλωσης αλλά και ο ιδανικός εκφραστής του queer στοιχείου που υπάρχει πάντα στη δουλειά του. Είναι σαν ένας ξένος που λαχταρά την αποδοχή του mainstream, αλλά του οποίου η τέχνη βασίζεται στο να στέκεται έξω από αυτό για να το δει καθαρά.
Όσα βλέπουμε στα έξι επεισόδια μας δείχνουν πόσο λίγο γνωρίζουμε τον Γουόρχολ και προκύπτουν από τα λόγια του που υπαγόρευε στη φίλη του, Πάτι Χάκετ, σε καθημερινή βάση στις 9 π.μ., από το 1976 μέχρι και τον θάνατό του το 1987, αφηγούμενος τις λεπτομέρειες της προηγούμενης ημέρας. Η πρόθεσή του ήταν κυρίως να καταγράψει τα έξοδά του για την εφορία, αλλά αυτό που προέκυψε ήταν μια ανεκτίμητη ματιά στο μυαλό και την καθημερινότητά του.
Υπάρχουν απλές αφηγήσεις για δείπνα και ταξίδια, αλλά και οι ανησυχίες που κυρίευσαν την queer κοινότητα κατά τη διάρκεια της επιδημίας του HIV/AIDS. «Δεν θα εκπλαγώ αν άρχιζαν να βάζουν τους γκέι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης» έλεγε. Τα ημερολόγιά του δημοσιεύθηκαν σε έναν τόμο 1.200 σελίδων το 1989.
Γιος μεταναστών από την Αυστροουγγαρία, από ένα φτωχό μέρος του συντηρητικού Πίτσμπουργκ της Πενσιλβάνια, μετακομίζει στη Νέα Υόρκη, γίνεται «αφεντικό» του Factory, προσωπικότητα του underground καλλιτεχνικού κόσμου, εκδότης του Interview. «Όσα έκανε δεν ήταν ζωγραφική, αλλά μια εκτεταμένη αντίληψη τού τι μπορεί να κάνει ένας καλλιτέχνης, μια πολιτισμική φιγούρα» λέει ο Τζούλιαν Σνάμπελ.
Ο Τζον Γουότερς τον θεωρεί ως την προσωπικότητα που έκανε γνωστό τον όρο underground cinema, με ταινίες ιδιοφυείς. Ο Γουόρχολ αντιλαμβανόταν τη ζωή του ως περφόρμανς, ήταν ο ιδανικός ερμηνευτής της χυδαιότητας της κατανάλωσης αλλά και ο ιδανικός εκφραστής του queer στοιχείου που υπάρχει πάντα στη δουλειά του. Είναι σαν ένας ξένος που λαχταρά την αποδοχή του mainstream, αλλά του οποίου η τέχνη βασίζεται στο να στέκεται έξω από αυτό για να το δει καθαρά.
Οι ιστορίες που ακούγονται είναι η εκδοχή του Γουόρχολ, είναι η άποψή του για τα γεγονότα της ζωής του, τα ημερολόγια είναι η ιστορία όπως ήθελε να την πει, αλλά δεν είναι και η Βίβλος. Ο καθένας μπορεί να διαβάσει τα γεγονότα αλλιώς.
Άλλωστε φαίνεται καθαρά πως ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα δεν είχαν ιδέα για την προσωπική του ζωή και τα όριά της, για τα συναισθήματά του, τα οποία δεν μπορούσε να εξομολογηθεί ποτέ. Όλα όσα καταθέτουν οι γύρω του είναι απλώς η εικόνα που σχημάτιζαν μόνοι τους. Όπως ακούγεται στη σειρά «όσο και να ψάχνετε, όσο και να θέλετε, θα υπάρχουν πάντα δέκα άνθρωποι που θα πουν ο καθένας τη δική του ιστορία, σαν τις ιστορίες που λένε οι μάρτυρες για τη δολοφονία του Κένεντι».
Κεντρικό σημείο των επεισοδίων, η εικόνα του εαυτού του, η σεξουαλικότητά του και οι εντάσεις που δημιουργούνται με τους ανθρώπους που τον ενδιαφέρουν. Είναι ανασφαλής και εύθραυστος, ένας άνθρωπος που υπέφερε από μοναξιά, και δεν είναι τυχαίο ότι στο Interview ασχολήθηκε όσο κανένας άλλος με άτομα «αόρατα».
Οι ερωτικές ιστορίες με τον Τζεντ Τζόνσον και τον Τζον Γκουλντ, όσο και η ιστορία του με τον φίλο και συνεργάτη του Ζαν-Μισέλ Μπασκιά, καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της σειράς.
Η ιστορία με τον Τζεντ είναι μια μεγάλη καταδικασμένη αγάπη, μια σχέση που ξεκίνησε το 1967 και διήρκεσε 12 ολόκληρα χρόνια. Ο Τζεντ αρχίζει να βρίσκει ανυπόφορο το Factory, τις σεξουαλικές ταινίες και την κραιπάλη στο Studio 54 και τον εγκαταλείπει, το 1980. Ήταν ένας ευγενικός άντρας, διακοσμητής εσωτερικών χώρων και σκοτώθηκε πολύ νέος, στα 47 του, σε ένα αεροπορικό δυστύχημα το 1996.
Ο Γουόρχολ αρχίζει να ενδιαφέρεται για τον Τζον Γκουλντ, ένα στέλεχος της Paramount από παλιά οικογένεια της Μασαχουσέτης, με κομψό υπόβαθρο και εικόνα straight άνδρα, κάτι που τον εξιτάριζε πολύ. Ο Γκουλντ ήθελε να κρύβει το αν ήταν gay, στοιχείο που τότε δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτό, αφού οι άνθρωποι μετά την αποκάλυψη της σεξουαλικής τους ταυτότητας συχνά υπέφεραν. Ο κουλ τύπος του, που συμβάδιζε με το «Preppy Handbook» εκείνης της εποχής, τον οδηγό που επέτρεψε σε αμέτρητους gay άντρες όπως ο Γουόρχολ να περάσουν στη μεσαία τάξη, του άρεσε πολύ, τόσο που υιοθέτησε και το ντύσιμο των τύπων που φορούσαν το πουλόβερ στους ώμους για μια περίοδο.
Είναι σαφές ότι με τον Γκουλντ πίστεψε ότι θα μπορούσε να έχει μια σταθερή συναισθηματική σχέση. Ο Γκουλντ αποφάσισε να του απαγορεύσει να τον αναφέρει στα ημερολόγιά του και ο Γουόρχολ τον αποκαλούσε «Παραμάουντ». Επέμενε στους φίλους και την οικογένειά του ότι είχαν μη σεξουαλική σχέση.
Κανένας από όσους μιλούν δεν ξέρουν τι συνέβη ακριβώς ανάμεσά τους. Αλλά όπως συνέβαινε στο Factory, η παρουσία του πυροδοτούσε πολλές έριδες όλων όσοι ήθελαν να έχουν την εύνοια του «βασιλιά Άντι».
Η σχέση τους δεν κράτησε πολύ. Τον Φεβρουάριο του 1984 ο Γκουλντ διαγνώστηκε με AIDS. Η είδηση συγκλόνισε τον Γουόρχολ, ο οποίος ήδη φοβόταν όλες τις ασθένειες και τις λοιμώξεις. Μέχρι το 1985, η σχέση είχε καταρρεύσει και ο Γκουλντ επέστρεψε στο Λος Άντζελες. Πέθανε ένα χρόνο αργότερα, σε ηλικία μόλις 33 ετών. Ακόμα και μετά τον θάνατό του όλοι αρνούνταν να αποκαλύψουν έξω από το οικογενειακό περιβάλλον ότι πέθανε από AIDS.
Όσο για τον Γουόρχολ, παρά την αχαλίνωτη ομοερωτική εικόνα που είναι κυρίαρχη σε όλη τη δουλειά του, κατάφερε να πείσει αρκετούς ανθρώπους ότι δεν σκεφτόταν καθόλου το σεξ, ότι ήταν ασεξουαλικός, και μάλιστα το υποστήριζε δημοσίως και σταθερά.
Η σχέση με τον Μπασκιά είναι λιγότερο παράξενη. Ο νεαρός καλλιτέχνης ήταν μια αναδυόμενη ιδιοφυΐα που αναζωογόνησε τη δημιουργικότητά του στις αρχές της δεκαετίας του '80. Ο Μπασκιά τον έκανε να ζωγραφίζει ξανά με πάθος, σε μια ισχυρή και παραγωγική καλλιτεχνική συζήτηση, μια μοναδική συνεργασία μεταξύ τους που κράτησε δύο χρόνια.
Ο Μπασκιά διέγραφε αλλά και με έναν τρόπο βελτίωνε τη δουλειά του Γουόρχολ. Η σχέση τους ήταν αυτή που τον έφερε ξανά στην καρδιά της καλλιτεχνικής σκηνής από την οποία είχε απομακρυνθεί μετά την απόπειρα δολοφονίας του για να συναναστραφεί με μια άλλη τάξη ανθρώπων.
«Ο Ζαν Μισέλ είχε σκοτεινή διάθεση αλλά δεν του έκανα κήρυγμα που έπαιρνε ηρωίνη, δεν ήθελα να τσακωθούμε» λέει ο Γουόρχολ. «Ο Ζαν Μισέλ με τον Άντι ήταν νηφάλιος και ευτυχισμένος» λέει η γκαλερίστα Μέρι Μπουν.
Ενώ ο Μπασκιά βυθίζεται στην ηρωίνη, ο Γουόρχολ μοιάζει να είναι απαθής. Ο Μπασκιά ζορίζεται πολύ από τα φώτα της δημοσιότητας που πέφτουν επάνω του, από το ότι είναι ένας νέος μαύρος καλλιτέχνης, στα 23-24, από την αρχική δυσπιστία στο έργο του, από τις επιθετικές ερωτήσεις ή εκείνες που θεωρεί επιθετικές, η πίεση δεν τον βοηθά καθόλου. Ένιωθε πάντα απόκληρος.
«Ο Ζαν Μισέλ είναι πολύ δύσκολος. Ποτέ δεν ξέρεις τι έχει πάρει. Τον πιάνει μεγάλη παράνοια και λέει "απλώς με χρησιμοποιείς" και μετά νιώθει ενοχές που τον έπιασε παράνοια» λέει ο Γουόρχολ και σε ένα άλλο σημείο αναφέρει προφητικά: «Τι να κάνουμε, τι μπορούμε να κάνουμε; Μάλλον θέλει να γίνει ο νεότερος νεκρός καλλιτέχνης».
Ο Γουόρχολ έχει πει στα Ημερολόγια ότι οι γκαλερίστες μόλις μυρίστηκαν τον μαύρο ταλαντούχο καλλιτέχνη που μάλλον θα πέθαινε σύντομα έσπευσαν να αγοράσουν τα έργα του. «Πόσο κυνικό και πόσο ορθό» λέει η Μέρι Μπουν.
Ο Μπασκιά φοβόταν ότι ήταν μια μόδα που θα περνούσε. Δεν πρόλαβε να δει αν θα συνέβαινε κάτι τέτοιο. Πέθανε από ναρκωτικά το 1988 σε ηλικία 28 ετών, έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Γουόρχολ. Σήμερα είναι από τους πιο ακριβούς καλλιτέχνες στον κόσμο. Παράλληλα με την ιστορία τους περιγράφεται και η στιγμή που άρχισαν να γίνονται διάσημοι και πλούσιοι οι νέοι καλλιτέχνες της Νέας Υόρκης με το τοπίο της τέχνης να αλλάζει δραματικά, για πάντα.
Το ερώτημα που θέτει η σειρά προεκτείνεται πέρα από τη σχέση με τον Μπασκιά. Αφορά τη σχέση του Γουόρχλ με μη λευκά άτομα, που εκμεταλλεύτηκε, τόσο ως συναδέλφους του όσο και ως υποκείμενα του έργου του.
Στη σειρά Ladies and Gentlemen φωτογραφίζει μαύρες τρανς γυναίκες που πλήρωσε ελάχιστα, δεν είχαν ατζέντη και δεν ανήκαν στον κύκλο του Factory. Το κάνει για να μην πληρώσει αλλά και για έναν ακόμα λόγο: Λάτρευε τον κόσμο του Gilded Grapes, αυτοδημιούργητους ανθρώπους όπως αυτός, με αυτοδημιούργητες ζωές.
Σήμερα μπορούμε να εξετάσουμε αυτή την κίνηση ως ζήτημα οικειοποίησης της εικόνας τους, αλλά τότε οι πίνακες δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας στιγμής όπου το δημόσιο ενδιαφέρον για τη ρευστότητα των φύλων μεγάλωνε. Αποτελούν ένα εκπληκτικό πορτρέτο μιας κοινότητας στη Νέα Υόρκη, σε μια συγκεκριμένη χρονική, στιγμή όπου οι τρανς άνθρωποι αντιμετώπιζαν πολλές αδικίες και παρενοχλήσεις.
Οι πίνακες αυτοί έμειναν χρόνια σε αποθήκες, δεν ήταν ανάμεσα στα δημοφιλή έργα του. Εκτέθηκαν για πρώτη φορά στην Tate Modern το 2019 και μέσω της έρευνας που έγινε ταυτοποιήθηκαν όλα τα μοντέλα εκτός από ένα, από το σύνολο των 14.
Ανάμεσά τους βρίσκονταν και εμβληματικές queer προσωπικότητες όπως εκείνη της Μάρσα Π. Τζόνσον που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Εξέγερση του Στόουνγουολ το 1969 και ήταν εκ των συνιδρυτών της ομάδας δράσης «Street Transvestite Action Revolutionaries» (STAR).
Ο καλλιτέχνης που λάτρευε τον Μαν Ρέι, τον Τρούμαν Καπότε και τον Τενεσί Ουίλιαμς, που ταυτίστηκε με την ταινία «Αποκαλύψεις για μια γυναίκα» με την Φέι Νταναγουέι στον ρόλο της Τζόαν Κρόφορντ μεταμορφώθηκε σε γυναίκα σε μια σειρά φωτογραφιών του Κρίστοφερ Μάκος, σε ένα παιχνίδι ταυτότητας που ήταν και τρόπος της προσωπικής του ενδυνάμωσης.
Ο Μάκος ήταν στενός φίλος του Γουόρχολ και κατάφερε να απαθανατίσει ειλικρινείς φωτογραφίες από την καθημερινότητά του. Οι φωτογραφίες της σειράς Altered Image Series προέκυψαν από δύο συνεδρίες στο στούντιο τον Ιούνιο του 1981. Σε αυτά τα έργα, ο Μάκος και ο Γουόρχολ αναφέρονταν συνειδητά στη διάσημη εικόνα του 1921 του Μαν Ρέι, όπου φωτογράφισε τον Μαρσέλ Ντισάν με το γυναικείο alter ego του, Rrose Sélavy.
Πολλά έχουν γραφτεί για το παιχνίδι του Γουόρχολ με το φύλο σε αυτές τις φωτογραφίες, ειδικά από τη στιγμή που το δικό του έργο επικεντρώνεται συχνά στο πορτρέτο, την εμφάνιση και τη σεξουαλικότητα, αλλά ήταν μια ευκαιρία να εκφραστεί και να εκθέσει μια ευάλωτη, ειλικρινή πλευρά που φαινόταν σπάνια.
Σε μια εποχή πειραματισμού φτάνει το AIDS για να αλλάξει πραγματικά πώς έβλεπαν όλοι το σεξ. Το τέταρτο και το πέμπτο επεισόδιο είναι και ένα ντοκιμαντέρ για το πώς η επιδημία επηρέασε τη ζωή στη Νέα Υόρκη, με άρθρα που είχαν τους αριθμούς των νεκρών και καταχωρήσεις ότι το σεξ με περισσότερα από ένα άτομα είναι σαν ρώσικη ρουλέτα.
Ο φωτογράφος Ντέιβιντ Λασαπέλ λέει ότι ήταν η καλύτερη εποχή να είσαι καλλιτέχνης, αλλά ο Γουόρχολ ήταν πολύ τρομαγμένος, οι πολιτικοί συζητούσαν για καραντίνα και απομόνωση. «Κόσμος φοβάται να σου σφίξει το χέρι και να σε χαιρετήσει» γράφει ο Γουόρχολ στα Ημερολόγια.
Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80 ήταν εφιαλτικά. Ο φόβος του για το AIDS τον καταρράκωνε. Οι τηλεοπτικές εκπομπές μετέδιδαν ότι το AIDS ήταν η τιμωρία του θεού για τους γκέι. Στα νοσοκομεία δεν υπήρχαν κλίνες για ασθενείς με AIDS.
Είναι αλήθεια πολύ μακρύς ο αφηγηματικός άξονας του σκηνοθέτη που έκανε κάθε προσπάθεια να αποκωδικοποιήσει τις αντιφάσεις του Γουόρχολ. Όσες πληροφορίες και αν μας δίνει, ο Άντι Γουόρχολ παραμένει ένας πολύχρωμος γρίφος μέσα από από τα πορτρέτα των πλούσιων αστών μέχρι τα όψιμα αφηρημένα έργα του.
«Μπερδεύομαι με την τέχνη, δεν ξέρω τι να κάνω, να αλλάξω ή να μείνω ο ίδιος;». Αν και το μεγαλύτερο έργο τέχνης που έφτιαξε ποτέ ήταν ο εαυτός του, ό,τι και αν αποφάσισε έπραξε σωστά. Σήμερα είναι μια μεγάλη προσωπικότητα του κόσμου της τέχνης που το έργο του συζητιέται, είναι πάντα στο επίκεντρο και πουλιέται για εκατομμύρια, όπως ακριβώς θα ήθελε. Αλλά ακόμα και έτσι, μάλλον δεν θα ένιωθε ποτέ απόλυτα αποδεκτός.
