«Δεν χρειάζεται να φτάσουμε μέχρι την Καραϊβική, ούτε να ψάξουμε σε τροπικά μέρη, για να βρούμε πολύ ξεχωριστά και σπάνια θαλάσσια είδη. Έχουμε πολλά και στα δικά μας νερά, μερικά από τα οποία δεν φανταζόμασταν ότι ζουν εδώ. Η θάλασσά μας φιλοξενεί μερικά από τα πιο όμορφα θαλάσσια θηλαστικά στον κόσμο και είναι ευκαιρία να γνωρίσουμε κάποια από αυτά» σημειώνει η Greenpeace.
Ο πιο διάσημος
Η Ελλάδα φιλοξενεί φάλαινες φυσητήρες. Είναι ένα από τα πιο μεγάλα θαλάσσια θηλαστικά της Ελλάδας, με χαρακτηριστικό μεγάλο κεφάλι, και μάλιστα με τον μεγαλύτερο εγκέφαλο στον κόσμο. Ζει σε μεγάλα βάθη (μπορεί και παραπάνω από 2.000 μέτρα!) και αντέχει κάτω από το νερό περισσότερο από 1 ώρα. Ο φυσητήρας δεν είναι καθόλου αντικοινωνικός όμως, μιας και ζει σε ομάδες 8-12 ατόμων, και μάλιστα οι θηλυκοί φυσητήρες βοηθούν ο ένας τον άλλον στη γέννα και την ανατροφή των νεογνών, κάνοντας ακόμα και babysitting.
Στην Ελλάδα ο φυσητήρας ζει στην Ελληνική Τάφρο (από τα Δυτικά των Ιονίων ως τα νότια της Κρήτης και τα νοτιοανατολικά της Ρόδου) και σε μεγάλα βάθη του Αιγαίου Πελάγους. Όμως, με βάση την υπάρχουσα γνώση, η Ελληνική Τάφρος είναι η σημαντικότερη περιοχή για τους φυσητήρες, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Ο φυσητήρας παράγει ήχους ηχοεντοπισμού που διαδίδονται στο νερό και ανακλώνται ώστε να δημιουργηθεί ηχώ, η οποία μετά επιστρέφει στα αυτιά του ζώου και είναι απαραίτητη για τον προσανατολισμό του και για την αναζήτηση τροφής σε μεγάλα βάθη, όπου δεν υπάρχει φως.
Η πιο επιβλητική
Ποια είναι η πτεροφάλαινα; Είναι αυτή που βλέπουμε στα ντοκιμαντέρ, με τις πτυχώσεις στον λαιμό και τη διχρωμία: πιο σκούρα στη ράχη και πιο ανοιχτόχρωμη στην κοιλιά. Αυτός ο πανέμορφος γίγαντας που μπορεί να ξεπεράσει τα 20 μέτρα, υπάρχει στα νερά μας. Είναι το δεύτερο μεγαλύτερο κητώδες του κόσμου και το ταχύτερο είδος φάλαινας παγκοσμίως, και φυσικά το μεγαλύτερο κητώδες στα νερά της Ελλάδας και της Μεσογείου.
Στην Ελλάδα, μπορούμε να τη συναντήσουμε στο ανοιχτό πέλαγος του Ιονίου σε μικρές ομάδες. Μάλιστα, με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα, οι μεσογειακοί πληθυσμοί της πτεροφάλαινας (όπως και του φυσητήρα) δεν μεταναστεύουν, όπως κάνουν άλλοι πληθυσμοί τους ανά τον κόσμο. Η πετροφάλαινα, όπως και άλλα μπαλενοφόρα, ακούνε και παράγουν ήχους χαμηλών συχνοτήτων, που απαραίτητοι για να επικοινωνούν μεταξύ τους σε μακρινότερες αποστάσεις.
Ο δυσεύρετος
Ο ζιφιός είναι ένα κητώδες που του αρέσουν τα βαθιά νερά και μπορεί να καταδυθεί ακόμα και για 80 λεπτά. Είναι δύσκολο να γίνει ορατός λοιπόν, γι’ αυτό και δεν υπάρχουν πολλές καταγραφές του.
Ο ζιφιός «συχνάζει» στην Ελληνική Τάφρο (από το Ιόνιο ως τη Ρόδο) και όταν καταδύεται φτάνει πολύ βαθιά, ακόμα και περισσότερο από 2.000 μέτρα. Αγαπημένο του σνακ είναι το καλαμάρι (όπως και του φυσητήρα) και συνήθως είναι πιο μοναχικός τύπος.
Το είδος αυτό είναι εξαιρετικά ευαίσθητη στην ανθρωπογενή θαλάσσια ηχορύπανση. Στο Ιόνιο, έχουν ήδη υπάρξει αρκετοί μαζικοί εκβρασμοί ζιφιών εξαιτίας ασκήσεων με σόναρ, με τον πιο πρόσφατο πριν μία δεκαετία. Όπως και ο φυσητήρας, ο ζιφιός έχει το δικό του σύστημα ηχοεντοπισμού ώστε να βρίσκει τροφή στα μεγάλα βάθη που κυνηγά, όπου δεν υπάρχει φως και να προσανατολίζεται.
Το “σημαδεμένο”
Αυτό το δελφίνι, το σταχτοδέλφινο, δεν είναι σαν τα άλλα. Μπορεί να το είδες στην έρευνα για κητώδη που έκανε η Greenpeace το προηγούμενο καλοκαίρι και να πρόσεξες πόσο ιδιαίτερο είναι. Είναι το μεγαλύτερο δελφίνι στην Ελλάδα και είναι γκρι, αλλά με αυτές τις ιδιαίτερες άσπρες γρατζουνιές στο σώμα του, οι οποίες μένουν για πάντα. Έχει μεγάλο πτερύγιο και κάποιοι μπορεί να το μπερδέψουν με καρχαρία.
Στο σταχτοδέλφινο δεν αρέσουν τα ρηχά, όπως σε άλλα δελφίνια. Καταδύεται μέχρι τα 500 μέτρα βάθος, αντέχει κάτω από το νερό περίπου μισή ώρα και αγαπάει να τρώει καλαμάρια και ψάρια. Είναι πιο σπάνιο είδος, ζει σε μικρές ομάδες στο Αιγαίο αλλά και στην περιοχή ανοιχτά των Κυθήρων και τη νοτιοδυτική Κρήτη. Όπως και τα άλλα κητώδη που προτιμούν τα βαθιά νερά, χρησιμοποιεί το ηχοεντοπιστικό του σύστημα για προσανατολισμό και την εύρεση τροφής.
Μία μεγάλη κοινή απειλή για όλα αυτά τα είδη
Υπάρχουν αρκετές απειλές για τα είδη αυτά. Μία όμως από τις πιο σημαντικές είναι η ανθρωπογενής θαλάσσια ηχορύπανση, που τα εμποδίζει να βρουν τροφή και τα αποπροσανατολίζει. Αυτή τη στιγμή, γίνονται σεισμικές έρευνες στο Ιόνιο, ενώ πρόσφατα ολοκληρώθηκαν αντίστοιχες έρευνες και στον Κυπαρισσιακό Κόλπο.
Οι σεισμικές έρευνες στην ουσία δημιουργούν ένα ηχητικό κύμα – δηλαδή μία ηχητική βόμβα – που διαδίδεται στο νερό και το υπέδαφος και καταγράφεται από υδρόφωνα. Στη θάλασσα, χρησιμοποιούνται συστοιχίες αεροβόλων (airguns) τα οποία ρυμουλκούνται από ερευνητικά πλοία. Τα αεροβόλα αυτά παράγουν ήχους υψηλής έντασης και χαμηλής συχνότητας ανά τακτά χρονικά διαστήματα, εκτοξεύοντας αέρα με πολύ υψηλή πίεση, ώστε οι ήχοι που παράγονται να μπορούν να διαπεράσουν το νερό και το υπέδαφος. Στη συνέχεια, γίνεται επεξεργασία στο ηχητικό αυτό κύμα και έτσι βρίσκονται οι πληροφορίες για τη δομή του υπεδάφους και τα ακριβή σημεία για εξόρυξη υδρογονανθράκων.
Αυτές όμως οι ηχητικές «βόμβες» είναι εξαντλητικοί υπέρηχοι που έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στα θαλάσσια είδη. Όπως είδαμε να συμβαίνει τώρα στο Ιόνιο, οι «βόμβες ήχου» γίνονται κάθε 12 δευτερόλεπτα, δηλαδή 5 εκρήξεις το λεπτό, 300 εκρήξεις κάθε ώρα! Και αυτό δεν σταματάει ούτε κατά τη διάρκεια της νύχτας. Επίσης, τα ερευνητικά πλοία που δημιουργούν τις ηχητικές βόμβες πλέουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα: στον Κυπαρισσιακό, η έρευνα διήρκησε 3 ολόκληρες εβδομάδες! Όλη αυτή η διαδικασία κρύβει πολύ μεγάλους κινδύνους για τα θαλάσσια θηλαστικά. Μάλιστα, επειδή ο ήχος στο νερό ταξιδεύει πολύ μακρύτερα απ’ ό,τι στον αέρα, φτάνοντας σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, οι “βόμβες” αυτές είναι πιθανόν να βάλουν σε κίνδυνο θαλάσσια είδη χιλιόμετρα πιο μακριά.
