Το 2007 στον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας κάηκαν 49 χιλιάδες στρέμματα δασικής έκτασης και σχεδόν αφανίστηκε το σπάνιο κόκκινο ελάφι. Οι πυρκαγιές των τελευταίων ημερών απειλούν για άλλη μια φορά την περιοχή που προσπαθεί να αναγεννηθεί και προκαλούν την αγωνία των ανθρώπων που φροντίζουν για την προστασία της. «Η Πάρνηθα έζησε ένα déjà vu πριν από μερικές εβδομάδες στο χωριό Στεφάνι. Αν ο άνεμος είχε κατεύθυνση προς το Εθνικό Δρυμό, η έκταση της φωτιάς μπορεί να ήταν ίδια με αυτής του 2007. Ευτυχώς, αντιμετωπίστηκε με άμεση παρέμβαση της πυροσβεστικής και του ΕΔΑΣΑ (εθελοντές δασοπροστασίας Αττικής)», λέει στη LiFO o Σπύρος Κρεμεζής, Πρόεδρος του ΕΔΑΣΑ.
Η Πάρνηθα φυλάσσεται με νύχια και με δόντια από την πυροσβεστική, τον φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού, τους εθελοντές και τον ΕΔΑΣΑ που κάνουν ό,τι μπορούν για να διαφυλάξουν τον φυσικό πλούτο που περιβάλλει την Αττική. Η φυσική αναγέννηση των δέντρων που κάηκαν προχωράει με γρήγορους ρυθμούς, η αναδάσωση του «δύσκολου» έλατου πηγαίνει πολύ καλά, ο πληθυσμός των ελαφιών έχει αποκατασταθεί και αυξάνεται συνεχώς. Ένα σπουδαίο νέο είναι ότι λύκοι επανήλθαν στο βουνό, αυτό σημαίνει ότι οι συνθήκες στο δάσος της Πάρνηθας είναι κατάλληλες για μεγάλα θηλαστικά και αυτό είναι κάτι ελπιδοφόρο (λύκοι υπήρχαν στην Πάρνηθα μέχρι την δεκαετία του '60). Είναι ένα έργο δύσκολο, επίπονο, πολύ χρονοβόρο και επιβαρυμένο οικονομικά και είναι αποτέλεσμα συντονισμένης προσπάθειας.
Πυροφυλάξεις
Ο ΕΔΑΣΑ είναι συνυφασμένος με την προστασία της Πάρνηθας τα τελευταία 30 χρόνια. Την αντιπυρική περίοδο οι δραστηριότητες για την πυροφύλαξη είναι δύο ειδών: από την μία είναι οι πυροφυλάξεις στις οποίες μπορεί να συμμετέχει όποιος θέλει. «Καλούμε όλον τον κόσμο να συμμετέχει», λέει ο κ. Κρεμεζής. Τα πυροφυλάκια βρίσκονται σε δύο σημεία μέσα στο ελατοδάσος με εξαιρετική θέα, με δυνατότητα ύπνου όταν τελειώσει κανείς την βάρδιά του, που διαρκεί μιάμιση ώρα. Υπάρχουν στρώματα, τη νύχτα βλέπεις τα αστέρια, η μυρωδιά του δάσους και η δροσιά είναι εξαιρετικές. Στην Αθήνα μπορεί να έχει 40 βαθμούς και εκεί έχει 15, το πουλόβερ και το μπουφάν είναι απαραίτητα. Στο πυροφυλάκιο της Σκίπιζας οι προφυλάξεις είναι καθημερινές. Τις μέρες με μεγαλύτερη επικινδυνότητα λειτουργεί και το πυροφυλάκιο Μόλας. Η ομάδα πυροφύλαξης αποτελείται από έναν εκπαιδευμένο πυροφύλακα και 4-5 εθελοντές που δεν χρειάζονται καμία εκπαίδευση ή εμπειρία. «Ξεκινάμε στις 7 το απόγευμα από τους πρόποδες της Πάρνηθας, ανεβαίνουμε με το αυτοκίνητο μέχρι το μονοπάτι – εύκολο μονοπάτι – και περπατάμε για 40 λεπτά μέχρι το πυροφυλάκιο της Σκίπιζας. Στις 9 το βράδυ δίνουμε στο κέντρο της πυροσβεστικής, από τον ασύρματο, την έναρξη της πυροφύλαξης. Το οπτικό πεδίο του πυροφυλάκιου είναι τεράστιο, από τον Σαρωνικό μέχρι τον Ευβοϊκό. Φαίνεται όλη η βορειοδυτική και βορειοανατολική Πάρνηθα, τα Δερβενοχώρια, η Αυλώνα, το Σχηματάρι, η Χαλκίδα και η Εύβοια. Αν οι εθελοντές κατά την διάρκεια της βάρδιάς τους δουν φωτιά, πρέπει να ξυπνήσουν τους υπεύθυνους. Στις 7 το πρωί δίνουμε αναφορά στην πυροσβεστική για την λήξη της πυροφύλαξης και αναλαμβάνουν αυτοί».
Η δεύτερη δραστηριότητα είναι η ομάδα πυρόσβεσης: «Έχουμε όλα τα βασικά μέσα πυρόσβεσης, μέσα πεζοπόρου και ένα όχημα. Οι εθελοντές δεν μπορούν να συμμετέχουν στην ομάδα πυρόσβεσης, έχουμε όμως τη δυνατότητα επέμβασης και καταστολής της φωτιάς. Ο ρόλος μας είναι να προλάβουμε την φωτιά πριν εξαπλωθεί και πριν έρθουν τα βαρύτερα πυροσβεστικά οχήματα, γιατί μία φωτιά στα πρώτα πέντε λεπτά σβήνει με ένα ποτήρι νερό, στα πρώτα δέκα λεπτά με έναν κουβά και όσο περνάει η ώρα η κατάσβεσή της όλο και δυσκολεύει. Δεν είμαστε ο πιο σημαντικός κρίκος στην κατάσβεση, φυσικά, η πυροσβεστική είναι. Η πρόληψη όμως είναι το σημαντικότερο.
Ποιες ήταν οι επιπτώσεις της μεγάλης πυρκαγιάς στην Πάρνηθα;
Η κ. Μαρία Παπανδρέου, Δασολόγος του φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας και ο κ. Βασίλειος Φίλος, Δασοπόνος του φορέα Διαχείρισης, εξηγούν: «Ο ορεινός όγκος της Πάρνηθας είναι ο μεγαλύτερος της Αττικής, με σημαντικότατη προσφορά στην ζωή των κατοίκων του Λεκανοπεδίου. Επιδρά στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, είναι σημαντικός παράγοντας απορρύπανσης της ατμόσφαιρας και λειτουργεί σαν φυσικό εμπόδιο που απορροφά ή αντανακλά μεγάλο μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας. Είναι το φυσικό περιβάλλον πολλών ζωικών ειδών, όπως σκίουροι, πουλιά, φυλλοφάγα έντομα. Τα δέντρα συγκρατούν τα στερεά σωματίδια (σκόνη, αιθάλη, διάφορα οξείδια και άλλους ρύπους), βοηθούν στην παροχή οξυγόνου και στην δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα. Οι Β., Β.Α., Β.Δ., Α., άνεμοι που κατεβαίνουν από την Πάρνηθα επηρεάζουν ανάλογα και τη θερμοκρασία του λεκανοπεδίου, αλλά και την απομάκρυνση των ρύπων. Η θερμοκρασία των ανέμων είναι υψηλότερη το χειμώνα και χαμηλότερη το καλοκαίρι. Οι άνεμοι από το βουνό αποτρέπουν την παγίδευση και συσσώρευση ρύπων στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Η Πάρνηθα, λόγω της γεωμορφολογίας και της τοπογραφίας της επηρεάζει και τις κατολισθήσεις στο λεκανοπέδιο και προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση, αυξάνει τα υπόγεια νερά και το χρόνο ροής των πηγών τους, συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας νερού, στη ρύθμιση της ροής των χειμάρρων και στη μείωση των πλημμυρικών φαινομένων στο λεκανοπέδιο.
Από όλα τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε τις σοβαρές επιπτώσεις της καταστροφικής πυρκαγιάς του 2007, η οποία ευτυχώς δεν κατέκαψε το σύνολο του ορεινού όγκου».
Αναδάσωση
Η αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων ήταν και είναι επιτακτική. Είναι απαραίτητη και για την προστασία της βιοποικιλότητας του σημαντικού αυτού βιοτόπου, ο οποίος αποτελεί προστατευόμενη περιοχή και ανήκει στο "Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο, Natura 2000.
Από τη φωτιά του 2007 κάηκαν συνολικά 48.744,113 στρέμματα, από αυτά τα 36.338,13 αποτελούν τμήμα του Εθνικού Δρυμού. Τα 21.800 στρέμματα ήταν δάσος Κεφαλληνιακής ελάτης, δηλαδή κάηκαν τα 2/3 του συνολικού ελατοδάσους (30.000 στρ). Τα 10.561,98 στρ. ήταν δάσος Χαλεπίου πεύκης και τα 3.976,20 στρ. ήταν αείφυλλα πλατύφυλλα (πουρνάρι, σχίνος, αγριελιά). Για αποφυγή των πλημμυρικών φαινομένων αμέσως μετά την πυρκαγιά κατασκευάστηκαν αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα, τα οποία είχαν σημαντική επιτυχία και βοήθησαν στην αποφυγή των πλημμυρών όλα αυτά τα χρόνια. Αυτά τα έργα εκτός από την αποφυγή των πλημμυρών, συγκράτησαν μεγάλες ποσότητες του παραγωγικού εδάφους και βοήθησαν στην επιτυχία των αναδασωτικών έργων που ακολούθησαν.
Ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού εστίασε από την αρχή και συνεχίζει να εστιάζει στην αποκατάσταση και αναδημιουργία του καμένου ελατοδάσους, που είναι πολύ δύσκολη υπόθεση. Η ελάτη είναι ψυχρόβιο κωνοφόρο είδος και δεν διαθέτει μηχανισμούς προσαρμογής στη φωτιά. Οι κώνοι-σπόροι της καίγονται. Δεν αντέχει τις φωτιές. Έτσι η φυσική επανεγκατάσταση της ελάτης είναι εξαιρετικά αργή έως αδύνατη, ειδικά για την Πάρνηθα όπου οι κλιματικές-εδαφικές συνθήκες ήταν ήδη οριακές για το ελατοδάσος και πριν τη πυρκαγιά του 2007.
Ο φορέας διαχείρισης δημιούργησε το δασικό φυτώριο για να παράξει Κεφαλληνιακής ελάτης. Σε υψόμετρο 1.000 μέτρων, σε μια έκταση περίπου 8 στρ. παράγονται τα δεντράκια από σπόρους των άκαυτων περιοχών του δρυμού. Τα φυτά μένουν τουλάχιστον 3 χρόνια στο φυτώριο και είναι έτοιμα να χρησιμοποιηθούν για αναδάσωση σε 3-5 χρόνια. Τα τελευταία χρόνια τα αποτελέσματα των αναδασωτικών εργασιών με Κεφαλληνιακή ελάτη είναι πλήρως ικανοποιητικά (περίπου 60 +% επιτυχία) σε όλες τις περιοχές που έγιναν μέχρι σήμερα.
Φυσική αναγέννηση
Στις καμένες εκτάσεις Χαλεπίου Πεύκης (πεύκου) δεν έγινε καμία επέμβαση, γιατί αναγεννάται μόνη της με φυσικό τρόπο. Το πεύκο διατηρεί βιώσιμο σπόρο για αρκετά χρόνια μέσα σε κλειστούς κώνους, οι οποίοι ανοίγουν στις υψηλές θερμοκρασίες και τα σπέρματα μεταφέρονται με τον αέρα σε μεγάλες αποστάσεις. Τα αειφύλλα πλατυφύλλα (πουρνάρι, σχίνος, αγριελιά) και αυτά αναδημιουργούνται.
«Συνεχίζουμε την προσπάθεια αποκατάστασης και ελπίζουμε στο μέγιστο αποτέλεσμα που είναι η δάσωση της Πάρνηθας και η επιστροφή στην πρότερη κατάσταση. Βασική προϋπόθεση να μη έχουμε πυρκαγιές ούτε στη φυσική αναγέννηση, ούτε στο άκαυτο ελατοδάσος, γιατί τότε ίσως να είναι αργά».
Η επιστροφή του λύκου
Ο Φορέας Διαχείρισης πραγματοποιεί σχέδιο συστηματικής παρακολούθησης του πληθυσμού του κόκκινου ελαφιού (Cervus elaphus) από το 2012 που έχει επανέλθει δυναμικά. Τι γίνεται με την επανεμφάνιση του λύκου; Ο Γιώργος Ηλιόπουλος, Δρ. Βιολογίας, συνεργάτης και εταίρος της Καλλιστώς, με διδακτορικό δίπλωμα στη βιολογία του λύκου, παρατηρεί την επανεμφάνιση του λύκου στην Αττική από το 2012. «Αυτό έγινε τα τελευταία 3-4 χρόνια είχαμε μαρτυρίες από ορειβάτες αλλά δεν ξέραμε τι ακριβώς γίνεται. Το 2012 τοποθετήσαμε κάμερες και τραβήξαμε ένα ζώο αλλά δεν ξέραμε αν ήταν όντως λύκος ή σκύλος. Μετά άρχισαν να πολλαπλασιάζονται, βρήκαμε ένα νεκρό ζώο η αγέλη είχε μέγεθος από 8-10 άτομα και σκότωναν κάποια ελάφια. Δεν έγινε ξαφνικά αυτό και δεν αφορά μόνο την Πάρνηθα αλλά όλη την Στερεά, την Ελλάδα και όλη την Ευρώπη. Έχουμε μία ανάκαμψη των μεγάλων σαρκοφάγων. Όταν ο βιότοπος τους αρχίζει να βελτιώνεται και σταματήσει η ανεξέλεγκτη θήρευσή τους και σιγά-σιγά βρίσκουν τον τρόπο να επανακάμψουν με το φαινόμενο της «διασποράς»: τα νεαρά ζώα φεύγουν από την αγέλη και διανύουν πολύ μεγάλες αποστάσεις. Έχει βρεθεί ότι μπορεί να μετακινηθούν έως 4.000 χιλιόμετρα. Είναι εντυπωσιακές οι αποστάσεις που διανύουν! Την δεκαετία του 1960, ο λύκος της Στερεάς Ελλάδας είχε κηρυχθεί επικίνδυνος. Έριξαν στρυχνίνη στο δάσος με αποτέλεσμα να μειωθεί πολύ ο πληθυσμός τους τις επόμενες δεκαετίες. Το θέμα είναι ότι και οι γύπες που έτρωγαν τα δηλητηριασμένα πτώματα των λύκων επηρεάστηκε και γενικότερα όλη η τροφική αλυσίδα. Η πολιτεία κατάλαβε τι καταστροφικές συνέπειες και σταμάτησε την επικήρυξη του λύκου στις αρχές της δεκαετίας το 1990. Ο πληθυσμός των λύκων άρχισε να επανέρχεται σταδιακά πολύ και οι λύκοι να επανακαταλαμβάνουν τις περιοχές τους. Πήρε τριάντα χρόνια να φτάσουν οι λύκοι ξανά στην Αττική. Ο λύκος μπορεί να είναι ένα ζώο που είναι ανταγωνιστής του ανθρώπου στην πρωτογενή παραγωγή (κτηνοτροφία) και μπορεί να σκοτώσει μέχρι και 30 ζώα σε ένα βράδυ. Με καλή φύλαξη και σκυλιά μπορεί αν μειωθεί κατά πολύ οι επιθέσεις. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν περιστατικά επιθέσεων λύκου σε άνθρωπο. Η Πάρνηθα επειδή είναι μια περιοχή που είναι κοντά στην Αθήνα και δέχεται πολλούς επισκέπτες, θα πρέπει να ξέρουν ότι δεν πρέπει να φοβούνται τους λύκους αλλά θα πρέπει ταυτόχρονα να λαμβάνουν κάποια μέτρα: να μην αφήνουν την τροφή τους έξω, ο λύκος έχει μία έμφυτη φοβία για τον άνθρωπο επειδή έχει κυνηγηθεί πολλά χρόνια και είναι πολύ ντροπαλό ζώο και δεν πρέπει να εξοικειώνεται. Τα άγρια ζώα είναι άγρια ζώα, είναι θηρευτές, έχουν πολύ δυνατά σαγόνια και θα πρέπει κάποιος να τα σέβεται να μην τα προκαλεί, για παράδειγμα να ρίξουμε ένα κομμάτι φαγητό για να βγάλουμε καμία φωτογραφία ― είναι καταστροφικές οι συνέπειες τέτοιων ενεργειών. Για οποιοδήποτε άγριο ζώο. Δεν πρέπει να ενθαρρύνεται με κανένα τρόπο η εξοικείωση του άγριου ζώου με τον άνθρωπο.
Είναι πολύ ελπιδοφόρο ότι βρήκε ο λύκος πρόσφορο περιβάλλον για να ζήσει στην Πάρνηθα και αυτό ισχύει για όλα τα μεγάλα θηλαστικά», λέει ο κ. Ηλιόπουλος. «Ο πληθυσμός τους είναι σε ανοδική τάση σε όλη την Ελλάδα επειδή πολλές δραστηριότητες της υπαίθρου έχουν εγκαταληφθεί για κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους και σιγά-σιγά η φύση ανέκαμψε. Ο λύκος χρειάζεται ησυχία για να γεννήσει να είναι σε νεράκι με ηρεμία. Υπάρχουν σημάδια για άλλους δικαιολογημένη για άλλους όχι ότι τα ελάφια κάνουν υπερβόσκηση της σπάνιας ελάτης που με τόσο κόπο αναδασώθηκε όλα αυτά τα χρόνια στην Πάρνηθα και ο λύκος τρώει το ελάφι. Ο λύκος έχει ρόλο στα οικοσυστήματα. Η τροφική αλυσίδα χρειάζεται και την πανίδα και την χλωρίδα και τον άνθρωπο που θα πρέπει να τη σέβεται και να ζει αρμονικά σε αυτή, με όλα τα είδη».
«Τα πράγματα πηγαίνουν πολύ καλά στην Πάρνηθα: η φυσική αναγέννηση και η αναδάσωση προχωράνε με γρήγορους ρυθμούς και όσες φωτιές έχουν προκύψει έχουν ελεγχθεί, αλλά πρέπει να ξέρουμε ότι είμαστε μόλις στα μισά της αντιπυρικής περιόδου και από εδώ και πέρα αρχίζουν τα δύσκολα. Όσο προχωράει η ζέστη ξεραίνεται η βλάστηση, αρχίζουν και τα μελτέμια τον Αύγουστο που οι περισσότεροι παίρνουν τις άδειες τους και οι υπηρεσίες δυσκολεύονται. Είναι σημαντικό όσοι βρίσκονται στην Αθήνα, αντί να μείνουν να ψήνονται, να έρθουν στην Πάρνηθα να βοηθήσουν» λέει ο Πρόεδρος ΕΔΑΣΑ.
Info
Αν κάποιος επιθυμεί να συμμετάσχει στις πυροφυλάξεις του ΕΔΑΣΑ μπορεί να επικοινωνήσει με το τηλεφωνικό κέντρο, 210-5200680. Περισσότερες πληροφορίες www.edasa.gr
