Το ΠΑΣΟΚ, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, είναι αναμφίβολα ένα από τα πιο πολυσυζητημένα κόμματα στην ελληνική πολιτική σκηνή. Ιδρύθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 από τον Ανδρέα Παπανδρέου, λίγες μόνο εβδομάδες μετά την κατάρρευση της δικτατορίας των συνταγματαρχών.
Η δημιουργία του σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής για την Ελλάδα, μιας εποχής μεγάλων προσδοκιών και δραματικών αλλαγών. Όμως, η πορεία του δεν ήταν χωρίς λάθη και σκάνδαλα, τα οποία άφησαν το αποτύπωμά τους στην ελληνική κοινωνία και πολιτική ζωή.
Και εγένετο ΠΑΣΟΚ: Η ιδρυτική διακήρυξη και τα πρώτα χρόνια
Με το όραμα της εθνικής ανεξαρτησίας, της λαϊκής κυριαρχίας και της κοινωνικής απελευθέρωσης, το ΠΑΣΟΚ άρχισε να κατακτά την πολιτική σκηνή από τα πρώτα του βήματα. Η ίδρυση του κόμματος έγινε σε μια περίοδο έντονης πολιτικής αναταραχής, καθώς η χώρα προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της δικτατορίας και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Το ΠΑΣΟΚ πρότεινε μια νέα, ριζοσπαστική πολιτική ατζέντα, που υποσχόταν ρήξη με το παρελθόν, δίνοντας φωνή στους «μη προνομιούχους» και προσφέροντας μια ελπίδα για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα.
Το κόμμα έκανε την πρώτη του σημαντική εμφάνιση στις εκλογές του 1974, αποσπώντας το 13,58% των ψήφων. Ωστόσο, ήταν οι εκλογές του 1981 που σφράγισαν την πολιτική άνοδο του ΠΑΣΟΚ, με τον Ανδρέα Παπανδρέου να κερδίζει με το εντυπωσιακό 48%, σχηματίζοντας την πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία της Ελλάδας. Αυτή η νίκη ήταν μόνο η αρχή μιας πορείας γεμάτης αλλαγές αλλά και σκιές.
Η πορεία προς την εξουσία και οι μεγάλες αλλαγές
Η δεκαετία του 1980 ήταν η χρυσή εποχή του ΠΑΣΟΚ. Οι κυβερνήσεις Παπανδρέου εφάρμοσαν μια σειρά από κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που στόχευαν στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, όπως η δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ), η αύξηση των μισθών και των συντάξεων, και η αναγνώριση της αντίστασης κατά των Γερμανών ως Εθνικής Αντίστασης. Παράλληλα, προωθήθηκαν νομοθεσίες για τη βελτίωση της θέσης των γυναικών στην κοινωνία και την αγορά εργασίας.
Όμως, παρά τις κοινωνικές αυτές μεταρρυθμίσεις, τα πρώτα σύννεφα άρχισαν να συγκεντρώνονται. Οι κυβερνήσεις Παπανδρέου, αν και δημοφιλείς, χαρακτηρίστηκαν από πελατειακές σχέσεις και υπερβολικές δαπάνες, που επιβάρυναν τον κρατικό προϋπολογισμό. Η πρώτη μεγάλη δοκιμασία ήρθε με το σκάνδαλο Κοσκωτά, το οποίο κλόνισε την εμπιστοσύνη του κόσμου στο κόμμα.
Το σκάνδαλο Κοσκωτά και οι συνέπειές του
Το 1988, το σκάνδαλο Κοσκωτά έσκασε σαν βόμβα στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας. Ο τραπεζίτης Γιώργος Κοσκωτάς κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση μεγάλων χρηματικών ποσών από την Τράπεζα Κρήτης, την οποία είχε αγοράσει το 1986. Ο Κοσκωτάς κατηγορήθηκε ότι χρησιμοποίησε την τράπεζα για να εξαγοράσει επιρροή και πολιτική υποστήριξη, ενώ αποκαλύφθηκαν και διασυνδέσεις του με στελέχη του ΠΑΣΟΚ, όπως ο Μένιος Κουτσόγιωργας, ο οποίος κατηγορήθηκε για δωροληψία (υπέστη εγκεφαλικό και εν τέλει πέθανε κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του Ειδικού Δικαστηρίου τον Μάιο του 1991). Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου κατηγορήθηκε για κατάχρηση εξουσίας, αλλά τελικά αθωώθηκε στο Ειδικό Δικαστήριο το 1992.
Το σκάνδαλο αυτό είχε τεράστιες συνέπειες για το ΠΑΣΟΚ, καθώς οδήγησε σε απώλεια της εμπιστοσύνης πολλών ψηφοφόρων και στην ήττα του κόμματος στις εκλογές του 1989. Ο Παπανδρέου, παρά την αθώωσή του, είδε το κύρος του να μειώνεται, ενώ το κόμμα εισήλθε σε μια περίοδο εσωτερικών κρίσεων και ανασύνταξης.
Η αναβίωση του ΠΑΣΟΚ και η εποχή Σημίτη
Παρά τα πλήγματα, το ΠΑΣΟΚ κατόρθωσε να επανέλθει στην εξουσία το 1993, με τον Ανδρέα Παπανδρέου και πάλι πρωθυπουργό. Όμως, η υγεία του ιδρυτή του κόμματος επιδεινώθηκε, και το 1996 παρέδωσε τα ηνία στον Κώστα Σημίτη. Η ηγεσία Σημίτη σήμανε μια νέα εποχή για το κόμμα, με στόχο τον εκσυγχρονισμό και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Οι κυβερνήσεις Σημίτη επικεντρώθηκαν στην οικονομική σταθερότητα και τη δημοσιονομική πειθαρχία, εισάγοντας την Ελλάδα στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση το 2001. Ο Σημίτης επένδυσε σε μεγάλα έργα υποδομής, όπως το μετρό της Αθήνας, η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου και η Αττική Οδός, προωθώντας μια εικόνα ανανέωσης και ανάπτυξης. Ωστόσο, αυτή η περίοδος χαρακτηρίστηκε επίσης από σημαντικά σκάνδαλα, όπως η υπόθεση του Χρηματιστηρίου και η διαπλοκή μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων με την πολιτική εξουσία.
Το σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου και οι Ολυμπιακοί Αγώνες
Το σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου Αθηνών το 1999 αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις της εποχής Σημίτη. Χιλιάδες μικροεπενδυτές έχασαν τις αποταμιεύσεις τους λόγω των κερδοσκοπικών κινήσεων και της έλλειψης ελέγχου της αγοράς, γεγονός που προκάλεσε έντονη κριτική κατά της κυβέρνησης. Η εποχή Σημίτη επίσης σημαδεύτηκε από την υπερκοστολόγηση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, με μεγάλα έργα υποδομής που, παρότι αναβάθμισαν τις υποδομές της χώρας, άφησαν χρέη και κατηγορίες για κακοδιαχείριση και διαφθορά.
Η πορεία προς την κρίση: Από την κυβέρνηση Παπανδρέου στο μνημόνιο
Το 2009, το ΠΑΣΟΚ επανήλθε στην εξουσία υπό τον Γιώργο Παπανδρέου, υποσχόμενο ελπίδα και αλλαγή σε μια κοινωνία κουρασμένη από τη δεξιά διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Ωστόσο, η επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία συμπίπτει με την έναρξη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, και σύντομα γίνεται σαφές ότι η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.
Η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου βρέθηκε αντιμέτωπη με μια οικονομική καταστροφή και τον Μάιο του 2010 υπέγραψε το πρώτο μνημόνιο με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που επέβαλε σκληρά μέτρα λιτότητας και δημοσιονομικής προσαρμογής. Τα μέτρα αυτά προκάλεσαν έντονες κοινωνικές αντιδράσεις, μαζικές διαδηλώσεις και απεργίες, και οδήγησαν σε περαιτέρω διάσπαση και αποδυνάμωση του κόμματος. Πολλά ιστορικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ αποχώρησαν ή ανεξαρτητοποιήθηκαν, κατηγορώντας την ηγεσία για προδοσία των αρχών του κόμματος.
Η μεγάλη πτώση και η «πασοκοποίηση»
Από το 2012, το ΠΑΣΟΚ άρχισε να βλέπει τη δύναμή του να μειώνεται δραματικά. Στις εκλογές του Μαΐου του 2012 το κόμμα καταποντίστηκε στο 13%, μια πτώση σχεδόν 30 μονάδων από τις εκλογές του 2009. Αυτή η εκλογική κατάρρευση, γνωστή και ως «πασοκοποίηση», έγινε σύμβολο της κρίσης των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη, καθώς το ΠΑΣΟΚ πλήρωσε βαρύ πολιτικό τίμημα για την εφαρμογή των μνημονιακών πολιτικών.
Ανασυγκρότηση και επανίδρυση: Το Κίνημα Αλλαγής
Το 2017, σε μια προσπάθεια να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά του και να επιστρέψει στην πολιτική σκηνή, το ΠΑΣΟΚ ενώθηκε με άλλες κεντροαριστερές δυνάμεις, δημιουργώντας το Κίνημα Αλλαγής. Υπό την ηγεσία της Φώφης Γεννηματά, το κόμμα προσπάθησε να αναβιώσει τις αξίες της κεντροαριστεράς, αντιμετωπίζοντας νέες προκλήσεις σε ένα περιβάλλον έντονης πολιτικής πόλωσης και απογοήτευσης του εκλογικού σώματος. Πλέον, μετά την απώλεια της Φώφης Γεννηματά, και όντας τρία χρόνια υπό την ηγεσία του Νίκου Ανδρουλάκη, το ΠΑΣΟΚ οδεύει προς εσωκομματικές εκλογές, οι οποίες θα διεξαχθούν τον Νοέμβριο.
Παρά τις προκλήσεις και τις αποτυχίες του, το ΠΑΣΟΚ παραμένει ένα κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, με σημαντικές επιτυχίες αλλά και πολλές σκιές. Μετά από 50 χρόνια πορείας, το κόμμα εξακολουθεί να παίζει ρόλο στην πολιτική σκηνή, αν και με μια πιο συγκρατημένη παρουσία. Το μέλλον θα δείξει αν μπορεί να ανακάμψει και να επανακτήσει τη δυναμική του, διεκδικώντας και πάλι την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας.
