Για τον 12χρονο Oleg Guimaoutdinov, το να μαθαίνει προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών σήμαινε σκληρό διάβασμα. Οι περισσότεροι συμμαθητές του, ακριβώς επειδή έπλητταν από την τόση θεωρία, σύντομα παρατούσαν την προσπάθεια. Όχι όμως και ο Guimaoutdinov, που τον ενθουσίαζαν οι υπολογιστές και ήταν «πεινασμένος» για τέτοιου είδους γνώση. Αυτός και λίγοι φίλοι του ακόμη επέμειναν με το συγκεκριμένο αντικείμενο.
Πίσω στη δεκαετία του ’80, τα τερματικά των ηλεκτρονικών υπολογιστών ήταν εγκατεστημένα σε πανεπιστημιακά ιδρύματα και σε γραφεία επιχειρήσεων, όχι στα σχολεία και οι περισσότεροι διευθυντές και προϊστάμενοι δεν ήθελαν μαθητές να μπλέκονται στα πόδια τους. Όμως, ο Guimaoutdinov και οι φίλοι του είχαν καταφέρει να εντοπίσουν μερικούς καλόβολους προϊσταμένους που τους επέτρεπαν να κάνουν την πρακτική τους στους υπολογιστές που είχαν στα γραφεία τους, κάποιοι εκ των οποίων ήταν κλώνοι αμερικανικών μηχανημάτων.
Ο λόγος γινόταν για ένα αποκεντρωμένο, ιεραρχημένο δίκτυο, που θα λειτουργούσε σε πραγματικό χρόνο και θα διαχειριζόταν όλη την πληροφόρηση του σοσιαλιστικού οικονομικού συστήματος της σοβιετικής πραγματικότητας της εποχής. Όμως, το σοβιετικό εγχείρημα που ήταν γνωστό τότε ως OGAS έμεινε ημιτελές.
Τότε ίσως να μην το συνειδητοποιούσαν, ότι όλος αυτός ο παλιακός εξοπλισμός –πληκτρολόγια, οθόνες, κ.λπ- αντιπροσώπευε την αρχή αυτού που σήμερα γνωρίζουμε ως οικιακό ίντερνετ και θα μπορούσε να αλλάξει δραματικά τη σοβιετική οικονομία.
Για δεκαετίες, μία χούφτα ερευνητών σχεδόν θα παρακαλούσε τους αξιωματούχους να της επιτρέψουν τη δημιουργία ενός δικτύου, που θα επέτρεπε την σύνδεση χιλιάδων υπολογιστών σε όλο το φάσμα της ΕΣΣΡ, ένα δίκτυο που θα μπορούσε να στέλνει δεδομένα σε Αμερική και Δυτική Ευρώπη, κάτι που η ανάπτυξη του θα μετατρεπόταν στο ίντερνετ, όπως το γνωρίζουμε σήμερα. «Μιλάμε για internet -1.0», εξηγεί ο Ben Peters, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Τούλσα στην Οκλαχόμα και συγγραφέας του «How Not to Network a Nation: The Uneasy History of the Soviet Internet».
Όπως λέει, ο λόγος γινόταν για ένα αποκεντρωμένο, ιεραρχημένο δίκτυο, που θα λειτουργούσε σε πραγματικό χρόνο και θα διαχειριζόταν όλη την πληροφόρηση του σοσιαλιστικού οικονομικού συστήματος της σοβιετικής πραγματικότητας της εποχής. Όμως, το σοβιετικό εγχείρημα που ήταν γνωστό τότε ως OGAS έμεινε ημιτελές. Και αυτή είναι η ιστορία του.
Το σοβιετικό ίντερνετ υπήρξε πνευματικό παιδί του Viktor Glushkov, ενός από τους ιδρυτές της Σύγχρονης Κυβερνητικής. Ο Glushkov είχε εμπνευστεί από έναν πρόδρομο στα συστήματα δικτύων, τον Anatoly Kitov. Αυτός ήταν που είχε οραματιστεί πρώτος την ΕΣΣΡ του ίντερνετ ήδη από το 1959. Μάλιστα, ένα ρωσικό ντοκιμαντέρ –με έναρξη που θυμίζει κάτι από Τζέιμς Μποντ- αποκαλεί τον Kitov «στρατηγό του ίντερνετ».
Αλλά από τη στιγμή που ο Kitov έστειλε επιστολή στον Νικίτα Χρουστσόφ κάνοντας ξεκάθαρη την πρόταση του στον σοβιετικό ηγέτη, ήταν επίσης σαφές ότι ένα τέτοιο εγχείρημα είχε βαθμό δυσκολίας και όχι μόνο από τεχνολογικής άποψης.
«Καλό είναι να θυμόμαστε ότι η Σοβιετική Ένωση είχε λειτουργικά δίκτυα υπολογιστών όλο αυτό το διάστημα – ο λόγος για τα στρατιωτικά δίκτυα. Αλλά ένα σύστημα για πολίτες που θα μπορούσε να επηρεάσει την οικονομία; Αυτό ήταν κάτι τελείως διαφορετικό», λέει ο Peters.
O Glushkov ξεκίνησε να εργάζεται πάνω στο OGAS στις αρχές της δεκαετίας του ‘60. Θεωρητικά, οποιοσδήποτε εργαζόμενος στην πρώην Σοβιετική Ένωση θα είχε λόγους να συνδέεται στο ίντερνετ, έτσι τα πρώτα δεδομένα χρειάστηκε να τα συλλέξει από τα πεδία του εργατικού δυναμικού και της γραμμής αγοράς και παραγωγής στη χώρα. Μέχρι το 1970, ο Glushkov είχε μια εμπεριστατωμένη πρόταση. Όμως, όταν αυτή συζητήθηκε από τους ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος ήταν ο υπουργός Οικονομικών που υπήρξε κατηγορηματικά αντίθετος με το όλο εγχείρημα.
Οι... μηχανές ήταν αρκετές για να ανάβει και να σβήνει το φως. Δεν χρειαζόταν ένα ολόκληρο δίκτυο από αυτές. Βασικά, φημολογείται ότι οι αντιρρήσεις του υπουργού στην πραγματικότητα πήγαζαν από την ανησυχία του μήπως το OGAS, ως εγχείρημα επηρεάσει τις ισορροπίες του υπουργείου και της Κεντρικής Στατιστικής Υπηρεσίας της χώρας. Λίγοι αξιωματούχοι υποστήριξαν την ιδέα του Glushkov και τελικώς η πρόταση του απορρίφθηκε. Όμως, το όραμα του δεν έσβησε: στην πραγματικότητα πάλεψε γι’ αυτό για περίπου 12 χρόνια.
Κάποιες πόλεις μάλιστα κατάφεραν να «καλωδιωθούν» έχοντας κάτι σαν μικρό τοπικό ίντερνετ. Και χρόνια αργότερα, όταν ο Guimaoutdinov φοιτούσε στο Πανεπιστήμιο του Νοβοροσιμπίρσκ, ανακάλυψε έναν υπολογιστή που ήταν απευθείας συνδεδεμένος με τη Μόσχα, δηλαδή κάπου 3000 χιλιόμετρα μακριά.
Έγιναν κι άλλες τεράστιες προσπάθειες προκειμένου να συντηρηθούν αυτά τα δίκτυα, σύμφωνα και με τον Boris Malinovsky από το Ινστιτούτο Κυβερνητικής “Viktor Glushkov” στην Ουκρανία, ο οποίος έχει γράψει αρκετά βιβλία για την τεχνολογική βιομηχανία της Σοβιετικής Ένωσης. Ωστόσο, η σοβαρή παραγωγή της χώρας σε αυτόν τον τομέα δεν ήταν ποτέ εύκολη ή έστω οργανωμένη υπόθεση. Και φυσικά, όλη αυτή η κωλυσιεργία είχε να κάνει και με τα γιγαντιαία κόστη που απαιτούσε ένα εγχείρημα σαν τον OGAS. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, αν τελικά υλοποιείτο αυτό το εγχείρημα, θα στοίχιζε περί τα 20 δις ρούβλια, δηλαδή σημερινά 100 δις δολάρια.
Ένας άνθρωπος που γνωρίζει από πρώτο χέρι τι σήμαινε να δουλεύει κανείς στον τομέα της τεχνολογίας την εποχή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης είναι o Vladimir Kitov – γιος του Anatoly Kitov, ο οποίος σήμερα εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Πλεχάνοφ της Μόσχας. Ο ίδιος, όμως, τη δεκαετία του '80 δημιουργούσε κώδικα για τον στρατό, προκειμένου να βοηθήσει στη διαχείριση της τεράστιας βάσης δεδομένων της οπλικής βιομηχανίας. Πιστεύει ακράδαντα μάλιστα ότι το OGAS θα είχε μόνο οφέλη να προσφέρει στη Σοβιετική Οικονομία.
Και ο Guimaoutdinov έχει μόνο ύμνους να θυμηθεί για την επανάσταση που είχε να προσφέρει ένα τέτοιο δίκτυο. «Ήταν πραγματικά συναρπαστικό, αυτό που υποσχόταν να φέρει στην καθημερινότητα των ανθρώπων, ευκολία, προβλεψιμότητα στις κινήσεις, ακρίβεια. Η διαχείριση τέτοιων δεδομένων υποσχόταν μία ακόμη καλύτερα διαχειρίσιμη οικονομία κλειστού τύπου», λέει.
Όμως το σύστημα του Σοβιέτ, δεν φημιζόταν για την ευελιξία του, συμπληρώνει ο Kitov. «Υπήρχε ένας προγραμματισμός από τον οποίο δεν μπορούσες να ξεφύγεις. Για παράδειγμα, η εντολή παραγωγής έλεγε ότι θα παράγονται καφέ και μαύρα παπούτσια. Μόνο. Σε κανέναν δεν άρεσαν, όμως, ολόκληρα καταστήματα γεμάτα μόνο από αυτά». Και φυσικά, υπήρχαν και οι υπουργικές διαφωνίες, όπου όλοι προσπαθούσαν να προστατεύσουν τη θέση και το χαρτοφυλάκιο τους.
Μέχρι το '80 η ανάγκη για μια τέτοια επανάσταση είχε γίνει κάτι περισσότερο από επιτακτική. Στο τέλος, ήταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ που επιχείρησε να επιλύσει κάποια από αυτά τα προβλήματα δυσκαμψίας της ΕΣΣΡ. Ήταν, όμως, το θέμα του OGAS στη λίστα του; Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια –και πάλι- ήταν ο θάνατος του Glushkov, του αρχιτέκοντα του συστήματος που έπαιξε κομβικό ρόλο στη διαμάχη για την έγκριση του. Πέθανε το '82 στα 58 του και αυτό πήγε πάλι πίσω όλη την προσπάθεια.
Το μόνο θετικό ήταν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 το εγχείρημα του OGAS συζητιόταν ευρέως στα ΜΜΕ και στα σχολεία και φυσικά υπήρχαν και μαθητές με την επιμονή του Guimaoutdinov, αλλά και του Mikhail Botvinnik, ενός πρωταθλητή σκακιού και επιστήμονα των τεχνολογιών. Ο Botvinnik είχε πειραματιστεί αρκετά με προγράμματα για σκάκι σε Η/Υ και είχε δημιουργήσει λογισμικό που μιμείτο τον εγκέφαλο ενός κορυφαίου παίκτη. Οι δικοί του αλγόριθμοι ήταν που χρησιμοποιήθηκαν για τη συντήρηση και επιδιόρθωση των συστημάτων των Σοβιετικών σταθμών ηλεκτρικής ενέργειας.
Σύμφωνα με τον Peters, με την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης στις αρχές του '90 ο Botvinnik – στα 80 του πια– είχε προσπαθήσει να κινήσει τον ενδιαφέρον του Μπόρις Γιέλτσιν πάνω στην ιδέα ενός δικτύου υπολογιστών που θα μπορούσε να σώσει την οικονομία της χώρας. Όμως, όπως όλοι όσοι προηγήθηκαν του ιδίου, δεν κατάφεραν τίποτα. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Παγκόσμιος Πόλεμος του Διαδικτύου, ενορχηστρωμένος από την αμερικανική Arpanet, θα συγκλόνιζε τον κόσμο. Και φυσικά, όλη αυτή η ιστορία έχει πολλά να πει για τα τεχνολογικά οράματα του τότε που τώρα τα ζούμε, αλλά την εποχή εκείνη μόνο να τα φανταστεί ή να τα προβλέψει μπορούσε κανείς.
Ο Peters αναφέρει και μία κοινότητα ενθουσιασμένων της Κυβερνητικής που δούλευαν υπό τις οδηγίες του Glushkov, πάνω στην ιδέα ενός ουτοπικού εικονικού κράτους με την ονομασία "Cybertonia", για το οποίο εξέδιδαν και πλαστά διαβατήρια κάνοντας πλάκα. Χοντρικά επρόκειτο για μία παιγνιώδη εκδοχή των κοινωνικών δικτύων στα οποία όλοι «βολτάρουμε» σήμερα. Στην ΕΣΣΡ η ιδέα του οικιακού διαδικτύου για τη διεύκολυνση της ζωής των πολιτών δεν ευδοκίμησε ποτέ. Τώρα, που όλοι ζούμε μέσα στο παγκόσμιο δίκτυο, φαίνεται η διορατικότητα των πρόδρομων του OGAS, που βρίσκονταν πολύ μπροστά από την εποχή τους. Άνθρωποι σαν τον Anatoly Kitov, τον Glushkov και τον Botvinnik ήξεραν ότι το μέλλον ανήκει στη συνδεσιμότητα. Οι Σοβιετικοί μπορεί να έχασαν την παρτίδα, αλλά σίγουρα ήταν μέσα στο παιχνίδι του διαδικτύου από την αρχή.
Με στοιχεία από το BBC
