Άλλη μια εκλογική νίκη -την πιο σημαντική- σημείωσε χθες ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν πιστοποιώντας την κυριαρχία του στην πολιτική σκηνή της γειτονικής χώρας την τελευταία δεκαπενταετία (σ.σ. για πρώτη φορά εκλέχθηκε πρωθυπουργός το 2003).
Τότε, με το «Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» (AKP), εξέφραζε ένα μετριοπαθές πολιτικό Ισλάμ κι είχε ξεκινήσει την πορεία του προωθώντας μέτρα εκδημοκρατισμού.
Μεταβαίνοντας στο σήμερα, η 25η Ιουνίου αποδεικνύεται για τον Ερντογάν ως μία μέρα που επιβεβαιώνει οριστικά την παντοδυναμία του έπειτα από μια προεκλογική εκστρατεία που τα περιείχε όλα: βία, εκβιασμούς, υπόνοιες για νοθεία, συλλήψεις, έναν υποψήφιο στην φυλακή, διαξιφισμούς, νεκρούς, οικονομική αστάθεια και πολιτικές εκπλήξεις. Ουσιαστικά ήταν μία μάχη του Ταγίπ Ερντογάν εναντίον όλων.
Με τα χθεσινά αποτελέσματα ο Τούρκος πρόεδρος, που δικαίως χαρακτηρίζεται ως ο σύγχρονος αναμορφωτής της χώρας του, εδραιώνει τον ισλαμικό εθνικισμό και εξελίσσεται σ' έναν απόλυτο άρχοντα, όχι μόνο της εκτελεστικής, αλλά και της νομοθετικής εξουσίας.
Με τα χθεσινά αποτελέσματα ο Τούρκος πρόεδρος, που δικαίως χαρακτηρίζεται ως ο σύγχρονος αναμορφωτής της χώρας του, εδραιώνει τον ισλαμικό εθνικισμό και εξελίσσεται σ' έναν απόλυτο άρχοντα, όχι μόνο της εκτελεστικής, αλλά και της νομοθετικής εξουσίας.
Πετυχαίνοντας ποσοστό 52,55% και έχοντας μια διαφορά σχεδόν 11.000.000 ψήφων άφησε στη δεύτερη θέση τον Μουχαρέμ Ιντζέ που συγκέντρωσε ποσοστό 30,67.
Όμως, νικητής των εκλογών χαρακτηρίζεται και ο ηγέτης του κουρδικού κόμματος Σαλαχατίν Ντεμιρτάς που παρότι παραμένει έγκλειστος στις φυλακές της Αδριανούπολης κατάφερε να κατακτήσει την 3η θέση συγκεντρώνοντας ποσοστό 8,36%. Την ίδια ώρα η αποκαλούμενη «λύκαινα», Μεράλ Ακσενέρ αποδείχθηκε μάλλον μια «μιντιακή φούσκα» συγκεντρώνοντας μόλις το 7,33% των ψήφων.
Μάλιστα, αν στην επικράτηση του Ερντογάν συνυπολογίσουμε και την εξασφάλιση της πλειοψηφίας της τουρκικής Βουλής, διαπιστώνουμε ότι το πολιτικό αφήγημα του Τούρκου προέδρου παραμένει ισχυρό και κυρίαρχο. Κι η επόμενη μέρα (ίσως) της πιο ιστορικής εκλογικής αναμέτρησης έρχεται να ολοκληρώσει τη διάβρωση του κεμαλικού κοσμικού κράτους και να παγιώσει ολοκληρωτικά τον μάλλον ανίκητο «ερντογανισμό».
Τι έδειξαν, λοιπόν, τα εκλογικά αποτελέσματα; Τι σηματοδοτεί η νίκη Ερντογάν και πώς χαρτογραφείται η επόμενη μέρα; Αναλύουν και σχολιάζουν στο LiFO.gr, ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και διευθυντής του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών, Νίκος Ραπτόπουλος καθώς κι ο διδάκτορας Ανθρωπολογίας στο Πρίνστον, Νίκος Μιχαηλίδης.
Ν. Ραπτόπουλος: Η αρχή μιας δεσποτικής διακυβέρνησης;
Η στρατηγική της αιφνίδιας προκήρυξης πρόωρων εκλογών, τελικά απέφερε το πολυπόθητο αποτέλεσμα στον Ρ.Τ. Έρντογαν και τη «Λαϊκή Συμμαχία».
Το αποτέλεσμα φαίνεται ότι σφραγίζει μια μακρά περίοδο απόπειρας εκδημοκρατισμού του τουρκικού πολιτικού συστήματος και ανοίγει μία νέα περίοδο στην οποία θα επικρατεί ο «ισχυρός άντρας».
Στην εκλογική επικράτηση της ισλαμοφασιστικής συμμαχίας (ΚΔΑ-ΚΕΔ) συνέβαλαν μια σειρά από παράγοντες όπως: α) το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης που επιβλήθηκε στη χώρα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, στο πλαίσιο του οποίου εκλήθησαν τα κόμματα της αντιπολίτευσης να διεξάγουν τον προεκλογικό τους αγώνα, β) το γενικότερο κλίμα καταπίεσης και εκφοβισμού που δέχεται μερίδα πολιτών από τα μέσα του 2015 με σημαντικότερη τους οπαδούς και στελέχη του φιλοκουρδικού κόμματος (ΔΚΛ), γ) τις ρυθμίσεις του εκλογικού νόμου που ψηφίστηκαν την άνοιξη του 2018, προκειμένου, αφενός, να λάβει σάρκα και οστά η συμμαχία ΚΔΑ-ΚΕΔ, και αφετέρου, να νομιμοποιηθεί η παρέμβαση στην εκλογική διαδικασία μέσω μετακίνησης καλπών για «λόγους ασφάλειας», και δ) την αδυναμία της αντιπολίτευσης να δημιουργήσει ενιαίο μέτωπο ικανό να αποτρέψει την πορεία μετάβασης στο προεδρικό σύστημα.
Από τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών συμπεραίνουμε ότι ο Πρόεδρος Ρ.Τ. Έρντογαν πέτυχε, έστω και οριακά, τον απώτερο σκοπό του. Το προεδρικό σύστημα το οποίο θα εφαρμοστεί από εδώ και στο εξής, θα του παρέχει αυξημένες εξουσίες ως αρχηγός της εκτελεστικής εξουσίας.
Ούτε ο βασικός αντίπαλός του, ο υποψήφιος του ΡΛΚ, Μουχαρέμ Ιντζέ, αλλά ούτε και η Μεράλ Άκσενερ, για την οποία καλλιεργήθηκαν προσδοκίες προεκλογικά, δεν μπόρεσαν να απειλήσουν την επικράτηση του Έρντογαν από τον πρώτο γύρο. Η υποψηφιότητα του Κούρδου Σ. Ντεμίρτας, ήταν καταδικασμένη εξαρχής, καθώς διεξήγαγε έναν άνισο αγώνα από τις φυλακές της Αδριανούπολης.
Όσον αφορά τις βουλευτικές εκλογές, το κυβερνών ισλαμικό κόμμα (ΚΔΑ), μολονότι ήρθε πρώτο, δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει την αυξημένη αυτοδυναμία που θα του επέτρεπε να προχωρήσει σε εκτεταμένες συνταγματικές αλλαγές.
Το υπερεθνικιστικό κόμμα (ΚΕΔ) της συμπολίτευσης, παρά τη διάσπασή του, πέτυχε να διατηρήσει την εκλογική του δύναμη και να διασώσει το κύρος του. Το κεμαλικό/εθνικιστικό κόμμα (ΡΛΚ) της αξιωματικής αντιπολίτευσης, μολονότι ο υποψήφιός του Ιντζέ είχε μια αξιοπρεπή παρουσία, υπέστη συρρίκνωση της εκλογικής δύναμής του και περιορίστηκε στο 20 %. Αυτό ενδέχεται να οφείλεται στην χαμηλή συσπείρωση των ψηφοφόρων του και στην μετακίνησή τους προς άλλα εθνικιστικά κόμματα, όπως εκείνο της Μ. Άκσενερ.
Τέλος, το φιλοκουρδικό κόμμα (ΔΚΛ), σε πείσμα των αντίξοων συνθηκών της αναμέτρησης, πέτυχε με τις ψήφους του εξωτερικού, να ξεπεράσει το κατώφλι του 10% και να μπει στη βουλή αυτόνομα για τρίτη συνεχόμενη εκλογική αναμέτρηση.
Από τα αποτελέσματα προκύπτει, ότι τα κόμματα που θεωρούνταν κάποτε εξωσυστημικά, δηλαδή το ισλαμικό και το ακροδεξιό, επικράτησαν στο πολιτικό σύστημα. Επίσης, πολλαπλασιάστηκαν, με αποτέλεσμα να τα συναντάμε τόσο στην αντιπολίτευση όσο και στην συμπολίτευση.
Προκύπτει ακόμη, ότι ήταν αναγκαία, τελικά, η έγκαιρη συνεννόηση και πλήρης συνεργασία των κομμάτων της αντιπολίτευσης τόσο στις βουλευτικές όσο και στις προεδρικές εκλογές.
Το εκλογικό σώμα, ακόμη, δεν φάνηκε να επηρεάζεται σοβαρά από την οικονομική δυστοκία στην Τουρκία, δίνοντας ψήφο εμπιστοσύνης στον Έρντογαν.
Μπορεί να συμπεράνει κανείς, επίσης, την ανάγκη συμμετοχής του φιλοκουρδικού κόμματος στις μελλοντικές προσπάθειες αποτροπής της επικράτησης της ισλαμοφασιστικής συμμαχίας στο τουρκικό πολιτικό σύστημα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πολιτικό σύστημα στην Τουρκία βρίσκεται σε μια κρίσιμη μετάβαση. Η απουσία των απαραίτητων εκείνων μηχανισμών ελέγχου και εξισορρόπησης εξουσιών του νέου συστήματος, αναμένεται να ενισχύσει την επικράτηση του δεσποτικού χαρακτήρα διακυβέρνησης στη γείτονα χώρα, εξέλιξη που κρίνεται ανησυχητική για την περιοχή μας.
Ν. Μιχαηλίδης: Η Τουρκία με αυτές τις εκλογές έκανε περισσότερα βήματα πίσω παρά εμπρός
Από το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών είναι απολύτως ικανοποιημένη και κερδισμένη η παλιά αυταρχική Τουρκία, δηλαδή οι ένοπλες δυνάμεις, οι υπηρεσίες πληροφοριών και οι πολιτικές τους βιτρίνες, τα κρατικά κόμματα, κεμαλικά και ισλαμικά.
Ο Ταγίπ Ερντογάν αποδεικνύεται μια πολύ χρήσιμη εφεδρεία του τουρκικού κρατικού κατεστημένου ενώ η συστημική «αντιπολίτευση» φαίνεται πως θα συνεχίσει να διαδραματίζει τον ρόλο του μηχανισμού απορρόφησης και αποδυνάμωσης της αντικρατικής κοινωνικής δυναμικής.
Δεν αποκλείεται ο Ταγίπ Ερντογάν να διορίσει στην κυβέρνησή του πολιτικούς από αυτά τα κόμματα. Η Τουρκία μετατρέπεται σε μια δημοκρατικοφανή φασιστική δικτατορία. Έτσι διασφαλίζεται η «σταθερότητα» και ενότητα στο εσωτερικό και διατηρείται μια επίφαση ψευδοδημοκρατίας για να αποκρούονται οι διεθνείς επικρίσεις. Οι κρατικές δυνάμεις, έστω και με νοθεία, καταφέρνουν προς το παρόν να "νομιμοποιήσουν" την κατάργηση της δημοκρατίας στη χώρα.
Πρόκειται για παγκόσμια πρωτοτυπία. Ο Ερντογάν δημιουργεί ένα σύστημα όπου θα ηγεμονεύουν εσαεί οι τουρκοσουνιτικές δυνάμεις εις βάρος των κούρδων, αλεβιτών, εκκοσμικευμένων δυτικότροπων πολιτών και μετριοπαθών θρησκευόμενων σουνιτών οι οποίοι επιθυμούν και επιδιώκουν τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό της χώρας.
Δεν είναι τυχαία δήλωσή του πως η χώρα του έδωσε μάθημα δημοκρατίας σε όλον τον κόσμο με αυτές τις εκλογές. Δημοκρατία για τον Ταγίπ Ερντογάν είναι μόνον η αριθμητική πλειοψηφία και η αποτύπωσή της στις εκλογές. Κακοποιεί τις έννοιες για να νομιμοποιήσει τον αυταρχισμό της χώρας του.
Άλλωστε ο ίδιος προέρχεται από μια πολιτική παράδοση η οποία θεωρεί την δημοκρατία ως επινόηση των «απίστων» δυτικών. Επομένως πρόκειται για τεράστια ειρωνεία και προπαγάνδα να ομιλεί στο όνομα της δημοκρατίας. Άλλωστε και οι εκλογές διεξήχθησαν σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης και με την ηγεσία και χιλιάδες στελέχη του κουρδικού HDP στη φυλακή αλλά και δεκάδες καταγγελίες για νοθεία.
Παρόλα αυτά το HDP φαίνεται μέχρι στιγμής πως καταφέρνει οριακά να μπει στη βουλή και αυτό καθιστά την θέση του επισφαλή. Πρόκειται για το μόνο αληθινά δημοκρατικό κόμμα που διαθέτει ένα όραμα για την δημοκρατική αλλαγή στη χώρα και εκπροσωπεί την κοινωνική αμφισβήτηση του κατεστημένου πολιτικού συστήματος και των αξιών του.
Όμως η δράση του εν λόγω κόμματος δεν θα είναι καθόλου εύκολη την επομένη των εκλογών και δεν αποκλείεται, παρά την είσοδό του στη βουλή, να συνεχίζει να δέχεται πιέσεις και καταστολή με στόχο την πλήρη αποσύνθεση.
Η Τουρκία με αυτές τις εκλογές έκανε περισσότερα βήματα πίσω παρά εμπρός. Προς το παρόν έχασε η δημοκρατία και η ειρήνη και νίκησε ο αυταρχισμός και η βία. Το νέο προεδρικό σύστημα το οποίο τίθεται σε εφαρμογή άμεσα, απομακρύνει την δημοκρατία ακόμα περισσότερο. Ουσιαστικά καταργείται το ούτως ή άλλως κουτσό τουρκικό κοινοβουλευτικό σύστημα και εγκαθιδρύεται ένα 'αλά τούρκα' προεδρικό με όλες τις εκτελεστικές εξουσίες συγκεντρωμένες στα χέρια του προέδρου και χωρίς θεσμικούς ελέγχους και αντίβαρα.
Οι δυνάμεις που φαίνονται ως κερδισμένες από αυτές τις εκλογές πιστεύουν πως το κουρδικό πρόβλημα θα επιλυθεί μέσω των όπλων. Άρα φαίνεται δύσκολο να επιστρέψει ο Ερντογάν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τους Κούρδους. Επιπλέον οι προσπάθειες του τουρκικού κράτους για αλλοίωση των δημογραφικών ισορροπιών στις κουρδικές επαρχίες αλλά και στη βόρεια Συρία θα ενταθούν.
Η στάση της Τουρκίας σε διεθνή θέματα και στην εξωτερική της πολιτική θα σκληρύνει περαιτέρω. Το ίδιο αναμένω να συμβεί και στις σχέσεις με Κύπρο και Ελλάδα.
*Για τις έρευνες που διεξάγονται στο Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών του Τμήματος μπορείτε να επισκεφθείτε τον ιστότοπο: http://etem.unipi.gr/
σχόλια