- Πού βρίσκεται το Ναγκόρνο-Καραμπάχ;
Το Ναγκόρνο (Ορεινό) Καραμπάχ, γνωστό και ως Αρτσάχ στους Αρμένιους, είναι μια ορεινή περιοχή στον νότιο Καύκασο, εντός του Αζερμπαϊτζάν, μεταξύ των ποταμών Κύρου και Αράξη. Αποτελεί μία περιοχή, διεθνώς αναγνωρισμένη ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, αλλά οι 120.000 κάτοικοί του είναι κατά κύριο λόγο Αρμένιοι. Οι πιο σημαντικές πόλεις της περιοχής είναι η Στεπανακέρτ, η οποία έχει ανακηρυχθεί ως η πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αρτσάχ και ακολουθεί η Σουσά.
Η περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ θεωρείται αμφισβητούμενη καθώς Αρμένιοι και Αζέροι διεκδικούν την κυριαρχία στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με αποτέλεσμα να έχουν ξεσπάσει ήδη δύο πόλεμοι μεταξύ των δύο κρατών.
- Πώς ξεκίνησε η διαμάχη;
Όλα ξεκίνησαν τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους στη Ρωσία, οι Αρμένιοι, οι Αζέροι και οι Γεωργιανοί, ανακήρυξαν τον σχηματισμό της Ομοσπονδίας της Υπερκαυκασίας. Αυτή η πρωτοβουλία κράτησε μόλις τρεις μήνες, ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν μάχες μεταξύ των χριστιανών Αρμενίων και των μουσουλμάνων Αζέρων, για το ποιος θα είχε τον πρώτο λόγο στα συγκεκριμένα εδάφη.
Στο επίκεντρο βρέθηκε η περιοχή του Καραμπάχ, με τους Αρμένιους που έμεναν στην περιοχή να επιδιώκουν να ανακηρύξουν την ανεξαρτησία τους χωρίς όμως τελικά να καταφέρουν να συνεννοηθούν με το Γερεβάν.
Τον Δεκέμβριο του 2018 ο Αρμένιος στρατηγός Αντράνικ Οζανιάν εισήλθε στο Καραμπάχ και προέλασε προς την πρωτεύουσα, που τότε ήταν η Σουσά. Τις εξελίξεις πρόλαβαν οι Βρετανοί που κατέλαβαν τον Καύκασο το 1919 και πρότειναν στους Αρμένιους να λύσουν τη διαμάχη με τους Αζέρους στο συνέδριο ειρήνης που θα γινόταν λίγο αργότερα στο Παρίσι. Δύο μήνες όμως μετά, οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στον Καύκασο και μέσα σε τρία χρόνια οι δημοκρατίες του Καυκάσου μετατράπηκαν στην Υπερκαυκασιανή Ομοσπονδία της Σοβιετικής Ένωσης.
Κατά την κατοχή της περιοχής από την ΕΣΣΔ, η κατάσταση μπερδεύτηκε ακόμα περισσότερο όταν το Γραφείο του Καυκάσου που δημιούργησε ο Στάλιν ψήφισε στις 4 Ιουλίου 1921 το Καραμπάχ να μεταφερθεί στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας. Όμως μόλις μία ημέρα αργότερα, η απόφαση ανακλήθηκε με την επιτροπή να αφήνει την περιοχή στο Αζερμπαϊτζάν λόγω της οικονομικής σύνδεσης του Καραμπάχ με το Μπακού.
- Τι έγινε στον πρώτο πόλεμο του Καραμπάχ;
Θεωρητικά, λοιπόν, την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, το Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν μία αυτόνομη περιοχή εντός της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν. Στην περιοχή έμεναν και Αρμένιοι και Αζέροι χωρίς όμως να ξεσπούν εντάσεις καθώς η έλλειψη εσωτερικών συνόρων στο σοβιετικό έδαφος έκανε το πρόβλημα της γειτνίασης δύο διαφορετικών λαών να μοιάζει ασήμαντο για τις τοπικές αρχές.
Όλα άλλαξαν όταν κατέρρευσε η ΕΣΣΔ και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αφέθηκε επίσημα εντός του διεθνώς αναγνωρισμένου εδάφους του Αζερμπαϊτζάν. Τότε ξέσπασε ο πρώτος πόλεμος του Καραμπάχ (1988-1994), στον οποίο περίπου 30.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από ένα εκατομμύριο εκτοπίστηκαν. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν Αζέροι πολίτες που έφυγαν από τα σπίτια τους όταν οι Αρμένιοι κατέληξαν να έχουν τον έλεγχο της περιοχής μετά από εξαντλητικές μάχες που κράτησαν έξι χρόνια.
- Πώς φτάσαμε στον «πόλεμο των 44 ημερών» και πως αναμείχθηκε η Ρωσία;
Μετά τον τερματισμό των εχθροπραξιών η κατάσταση παρέμεινε σταθερή για σχεδόν τρεις δεκαετίες, με τις δύο πλευρές να βρίσκονται σε έναν «μίνι ψυχρό πόλεμο» με κάποιες σποραδικές αψιμαχίες να δείχνουν πως η κατάσταση παρέμενε έκρυθμη.
Το 2020, όμως, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε μία ευρείας κλίμακας στρατιωτική επιχείρηση στο Καραμπάχ, σε μία σύγκρουση που έγινε γνωστή ως ο «πόλεμος των 44 ημερών». Η νίκη του Μπακού ήταν ηχηρή καθώς χρησιμοποιώντας drones που είχε αγοράσει από Τουρκία και Ισραήλ, κατέλαβε το ένα τρίτο περίπου όλης της περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ τουλάχιστον 6.500 άνθρωποι σκοτώθηκαν.
Η Ρωσία, που έχει αμυντική συμφωνία με την Αρμενία αλλά βρίσκεται και σε καλές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, ανέλαβε να μεσολαβήσει και να διαπραγματευτεί κατάπαυση του πυρός.
Η συμφωνία προέβλεπε να στείλει η Ρωσία ειρηνευτική δύναμη 1.960 στρατιωτών, οι οποίοι θα ήταν επιφορτισμένοι να φρουρούν τον «διάδρομο Λατσίν», ένα ορεινό πέρασμα που αποτελεί την πιο σύντομη διαδρομή μεταξύ Αρμενίας και Ναγκόρνο Καραμπάχ και πλέον αποτελούσε τον μοναδικό δρόμο που συνέδεε την περιοχή με το Γερεβάν.
- Τι συμβαίνει τώρα στην περιοχή;
Αν και αναλυτές που επικαλείται το Reuters λένε πως οι διαδοχικοί γύροι συνομιλιών -με τη μεσολάβηση ΕΕ, ΗΠΑ και Ρωσίας- που έχουν γίνει μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, έχουν φέρει πιο κοντά τα δύο κράτη σε σχέση με το παρελθόν, όλα δείχνουν πως η τελική διευθέτηση του προβλήματος παραμένει μακριά.
Το κύριο θέμα που τίθεται πλέον επί τάπητος είναι το τι θα γίνει με τους 120.000 Αρμένιους που εξακολουθούν να βρίσκονται στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με την Αρμενία να ζητεί να εγγυηθεί το Μπακού για το μέλλον τους, αν και αναγνωρίζει πλέον την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν στην περιοχή. Το Αζερμπαϊτζάν, από την πλευρά του, κατηγορεί το Γερεβάν πως ενώ στις συζητήσεις δείχνει διαλλακτικότητα, στο παρασκήνιο προωθεί τρομοκρατικές ενέργειες κατά του Μπακού.
Η κατάσταση χειροτέρευσε ακόμα περισσότερο όταν, τον Δεκέμβριο του 2022, Αζέροι που δηλώνουν περιβαλλοντικοί ακτιβιστές μπλόκαραν τον «διάδρομο του Λετσίν» ενώ τον περασμένο Απρίλιο το Μπακού έθεσε σε λειτουργία επίσημο σημείο ελέγχου στην περιοχή με τον ισχυρισμό της αποτροπής του λαθρεμπορίου όπλων.
Έτσι όλοι οι δίοδοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία πλέον έχουν κοπεί, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανθρωπιστική κρίση στην περιοχή και τους Αρμένιους να ισχυρίζονται ότι λιμοκτονούν γιατί δεν έχουν πρόσβαση σε τρόφιμα.
- Γιατί ξέσπασαν νέες μάχες;
Η ένταση αυξήθηκε απότομα τον Σεπτέμβριο, με την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν να αλληλοκατηγορούνται για συγκέντρωση στρατευμάτων. Μάλιστα, το Γερεβάν παραπονέθηκε στη Ρωσία ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία την έχει αποσπάσει από αυτό που η ίδια η Μόσχα λέει ότι είναι ο ρόλος της ως εγγυητής της ασφάλειας στον νότιο Καύκασο.
Τελικά, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε προχθές αιφνιδιαστική επίθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με περίπου 100 ανθρώπους να σκοτώνονται. Η υπεροχή των Αζέρων ήταν τέτοια που οι Αρμένιοι έσπευσαν μετά από 24 ώρες να αποδεχθούν τους ρωσικούς όρους για εκεχειρία.
- Ποιος είναι ο ρόλος Ρωσίας και Τουρκίας;
Το δικό τους ρόλο έχουν παίξει και οι ξένες δυνάμεις στη διαμάχη για το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Είναι χαρακτηριστικό πως η Τουρκία ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν το 1991 και παραμένει ένθερμος υποστηρικτής της χώρας.
Μάλιστα η στήριξη της Άγκυρας στο Μπακού έγινε ολοφάνερη μόλις ξέσπασε ο πόλεμος του 2020 όταν έστειλε στο Αζερμπαϊτζάν τα τουρκικής κατασκευής drones Bayraktar, τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις μάχες που ακολούθησαν.
Την ίδια ώρα ο «σημαντικός φίλος» της Αρμενίας στην περιοχή, δηλαδή η Ρωσία, δεν είχε την ίδια ζέση για βοήθεια. Σύμφωνα με τα διεθνή ΜΜΕ, κύριος λόγος για αυτό είναι οι ψυχρές σχέσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν με τον Αρμένιο πρωθυπουργό Νικόλ Πασινιάν.
Μάλιστα, οι σχέσεις μεταξύ Αρμενίας και Ρωσίας βρίσκονται στο χειρότερο σημείο εδώ και δεκαετίες με χαρακτηριστική να είναι η κίνηση του Γερεβάν να προχωρήσει σε κοινή στρατιωτική άσκηση με τις ΗΠΑ, κάτι που εξόργισε τη Μόσχα.
- Τι προβλέπει η συμφωνία;
Σύμφωνα με όσα συμφώνησαν Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία και Ρωσία (που ανέλαβε για ακόμα μία φορά ρόλο διαμεσολαβητή), οι Αρμένιοι θα πρέπει να διαλύσουν τον αμυντικό στρατό που είχαν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, να αποχωρήσουν από την περιοχή όλες οι αρμενικές στρατιωτικές δυνάμεις και να συνεχίσει το έργο της η ρωσική ειρηνευτική δύναμη.
Όλα δείχνουν πως το Γερεβάν είναι ο μεγάλος χαμένος πλέον, με το Ναγκόρνο Καραμπάχ να πέφτει σιγά σιγά στα χέρια των Αζέρων, ενώ μένει να φανεί αν θα αποχωρήσουν οι Αρμένιοι από την περιοχή ή θα παραμείνουν με το Μπακού να δίνει εγγυήσεις για την ασφάλειά τους.
