Τους κινδύνους που ενέχει για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και την Τουρκία το σχέδιο για τη Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης αναλύει το Foreign Policy.
Το φαραωνικό πλάνο έχει κόστος σε εγχώριο αλλά και διεθνές επίπεδο, όπως και για το περιβάλλον, επισημαίνει η ανάλυση, που παρουσιάζει τη Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης ως ένα κουτί της Πανδώρας, που καλό είναι να μην ανοίξει.
Η μήκους σχεδόν 30 μιλίων Διώρυγα, που θα συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με την Προποντίδα, θα μετατρέψει ουσιαστικά σε νησί την μισή Κωνσταντινούπολη. Επίσης, θα αναπτυχθεί μια νέα πόλη ενός εκατομμυρίου κατοίκων στις ακτές της ανατολικής Θράκης, θα κατασκευαστεί ένας τερματικός σταθμός για φορτηγά πλοία, όπως γέφυρες, αυτοκινητόδρομοι, μαρίνες και εμπορικά κέντρα.
Το κόστος θα φτάσει τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με έγγραφο του υπουργείου Μεταφορών και Υποδομών από το 2018. Αλλά παράλληλα αποτελεί πηγή αντιπαραθέσεων.
Οι υπέρμαχοι του έργου υποστηρίζουν ότι η Διώρυγα θα αποτελεί μια εύκολη διαδρομή για τα τάνκερ και τα φορτηγά πλοία, αποφεύγοντας τα Στενά του Βοσπόρου και τον κίνδυνο συγκρούσεων ή προσαράξεων.
Φόβοι για οικολογική καταστροφή
Όμως, η Διώρυγα θα περνά από μία από τις τελευταίες περιοχές πρασίνου της Κωνσταντινούπολης και έναν βασικό ταμιευτήρα για το νερό της πόλης. Περιβαλλοντολόγοι εδώ και καιρό αντιδρούν στο πρότζεκτ, αλλά αυτές οι φωνές εντάθηκαν τον προηγούμενο μήνα, όταν η κυβέρνηση Ερντογάν έδωσε το «πράσινο φως» για το έργο.
Οι διαμαρτυρίες μπορεί να εξελιχθούν σε μια μεγάλη πρόκληση για τον Ερντογάν, με δεδομένο ότι οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν πως οι περισσότεροι στην Κωνσταντινούπολη είναι ενάντια στο σχέδιο, ενώ αντίθετος σε αυτό είναι και ο δήμος.
Το Foreign Policy θυμίζει ότι η αρχικά ειρηνική διαμαρτυρία κατά του σχεδίου οικοδόμησης στο πάρκο Γκεζί εξελίχθηκε σε κύμα αντικυβερνητικές διαδηλώσεις για εβδομάδες και αποτέλεσαν τη σοβαρότερη πρόκληση για το AKP από τότε που το κόμμα βρέθηκε στην εξουσία το 2002.
Πολλοί οικονομολόγοι και πολεοδόμοι θεωρούν ότι η διώρυγα αποτελεί σπατάλη πολύτιμων πόρων, σε μια εποχή σοβαρών οικονομικών προβλημάτων. Αυτής της άποψης είναι και ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου.
«Αυτό το πρότζεκτ δεν είναι απλά προδοσία, είναι δολοφονία. Όταν θα ολοκληρωθεί, θα είναι το τέλος της Κωνσταντινούπολης», έλεγε τον Δεκέμβριο του 2019 ο Ιμάμογλου.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του δήμου Κωνσταντινούπολης από τον Ιανουάριο του 2020, για τη διάνοιξη της Διώρυγας θα κοπούν 200.000 δέντρα, θα καταστραφούν 136 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα αγροτικής γης και η πόλη θα χάσει περίπου 33 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, λόγω της καταστροφής λιμνών και ταμιευτήρων.
Τα χώματα από τη διάνοιξη θα χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία χωματερής στις ακτές στη Μαύρη Θάλασσα, κάτι που θα καταστρέψει τους οικότοπους πολλών ειδών. Επίσης εκτιμάται ότι η εισαγωγή 2 κυβικών χιλιομέτρων επιπλέον θαλασσινού νερού και οργανικών υλικών τον χρόνο από τη Μαύρη Θάλασσα στην Προποντίδα, μέσω της Διώρυγας, ενδεχομένως να καταστρέψει ολοκληρωτικά αυτό το θαλάσσιο περιβάλλον.
Η Συνθήκη του Μοντρέ
Με αυτά τα δεδομένα, λογικό είναι που πολλοί στην πόλη είναι αντίθετη. Αλλά, σε μια απρόσμενη εξέλιξη, στις φωνές εκείνων που αντιδρούν προστέθηκαν πρόσφατα 104 απόστρατοι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού, ανάμεσά τους και πρώην ναύαρχοι.
Η δική τους ανησυχία δεν αφορά την οικολογική καταστροφή, ούτε την κατασπατάληση πόρων, αλλά το τι θα σημαίνει η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης για μια συμφωνία που υπεγράφη το 1936.
Η Συνθήκη του Μοντρέ ορίζει τους κανόνες για το ποια πλοία και υπό ποιες συνθήκες μπορούν να περάσουν από τα Στενά του Βοσπόρου. Η Συνθήκη έχει «σημαντική θέση για την επιβίωση της Τουρκίας», ανέφεραν οι απόστρατοι αξιωματικοί σε ανοιχτή επιστολή τους στις 3 Απριλίου. Η Συνθήκη, επεσήμαναν, συντάχθηκε για να μην μπορούν οι ξένες δυνάμεις να χρησιμοποιήσουν τα Στενά για να προκαλέσουν συγκρούσεις και έτσι να εμπλέξουν την Τουρκία σε πόλεμο.
Η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης πυροδότησε στην Τουρκία μια συζήτηση για αυτή τη Συνθήκη. Συζήτηση που ξεκίνησε τον Ιανουάριο, όταν ο Ερντογάν ανακοίνωσε πως η Διώρυγα θα είναι «απολύτως εκτός της Συνθήκης του Μοντρέ», εννοώντας ότι μόνο η Τουρκία θα αποφασίζει ποια πλοία μπορούν να περάσουν.
Τον Μάρτιο, ο πρόεδρος του κοινοβουλίου Μουσταφά Σεντόπ άφησε να εννοηθεί ότι η Τουρκία έχει το δικαίωμα να αποσυρθεί από τη Συνθήκη αν το επιθυμεί. Ακολούθησε μία ακόμη δήλωση του Ερντογάν που θόλωσε περισσότερο τα νερά. Αν και είπε πως αυτή τη στιγμή η Τουρκία δεν έχει σχέδια να αποσυρθεί από τη Συνθήκη, συμπλήρωσε: «Αν προκύψει στο μέλλον ανάγκη, δεν θα διστάσουμε να επανεξετάσουμε την όποια συνθήκη για να έχει η χώρα μας μια καλύτερη».
«Ένα κουτί της Πανδώρας»
Αυτή η δήλωση του Ερντογάν προκάλεσε τον φόβο ότι θα «ανοίξουν» κάποια ιδιαίτερα τοξικά ζητήματα, τα οποία «έκλεισαν» οι διπλωμάτες με τη Συνθήκη που υπεγράφη πριν από 85 χρόνια.
«Το Μοντρέ είναι ένα κουτί της Πανδώρας», δήλωσε ο Μεχμέτ Ογκουτσού, Τούρκος πρώην διπλωμάτης και νυν CEO της Global Resources Partnership. «Αν το ανοίξεις, ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να βγει», συμπλήρωσε.
Η Συνθήκη του Μοντρέ αφορά την ασφάλεια της Μαύρης Θάλασσας, υπογράμμισε από την πλευρά του ο Ονούρ Ισί, επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο Μπιλκέντ της Άγκυρας.
Η εν λόγω Συνθήκη συντάχθηκε από διπλωμάτες εννέα χωρών, λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η βασική ανησυχία τους ήταν πως, βάσει της Συνθήκης της Λωζάνης, η Τουρκία δεν είχε κανέναν έλεγχο για το ποιος χρησιμοποιούσε τα Στενά του Βοσπόρου.
Αυτή η έλλειψη ελέγχου της Τουρκίας άφηνε ανοιχτή την πιθανότητα η φασιστική Ιταλία, η ναζιστική Γερμανία ή Σοβιετική Ένωση να περάσουν από εκεί τα πολεμικά πλοία τους, εμπλέκοντας την Τουρκία σε μια σύρραξη, όπως είχε κάνει η Γερμανία στις αρχές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
«Οι Τούρκοι διπλωμάτες ποτέ δεν ξέχασαν τι συνέβη το 1914», σχολίασε ο Ογκουτσού. Έτσι, Τουρκία, Γαλλία και Βρετανία συνέταξαν τη Συνθήκη του Μοντρέ για να αποτραπεί κάτι τέτοιο στο μέλλον.
Η Συνθήκη του Μοντρέ δεν είναι καθόλου κακή. Στην πραγματικότητα, ήταν ένα τεράστιο επίτευγμα για την Τουρκία, σημείωσε ο Ισί. Η Συνθήκη κάνει διαχωρισμό ανάμεσα στις χώρες που έχουν ακτές στη Μαύρη Θάλασσα και εκείνες που δεν έχουν. Στην πρώτη ομάδα δίνει περισσότερα δικαιώματα διέλευσης, ενώ δεν επιτρέπεται η διέλευση σε πολεμικά πλοία.
«Σήμερα, η Συνθήκη του Μοντρέ στην πραγματικότητα προστατεύει την Τουρκία από τις πιέσεις είτε των ΗΠΑ είτε της Ρωσίας», επεσήμανε ο δήλωσε ο Οζγκούρ Ουνλουχισαρτσίκλι, διευθυντής των γραφείων του German Marshall Fund στην Άγκυρα.
Εν καιρώ ειρήνης, η διέλευση των μη πολεμικών πλοίων από τα Στενά του Βοσπόρου είναι ελεύθερη. Αν η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης είναι εκτός της Συνθήκης του Μοντρέ, όπως είπε ο Ερντογάν, η Τουρκία θα μπορούσε να επιβάλλει χρέωση για τη χρήση της και τελικά να αποφασίσει ποιος θα τη χρησιμοποιεί.
Αν και η Συνθήκη του Μοντρέ δεν έλαβε υπόψη μια Διώρυγα όπως αυτή της Κωνσταντινούπολης, η Τουρκία «δεν μπορεί απλά να αλλάξει τη συνθήκη», τόνισε ο Ογκουτσού. «Υπάρχουν και άλλοι υπογράφοντες και αν την ανοίξεις, τότε θα φέρουν και εκείνοι τις δικές τους τροποποιήσεις», συμπλήρωσε.
Κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε υπονόμευση της προσεκτικής ισορροπίας που πέτυχε η Συνθήκη πριν από τόσες δεκαετίες. «Τελικά, δεν πιστεύω ότι ο οποιοσδήποτε θα θέλει να το διακινδυνεύσει αυτό», εκτίμησε ο Ισί.
«Ο Ερντογάν καλά θα κάνει να σκεφτεί αυτή την ισορροπία προσεκτικά, ιδιαίτερα δεδομένων των πρόσφατων γεγονότων στη Μαύρη Θάλασσα», γράφει το Foreign Policy.
«Μπορεί ο Ερντογάν να θέλει η Τουρκία να έχει μεγαλύτερη μονομερή εξουσία για να ορίσει τους κανόνες. Αλλά για τη χώρα του, το να κρατήσει κλειστό το κουτί της Πανδώρας μπορεί να είναι η πιο σοφή κίνηση και η καλύτερη προστασία της κυριαρχίας, στην οποία αναφέρεται συχνά ο Ερντογάν», καταλήγει το δημοσίευμα.
